Киһи олоҕун тухары олус элбэх токсиннары көрсөр: ол барыта салгыҥҥа, иһэр ууга, аска, дьиэ иһинээҕи малга-салга баар буолуон сөп. Кэнники кэмҥэ айылҕа туруга мөлтөөбүтэ, эҕирийэр салгыҥҥа хойуу буруо баара эмиэ дьайыылаах.
Онон тулалыыр эйгэҕэ туох дьаат баарын, ол дьайыытын хайдах мөлтөтөр туһунан быһаарсыаҕыҥ.
“Шлак” диэн организмҥа мунньуллар ас-үөл тобоҕо, кир-хох (креатин, аммониевай туус, иик кислотата, о.д.а.). Сыыһа аһыыртан, элбэх консерваннаах аһы сииртэн, арыгыны иһэртэн “шлак” мунньуллар. Ол эрээри, организм ону үчүгэйдик таһаарар буоллаҕына, улахан алдьатыыта суох. Оттон кыайан таһаарбакка, мунньуллан хааллаҕына, ыарыы төрүөтэ буолар. Аҕыйахтык хамсанар киһи этигэр-сиинигэр элбэх кир-хох мунньуллар.
Токсин мунньуллубутун сибикилэрэ: аллергия, нейродермит, үөннэр, мэҥнэр, кыһыл бээтинэлэр тахсаллар, айах, көлөһүн куһаҕан сыттанар, баттах түһэр, сүһүөх, төбө ыалдьар, сэниэ эстэр, өйгө тутуу мөлтүүр. Атеросклероз, тромбофлебит, сүрэх-тымыр ыарыылара, диабет, уойуу, эрдэ кырдьыы – бу токсиннар “үлэлэрин” түмүгэ.
“Токсин” диэн грек тылыттан тылбаастаатахха, toxikon – дьаат диэн суолталаах. Бырамыысыланнас, индустриализация сайдан истэҕин ахсын, үгүс химическэй бэссэстибэлэр оҥоһуллан, биһигини тулалыыллар.
Токсиннар 2 бөлөххө арахсаллар: тас эйгэттэн киирэр экзотоксиннар (нитраттар, ыарахан металлар, о.д.а.) уонна организм бэйэтэ оҥорон таһаарар тобохторо – эндотоксиннар. Ордук ыарыы кэннэ, бэссэстибэлэр атастаһыылара кэһилиннэҕинэ, бэл диэтэр, истириэс кэмигэр элбииллэр.
Токсиннар организм үлэтигэр мэһэйдииллэр – иммуннай, гормональнай, сүрэх-тымыр систиэмэлэригэр, бэссэстибэлэр атастаһыыларыгар куһаҕаннык дьайаллар. Ол түмүгэр араас ыарыылар үөскүүллэр. Ыарахан металлар сүрүннээн уҥуохха, сүһүөххэ мунньуллаллар, фтор – тиискэ, моой былчархайыгар.
Тугу аһыыргын хонтуруоллаа
Биллэн турар, саамай элбэх токсин аһы-үөлү кытары киирэр. Аныгы үйэҕэ ас-үөл бырамыысыланнаһыгар элбэх эбиликтэри, консерваннары туһаналлар. Холобур, натрий глутамата мэйиигэ дьайар, истириэһи үрдэтэр. Аспартам наадалаах серотонин диэн гормоны аҕыйатар, киһи умнуган буолар. Аһы кырааскалыыр бэссэстибэлэр эмиэ мэйиигэ дьайаллар.
Билигин үүнээйини, оҕуруот аһын, фруктаны, эриэхэни пестицидэ суох үүннэрбэттэр. Ону тэҥэ, харайар болдьохторун уһатаары эмиэ химиянан ыстараллар. Пестицид ньиэрбэҕэ дьайар, ол олигофренияҕа, церебральнай кэһиллиилэргэ тиэрдиэн сөп. Кэнники кэмҥэ искэн ыарыыта элбээбитин учуонайдар пестицидинэн сүһүрүүнү кытары сибээстииллэр.
Тыа сиригэр ыраас сиргэ-уокка төлөһүйбүт сүөһү этэ, үүтэ, булда-балыга, химията суох уоҕурдуунан үүннэриллибит оҕуруот аһа – бу барыта доруобуйа төрдө.
