Футбол эбэтэр баскетбол, чэпчэки эбэтэр ыарахан атлетика, үҥкүү эбэтэр тустуу – оҕону ханнык куруһуокка дьарыктыахха, эрчиллэр үөрүйэҕи уонна успуордунан дьарыктанар баҕа санаа уостубатын хайдах ситиһиэххэ, баҕар, чөмпүйүөнү иитэн таһаарыахха? Билигин төрөппүттэргэ маннык ыйытыыларга АЛРОСА хампаанньа өйөөбүт “Чөмпүйүөн буол” федеральнай бырайыак көмөлөһөр.
edersaas.ru
Быйыл Саха сирэ «Чөмпүйүөн буол» федеральнай боруобалыыр бырайыакка кыттыста. Бырайыак чэрчитинэн оҕолор успуорт ханнык көрүҥүнэн дьарыктанар кыахтаахтарын быһаарарга тест оҥоһуллар. Өрөспүүбүлүкэҕэ бырайыак Саха сирин бастакы ледитэ, художественнай гимнастика федерациятын уонна СӨ үҥкүү успуордун сойууһун бэрэсидьиэнэ Людмила Николаева көмөтүнэн уонна СӨ Успуорка министиэристибэтин, АЛРОСА өйөбүллэринэн олоххо киллэриллэр.
Билигин тест оҥоруу маннык кииннэрэ дойду 12 эрэгийиэнигэр бааллар, олортон биирэ Саха сиригэр үлэлиир. Бырайыагы РФ Успуорка министиэристибэтэ өйөөбүтэ, оттон бырайыак научнай-методическай өттүн П.Ф.Лесгафт аатынан физическэй култуура, успуорт уонна доруобуйа национальнай судаарыстыбаннай университета оҥорор.
Бырайыак кыттыылаахтарыгар тест оҥороллор, тест түмүктэрэ оҕо успуорт хайа көрүҥэр сыһыаннааҕын быһаараллар уонна кини эт-сиин өттүнэн туругун сыаналыыллар. Тест уратытын уонна тоҕо наадалааҕын туһунан Людмила Николаева кэпсээтэ.
— Людмила Валерьевна, кылгастык бырайыак туһунан кэпсиэҥ дуо?
— «Чөмпүйүөн буол» – федеральнай боруобалыыр инновационнай бырайыак. Бырайыак операторынан эмиэ “Чөмпүйүөн буол” диэн ааттаах автономнай кэмиэрчэскэйэ суох физкультура-успуорт тэрилтэтэ буолар. Бырайыак РФ Успуорка министиэристибэтин итиэннэ физическэй култуура уонна успуорт салаатыгар РФ субъектарын былаастарын эрэгийиэннээҕи уорганнарын өйөбүллэринэн олоххо киллэриллэр. Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр инновационнай бырайыагы ону тэҥэ АЛРОСА хампаанньа өйүүр. Бырайыак уратытынан успуорт ханнык эмэ көрүҥэр дьарыктанарга оҕолор дьоҕурдарын быһаарыы буолар. Успуорт көрүҥүн сөпкө быһаарарга тест оҥоруу кэмигэр дойду бырагыраамалаах-аппарааттаах комплексын туһаныы көмөтүнэн организм психофизиологическай уонна функциональнай кыахтара быһаарыллаллар. Ону сэргэ антропологическай уонна спортивнай тест оҥоһуллар.
— Ол аата, оҕо успуорт хайа көрүҥэр сыстаҕаһын быһаарар инновационнай ньыма буолан тахсар, онон успуорт сиэксийэтигэр суруйтарыах иннинэ тест оҥорторуохха наада?
— Оннук. Бырайыак, бастатан туран, оҕо успуорт сөптөөх көрүҥүн таларыгар төрөппүттэргэ уонна тириэньэрдэргэ көмөҕө анаан толкуйдаммыт. Төрөппүттэр бары оҕолорбут чахчы бэйэлэрэ таптыыр көрүҥнэринэн дьарыктаныахтарын баҕарабыт. Ардыгар төрөппүттэр оҕолоро бары өттүнэн сайдыылаах буола улааталларын ситиһээри, бэйэлэрэ муналлар-тэнэллэр уонна оҕолорун атын куруһуоктарга, сиэксийэлэргэ суруйтараллар. Онон, бырайыак чопчу бу боппуруоска көмөлөһөр. Оттон успуорка талааннаах оҕолору булуу уонна талыы механизмнарын оҥоруу көмөтүнэн биһиги Саха сиригэр успуорт солбугун бэлэмнээһин систиэмэтин оҥоруохпутун сөп. Бу биһиэхэ инникитин Олимпиада чөмпүйүөннэрэ баар буолалларыгар да көмөлөһүөн сөп.
