Чуо бу күн аан дойдуга урут уонна кэлиҥҥи сылларга туох буолбут эбитий? Бу туһунан Calend.ru кэпсиириттэн быһа тардан билиһиннэрэбит. Көрүөҕүҥ, ааҕыаҕыҥ, сэргиэҕиҥ.
Лев Толстой Нобель бириэмийэтиттэн аккаастаммыт күнэ
1906 с., о.э.112 сыл анараа өттүгэр, Россия наукаларын академията Лев Толстойга Нобель бириэмийэтин аныырга этии киллэрбитин туһунан истэн баран, кини аккаастаммыт.
Уталыппакка фин суруйааччытыгар, тылбаасчыт Арвид Ярнефельтка швед кэллиэгэлэриттэн “бу бириэмийэни киниэхэ анаабаттарын курдук кыһалларыгар” көрдөспүт. Ярнефельт бу көрдөһүү-сорудаҕы толорбут. Ол түмүгэр, бириэмийэ Италия бэйиэтигэр Джозуэ Кардуччига туттарыллыбыт.
Толстой харчыны дьаһайар «ыарахан» боппуруостан быыһаммытын туһунан суруйбут. Билигин дьон үксэ, арааһа, итинник быһаарыныыны соччо-бачча өйдүөхтэрэ суоҕа эбитэ буолуо. Харчынан элбэх үтүө дьыаланы оҥоруохха, дьадаҥыларга, кыамматтарга көмөлөһүөххэ сөп диэхтэрэ этэ.
Ким билэ баарай, улуу киһи ураты толкуйун…
Микроволновай оһох 73 сыллааҕыта патеннаммыта
1945 с. Массачусетс штатын олохтооҕо Перси Спенсер микроволновай оһоҕу патеннаабыт. Кини сиэбигэр уктубут сакалаата магнетрон таһыгар турдаҕына ууллан хаалбытыттан маннык санаа киирбитэ үһү диэн номох баар эбит. Ол быыһыгар, холбоммут магнетроҥҥа ууруллубут бутерброда сылыйбытыттан дииллэр эбит.
Номох номоҕунан. Оттон оһохторбут бастаан хайдах эбиттэрий? Саллааттар остолобуойдарыгар, улахан эрэстэрээннэргэ анаммыт бастакы СВЧ-оһохтор 175 см үрдүктээх, 340 кг. ыйааһыннаах ыскаап курдуктар эбит. Дьиэҕэ туттарга арыый табыгастаах оһохтор 1955 сылтан ыла оҥоһуллар буолбуттар.
Микроволновай оһоҕу элбэх сиэрийэнэн аан бастаан Япония Sharp фирмата 1962 с. атыыга таһаарбыт. Сэбиэскэй сойууска маннык оһохтор ЗИЛ собуокка оҥоһуллар эбиттэр.
Эрэйинэн кэлбит бириэмийэ
1970 с., о.э. 48 сыллааҕыта, Александр Солженицыҥҥа Нобель бириэмийэтэ туттарыллыбыт.
Александр Исаевич Солженицын «Круге первом», «Архипелаг ГУЛАГ», «Раковый корпус», «Красное колесо», «Бодался теленок с дубом», «200 лет вместе», «Один день Ивана Денисовича» айымньылара, ыстатыйалара, публицистикалара Арассыыйаҕа, тас дойдуларга хас эмэ мөлүйүөн тирааһынан тахсыбыттара.
Солженицын олоҕун литератураҕа 1964 сылтан анаабыт. Бу кэмҥэ кини «Красное колесо», «Раковый корпус», «Архипелаг ГУЛАГ», «В круге первом» курдук улахан үлэлэрин суруйбут. 1964 с. «Новый мир» сурунаал редколлегията «Один день Ивана Денисовича» сэһэнин Ленинскэй бириэмийэҕэ түһэрбит. Ол эрээри, оччотооҕу былаас утаран, бириэмийэ бэриллибэтэх.
Оттон Нобель бириэмийэтин 1970 с. литератураҕа тутар. Дьэ, бу кэнниттэн суруйааччыны сонордооһун саҕаланар. 1971 с. суруйааччы рукописьтарын конфискациялыыллар. 1971 – 1972 сс. туох баар бэчээттэммит үлэлэрэ барыта суох оҥоһуллаллар. 1974 с. ССРС Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун Ыйааҕынан гражданствота быһыллар уонна ФРГ депортацияланар. Онтон 1990 с. атырдьах ыйын 16 күнүгэр ССРС бэрэсидьиэнин ыйааҕынан гражданствота төннөрүллэр. Бу сыл балаҕан ыйыгар «Комсомольская правда» хаһыакка «Как нам обустроить Россию» диэн ыстатыйата бэчээттэнэр. Ити сыл РСФСР Государственнай бириэмийэтэ («Архипелаг ГУЛАГ» иһин) туттарыллар. 1990 сылларга сүрүн айымньылара Арассыыйаҕа бэчээттэнэллэр. 1994 с. Александр Исаевич кэргэнин Наталья Светлованы кытта Арассыыйаҕа төттөрү кэлэр уонна дойду общественнай олоҕор көхтөөхтүк кыттар.
Бу күн төрөөбүт биллэр-көстөр дьон
Иван Поддубнай (1871 с.) тустуук, атлет, РСФСР үтүөлээх артыыһа, спорт үтүөлээх маастара.
Марина Цветаева (1892 с.) бэйиэт, суруйааччы, тылбаасчыт.
Марк Бернес (1911 с.) киинэ артыыһа, ырыаһыт, РСФСР норуодунай артыыһа.
Леонид Куравлев (1936 с.) киинэ уонна тыйаатыр артыыһа, РСФСР норуодунай артыыһа.
Дмитрий Крюков (1960 с.) программист, «Rambler» Арассыыйа бастакы посиковай тиһигин айааччы.
Бу күн тугу гыныахха
Арассыыйаҕа Сэргэй Хаппыыстаһыт уонна күрээтинньик күнэ дииллэр эбит. Бу күныаллар хаппыысталарын быһаллар. Хаһаайкалар хаппыыстаны эрдэ тууһаатахха аһыйар диэннэр, тоҥоруу буоларын кэтииллэр-маныыллар. Тууһааһынынан дьиэ кэргэн бары дьарыктанар. Хаппыыста сэбирдэҕэр тиэстэ ууран лэппиэскэлииллэр. Астыыр кэмнэригэр кыһыннара этэҥҥэ буоларыгар көрдөһөллөр. Хаппыысталаах бэрэски астанар. Оттон күрээтинньик? Сибэтиэй Сергий (Радонежскай) дьиэҕэ иитиллэр куһу-хааһы, ордук кууруссаны араҥаччылыыр, харыстыыр диэн итэҕэл баарыттан күрээтинньик күнэ диэн баар буолбут эбит.
Бүгүҥҥү күнүнэн кыһын хайдах буоларын билгэлииллэр. Ол курдук, бөөлүүн түүн хаардаабыт буоллаҕына, Мэхээлэйэп күнүгэр тымныйар диэн итэҕэл баар. Оттон ыраас халлаан турбут буоллаҕына, үс нэдиэлэ маннык туруохтаах диэн этэллэр. Тыал хотуттан үрдэҕинэ, тымныы кыһыҥҥа. Соҕурууттан тыалырдаҕына — сылаас, арҕааттан — хаардаах.
Бүгүн Александр, Герман, Евгений, Евфросиния, Максим, Николай, Павел, Прохор, Роман, Сергей, Федор диэн ааттаах дьон күннэрэ.
Calend.ru ылылынна.
Хаартыскалар, уруһуй: интэриниэттэн