Пластик буортута
Пластик иһиттэн, бытыылкаттан аһыыр, ууну иһэр буортулааҕын АХШ учуонайдара 2010 сыллаахха дакаастаан тураллар. Сүрүннээн, бисфенол А диэн бэссэстибэ итийдэҕинэ, канцерогеннары таһаарар, аска, ууга киирэр. Бу бэссэстибэ элбэхтик мунньулуннаҕына, эндокриннай систиэмэ үлэтэ кэһиллэр, диабет, сүрэх-тымыр, искэн ыарыылара үөскүүллэр.
Бисфенол-А маркировката ВРА диэн суруллар, кини РС (поликарбонат) уонна PVC (поливинилхлорид) пластикка баар. Поливинилхлорид өссө формальдегиды, фталаты таһаарар.
Сорох оҥорон таһаарааччылар Бисфенолу туттубат буоллахтарына, “BPA-free” диэн бэлиэтииллэр. Ону тэҥэ, PS (полистирол), PE (полиэтилен), HDPE (полиэтилен высокого давления), PE-HD (полиэтилен высокого давления), PP (полипропилен) диэн пластигы аска туттуохха сөп, манна Бисфенол-А суох.
Ол эрээри, ханнык баҕарар пластик иһити микроволновкаҕа сылытар, итии аһы, ууну кутар кутталлаах. Ити биирдэ туттуллар (одноразовай) иһиккэ эмиэ сыһыаннаах. Куйаас кэмҥэ 19 лиитирэлээх уу бытыылкалара да итийэн, канцерогены таһаарыахтарын сөп. Онон, төһө кыалларынан, пластик иһиттэн аккаастанан, өстүөкүлэ, керамика иһиттэн аһаныллыахтаах.
Эмп-томп, тас эйгэ дьайыыта
Кыраантан кэлэр уу олус элбэх хлордаах. Хлор буортулаах микроорганизмнары өлөртүүр, ол эрээри, киһиэхэ эмиэ үчүгэйэ суох дьайыылаах.
Эмп-томп химическэй бэссэстибэ буоларынан, элбэх токсиннаах. Бастатан туран, ол быарга, бүөргэ, хааҥҥа мунньуллар. Ыарыыны мүлүрүтэр, тымыры кыаратар, аллергияны тохтотор, хаан баттааһынын түһэрэр эмтэри, антибиотиктары, антидепрессаннары өр кэмҥэ иһии содуллаах буолар.
Холобур, муннулара бүөлэнэр дьон хааппыланы күн аайы кутталлара, кыратык тумуулаатылар да, антибиотиктары иһэллэрэ таах мээнэ ааспат эбит. Мурун хааппылалара тымыры кыаратар дьайыылаахтар, өр кутуннахха, мэйии тымырын кыаратыахтарын сөп.
Массыына буруота олус дьааттаах, ол иһин дьон үгээрдээн өлөллөрүн билэбит. Таһырдьа да куруук эҕирийэ сырыттахха, буортулааҕа биллэр турар. Массыына гааһа, быыл, азот оксида, сера оксида, углерод оксида, о.д.а. бэссэстибэлэр салгыны киртитэллэр. Онон куорат олохтоохторо ордук эмсэҕэлииллэр.
Дьиэ иһинээҕи дьааттар
Дьиэ иһигэр төһөнөн синтетическэй матырыйаал элбэх да, соччонон токсиннар эмиэ элбэхтэр. Холобур, миэбэлбит үксэ ЛДСП диэн матырыйаалтан оҥоһуллар. Бу мас көөбүлүн формальдегид сымалатынан килиэйдээн оҥороллор. Итийдэҕинэ, бу матырыйаал дьааттаах бэссэстибэни таһаарар.
Ону тэҥэ, пластик матырыйааллар, кырааска, бытовой химия бары токсиннаахтар. Холобур, баһаар буоллаҕына, киһи бэрт кылгас кэм иһигэр бу дьааттартан тумнастан өлөр. Онон хоһу өр кэмҥэ салгылаппакка турдахха, уонунан химическэй бэссэстибэ мунньуллан, киһи төбөтүн ыарытар, мэйиигэ, ньиэрбинэй систиэмэҕэ дьайар.
Күн аайы туттар косметикабытыгар, суунар малларга, ыраастыыр бороһуоктарга төһөлөөх химия баара буолуой? Ол барыта буортута суох дуо? Тирии нөҥүө эмиэ киирэр эбээт. Бытовой химия суураллыбыт, күннэтэ туттар уубут ханна барарый? Сөп, төттөрү айылҕаҕа баран, тулалыыр эйгэни сүһүрдэр.