— Холобур хайдах?
— Эрдэ эппитим курдук, тест биир кэлимник оҥоһуллар. Бастакы чааһа – психофизиологическай. Манна анкетаны толоруу уонна планшекка тестэр киирэллэр, онуоха сааһыттан көрөн тустаах бырагыраама бэриллэр. Ол көмөтүнэн оҕо төһө дохсуна, успуорт ханнык көрүҥнэригэр арыый сыһыаннааҕа (хамаанданан эбэтэр биирдиилээн), өйгө тутар дьоҕура уонна болҕомтото, хардарар тэтимэ (реакция) быһаарыллар. Оттон успуорт чааһыгар эти-сиини үөрэтии, сиртэн тирэнии, миэстэттэн үрдүккэ уонна ыраахха ыстаныы, мээчиги быраҕыы, челночнай сүүрүү уо.д.а. киирэллэр. Хас да түһүмэхтээх тест кини тулуурун, хамсаныытын уонна күүһүн сүрүннээһини, эт-сиин имигэһин, оҕо хардарар тэтимин быһаарарга көмөлөһөр. Антропология чааһыгар кээмэйдээһин оҥоһуллар. Бу – тас көрүҥ, түөс килиэккэтин, сыа дьапталҕатын кээмэйэ, илии салбаҕар динамометрия, быһыыта-таһаата. Түмүккэ төрөппүттэргэ оҕо успуорт ханнык көрүҥүн таларыгар аҕыс лиискэ сиһилии түмүк этиилэр бэриллэллэр.
Уопсайынан, оҕо муҥутуур ситиһиилэниэн сөп успуорт көрүҥнэрин туһунан ыйыылары-кэрдиилэри эрэ буолбакка, болҕомто ууруллуохтаах оҕо билиҥҥи туругар сиһилии иһитиннэриини ылыахха сөп.
Тест оҕо хардарар тэтимин, успуорт ханнык көрүҥэр (хамаанданан эбэтэр биирдиилээн) арыый сыстаҕаһын, өйүгэр тутар дьоҕурун уонна болҕомтотун, хардарар тэтимин быһаарар. Кээмэйдээһиҥҥэ кини уҥуоҕун уһуна, ыйааһына, илиитин, атаҕын мээрэйдээһин, тыынарыгар уонна тыынын ыһыктарыгар түөс килиэккэтин кээмэйэ, илии салбахтарыгар динамометрия, быһыыта-таһаата киирэллэр. Анал аппараакка, плантографка оҕо тилэхтэрин, уллуҥаҕа төһө хаптаҕайын көрөллөр. Успуорт тэрилин көмөтүнэн организм тулуурун быһаараллар. Чинчийии барыта босхо ыытыллар уонна ортотунан биир чаастан ордук кэми ылар. Мин бырайыагы үөрэтиигэ сылдьан, тест сорҕото кыратык быраас хоһун санатар кэбиниэттэргэ оҥоһулларын бэлиэтии көрдүм. Оҕолор бары түһүмэхтэргэ тест ыытааччылары эрэ кытары баар буолаллар, процесска мэһэйдиир сатаммат. Сыһыан дьоһуннаах. Оттон биир кэлим тест кэнниттэн аҕыс лиискэ сиһилии түмүк – успуорт көрүҥүн таларга ыйыылар-кэрдиилэр бэриллэллэр.
— Оттон Дьокуускайга маннык тест хаһан уонна ханна барыахха сөбүй?
— Тест оҥорторорго бырайыак саайтыгар (sportchampions.ru) сайаапка түһэрэн, эрдэттэн суруйтарыахха наада. Ону таһынан, сайтка тест оҥоруутугар хайдах бэлэмнэнэр, бэйэҕин кытта тугу ылар туһунан сиһилии суруллар. Сүрүн пуунунан физкультуранан дьарыктаныы сөбүн туһунан (сөп түбэспэт буолуон сөп) мэдиссиинискэй ыспыраапка буолар. 6-12 саастаах оҕолор тест босхо барыахтарын сөп.
