Сааскы салгыҥҥа киһи сыыстарара элбэх. Тыалга үрдэрии, чараастык таҥныы, тиритэн баран тоҥуу, о.д.а. Мурун бүөлэннэҕинэ, күөмэй ыарыйдаҕына, сөтөллүннэххэ тута эмп үрдүгэр түһэ охсобут. Ол намыратта да, үтүөрбүт саҕа сананабыт. Салгыы эмтэнэ, чэбдигирдинэ, бырааска көрдөрө барбаппыт.
Дьиҥэр, ол доруобуйаҕа охсуулаах. Ол гынан баран, эмтээх оту өр истэххэ туһата улахан, киһи доруобуйата көнөр диэн бэлиэтииллэр. Онуоха бэйэбит сирбитигэр-уоппутугар үүнэр үүнээйибит хас биирдиибитигэр хайдахтаах көмөлөөҕүн туһунан истэн, ааҕан билэр буолуохтаахыт. Чуо бүгүн тымныйыыны, сөтөлү, тумууну хайдах аһарарбыт, сэниэни-оноону киллэринэрбит туһунан кылгастык билсиэҕиҥ. Маныаха дэбигис көстөр, үксүбүт хаһааммыт, ууруммут үүнээйилэрбит туох туһалаах буолуохтарын сөптөөҕүн билсиэҕиҥ.
СӨ доруобуйа харыстабылын туйгуна Клара Токумова, эколог Петр Токумов «Төрөөбүт дойдубут эмтээх үүнээйилэрэ» кинигэлэригэр тахсыбыт сүбэлэриттэн билиһиннэрэбит. Туһаныҥ, чэбдигириҥ.
МООННЬОҔОН
Моонньоҕон отонун, сэбирдэҕин араас ыарыыга туһаналлар. Ол иһигэр, тымныйыыга, сөтөлгө эмиэ.
Моонньоҕон отонун көөнньөрөн (үс улахан ньуоска отону ыстакаан ууга) сөтөлгө, тымныйыыга ыстакаан аҥаардыытынан күҥҥэ үстэ иһэргэ сүбэлииллэр. Сэбирдэҕэ эмиэ С уонна В битэмииннээх.
Боҕуруоскай окко холбоон, чэбдигирдэр чэй оҥоруохха сөп.
УУЛААХ ОТОН
Отону көөнньөрөн С уонна А битэмиин тиийбэтигэр, ыалдьан тоҥо-тоҥо тиритэр кэмҥэ туһаныахха сөп. Чэйгэ барыанньатын кутан иһэр ордук туһалаах.
БИЭ ЭМИИЙЭ (МАЛИНА)
Эмтэнэргэ анаан сэбирдэҕин уонна сиппит аһын от, атырдьах ыйыгар хомуйуллар. Сибиэһэйдии даҕаны, хатаран даҕаны туттуллар.
Тыынар уорган тымныйыытыгар, үрдүк темпуратураны түһэрэргэ чэй оҥостон иһиллэр. Аһыыр баҕаны көбүтэргэ сэбирдэҕин эбэтэр аһын көөнньөһүгүн иһиллэр.
* * *
Уһулуччулаах эмчит, Айыы ойууна Владимир Кондаков «Аар айылҕа эмтиир күүһэ» кинигэтигэр маннык сүбэлэр бааллар.
СУГУН
Салгын Куту бөҕөргөтөр. Ситэрбэтэҕи ситиһиннэрэр үтүө дьайыылаах.
Саха дьоно айах иһэ бааһырыытын, күөмэй ыарыытын сугун отонун эбэтэр барыанньатын сиэн эмтэнэллэр. Отоно уонна сүмэтэ ис ыарыытыгар, лихорадкаҕа, ас буһарыытыгар, тымныйыыга, кыраадыһы түһэрэргэ туһалаах.
ХАПТАҔАС
Отоно элбэх битэмииннээҕинэн биллэр.
Отонун кыраадыһы түһэрэргэ, хаан аҕыйааһыныгар, туругу бөҕөргөтөргө, күүһүрдэргэ тутталлар.
Утах (морс) оҥорон иһэрдэн кыраадыс үрдээбитин түһэрэллэр.
Хаптаҕастан оҥоһуллубут астар: утах, кисиэл, барыанньа бары олус туһалаахтар. Киһи иммунитетын (ис күүһүн) үрдэтэллэр, тумууттан, араас сыстыганнаах ыарыылартан харыстыыллар.
БОХСУРҔАН. БИЭС ТЫМЫРДААХ ОТ
1 кымаах сибиэһэй бохсурҕан сэбирдэҕин 1 ыстакаан итии ууга 15 мүнүүтэ туруоруллар. Сойбутун кэннэ сиидэлээн ылан биирдии улахан ньуосканан күҥҥэ 3-4 иһиллэр. Маннык бэлэмнэммит эминэн бронхиты, бопторор ыарыыны эмтииллэр.
ДЬЭДЬЭН
Тумуулааһыҥҥа дьэдьэн отун уонна отонун оргутан утах быһыытынан иһэллэр.
«Мать и дитя. Энциклопедия развития вашего ребенка» кинигэҕэ маннык тэттик сүбэлэр бааллар.
ЧЕСНОК
Чесноктан биир өлүүскэни ылан хаҕын ыраастыыгын. Биир остолобуой ньуоска мас арыытын бу ыраастаабыт чесногуҥ өлүүскэтигэр кутан күн аҥарыттан ордук туруораҕын. Бааталаах палочканан муннуҥ иһин сото сылдьаҕын эбэтэр биирдии хааппыланы кутаҕын. Күҥҥэ үстэ-түөртэ куттаҕын. Тумууну аһарар, вируһу хаптатар. Мурун таһа бааһырбат, кытарбат.
ЛУУК
Аһаан баран күҥҥэ үстэ-түөртэ луугу, чочунааҕы эбэтэр чесногу сиэҥ. Түргэнник үтүөрэргэ көмөлөөх.
БОЛҔОЙУҤ
Ыарыйдыгыт да тута бырааска көрдөрүнүҥ. Оттон отунан, үүнээйинэн эмтэниэххитин баҕарар буоллаххытына, эмтээх үүнээйилэр тустарынан кинигэлэргэ сиһилии ааҕыҥ, үөрэтиҥ. Эн тус бэйэҕэр ханнык үүнээйи сөп түбэһэрин кинигэни ааҕан, быраастан, эмчиттэн сүбэлэтэн эрэ билиэҥ.