Хайдах ыраастаныахха?
Дьэ, онон, “тула туох барыта токсиннаах буолла, оттон син олорон кэллэхпит дии!” диэххит. Оннугун оннук. Киһи организма бэйэтэ ыраастанан, туох баар кири-хоҕу таһаарар систиэмэлээх. Оһоҕос, быар, бүөр, хабах, лимфа хааччаҕа суох үлэлиир, киһи үчүгэйдик аһыыр, элбэхтик хамсанар буоллаҕына, доруобай, чэгиэн сылдьар. Онтон бу уорганнар, систиэмэлэр үлэлэрэ харгыстаннаҕына, киһи этэ-сиинэ киртийэн, сүһүрэн барар. Онон эрдэттэн токсиннар дьайыыларын аҕыйаппыт ордук.
Исписэлиистэр туох сүбэни биэрэллэрий?
* Төһө кыалларынан, дьиэҕэ-уокка синтетическэй, химическэй матырыйааллары аҕыйата сатааҥ. Холобур, мас дьиэ салгына ыраас буолар. Миэбэл эмиэ бүтүн мастан оҥоһуллубута ордук. Пластик иһиттэн аһаамаҥ, аһы харайымаҥ.
* Оҕуруот астара токсиннары ыраастаан таһаарарга көмөлөөхтөр. Пестицидтэри таһаарар туһуттан ууга уган, хас да чаас сытыара түһүөххэ, уунан үчүгэйдик сууйуохха наада. Оҕуруот аһын сибиэһэйдии, ол кыаллыбат буоллаҕына, тоҥорон сиир ордук. Хаппыыстаны, сүбүөкүлэни, моркуобу сиикэйдии сиир туһалаах. Подсолнух сиэмэтэ быары ыраастыыр, холестерины аҕыйатар. Чеснок иммунитеты бөҕөргөтөрүн таһынан, эти-сиини ыраастыыр. Лимон, авокадо глутатион диэн бэссэстибэ оҥоһулларыгар, салгыы быар токсиннары таһаарарыгар көмөлөһөллөр. Дьаабылака, луук, отурба, аһыйбыт үүттэн оҥоһуллар бородуукталар манна олус туһалаахтар. Ас-үөл үөс хойдубатыгар, аһыыба-солох тэҥнэһиитэ кэһиллибэтигэр, оһоҕос “олохтоохторо” эмсэҕэлээбэттэригэр туһуланыахтаах.
* Элбэх ууну иһии эти-сиини ыраастыыр. Манна чэй, кофе, муорус, атын да утахтар киирбэттэр.
* Консерваннаах, саахардаах, сыалаах-арыылаах (маргарин, трансжир) астан (фаст-фуд, гаастаах утахтар, халбаһы, майонез, чипса, о.д.а.) аккаастанан, натуральнай аһы аһааҥ.
* Кыра тумуу аайы эми мээнэ испэккэ, норуот мэдиссиинэтин эмтэрин, оттору туһаныҥ. Ромашка “шлактары”, токсиннары таһаарар, иһиини тохтотор. Петрушка, укроп оһоҕоһу ыраастыыллар. Үөрэ ото (полынь) бэссэстибэлэр атастаһыыларын түргэтэтэр, хаан эргиирин тупсарар. Баанньыкка, саунаҕа сылдьан, көлөһүн нөҥүө элбэх кири-хоҕу таһаарыахха сөп.
* Хоһу салгылата сылдьыҥ, сибэккилэри олордуҥ. Дьиэни, иһити сууйарга, төһө кыалларынан, суоданы, уксууһу, лимон кислотатын, хаһаайыстыбаннай мыыланы, эбэтэр “эко” бородууксуйаны туһаныҥ.
* Аллергияҕа, сүһүрүүгэ, ис-үөс, быар-бүөр үлэтин тупсарарга быраастар сорбеннары аныыллар. Сорбеннар оһоҕостон куһаҕан бэссэстибэлэри (аллергеннары, патогеннары, токсиннары) оборон таһаараллар. Ол эрээри, бу эмиэ эмп буолар, онон бырааһы кытары сүбэлэһэн баран, сэрэнэн иһиэххэ наада.
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска: zdorovie.ru