Дьокуускайга тест оҥоруу үс аадырыска ыытыллыаҕа. Ол эбэтэр, «Триумф» успуорт комплексыгар, Р.М.Дмитриев аатынан Олимпийскай солбук өрөспүүбүлүкэтээҕи училищетыгар уонна Кулаковскай уулуссатын 28 нүөмэригэр СӨ үҥкүү успуордун сойууһугар («ПораПоПарам» үҥкүү-успуорт кулуубун саалатыгар”). COVID-19 хамсык инфекциятын бопсор туһугар оҕо уонна кинини арыаллааччылар тест киинигэр мэдиссиинискэй мааскалаах кэлиэхтээхтэр.
Успуорка талааннаахтары көрдөөн
“Оҕолор успуордунан дьарыктаналларыгар дьоҕурдарын быһаарар туһугар “Чөмпүйүөн буол” бырайыак биһиги өрөспүүбүлүкэбит курдук дойду ыраах эрэгийиэннэригэр дьоһун суолталаах бырайыак. Ол иһин, үс стационарнай комплексы сэргэ, улуустарга, ыраах сытар нэһилиэнньэлээх пууннарга өссө анал мобильнай баар. Дьоҕус састаабынан – мобильнай бөлөҕүнэн баран, биһиги оҕолорго тест оҥоруохпутун сөп. Тоҕо диэтэххэ, чуолаан маннык сирдэргэ, Уһук Хотугу сиргэ, Эдьигээн улууһун Бэстээх сэлиэнньэтиттэн төрүттээх Роман Дмитриев курдук талааннаах оҕолор, “самородоктар” баар буолуохтарын сөп.
Аныгы ыйтан оҕолорго босхо тест оҥорорго сурутууну саҕалыахпыт. Ол иһин, интэриэһиргээбит төрөппүттэри барыларын тест оҥорторууга ыҥырабыт. Бу биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр дьоһун суолталаах бырайыак, АЛРОСА өйөбүлүн иһин махтанабыт”, – диэн СӨ физическэй култуураҕа уонна успуорка миниистирин солбуйааччы Александр Бугаев бэлиэтээн эттэ.
Бырайыакка Мииринэй оройуона холбосто
Маассабай успуорду тарҕатарга уонна оҕолор успуордунан дьарыктаналларыгар дьоҕурдарын быһаарарга хайысхаламмыт «Чөмпүйүөн буол» инновационнай бырайыагы ааспыт нэдиэлэҕэ Мииринэй оройуонугар номнуо билиһиннэрдилэр. Билиһиннэрии чэрчитинэн АЛРОСА хампаанньа көҕүлээһининэн Мииринэй, Удачнай уонна Айхал култуура-успуорт комплекстарын эбийиэктэригэр оҕолорго тест оҥорорго бырагыраамалаах-аппарааттаах комплекс туруорулунна. Комплексы Мииринэй оройуонун баһылыга Ришат Юзмухаметовка уонна АЛРОСА хампаанньа генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Алексей Дьячковскайга билиһиннэрдилэр.
«Мин «Чөмпүйүөн буол» инновационнай тэрил биһиги оҕолорбут бэйэлэрин кыахтарынан уонна талааннарынан успуорт көрүҥүн талалларыгар итиэннэ кылгас кэм иһигэр үчүгэй түмүктэри ситиһэллэригэр эрэллээхпин”, – диэн култуура-успуорт комплексын дириэктэрэ Мотрена Скрябина эттэ.
АЛРОСА пресс-сулууспатыгар иһитиннэрбиттэринэн, тест оҥорторорго бырайыак саайтыгар номнуо билигин суруйтарыахха сөп. Мииринэйгэ тест “Кимберлит” успуорт комплексыгар (Комсомольскай уулусса, 2/1), Удачнайга АЛРОСА култуура-успуорт комплексыгар («Новый город» микрооройуоҥҥа, 2/2), Айхалга «Алмаз» успуорт-чэбдигирдэр комплекска (Спортивнай уулусса, 1) оҥоһуллар.
Саха сиригэр бырайыагы олоххо киллэрии АЛРОСАаһымал үлэтин уонна успуорт федерацияларын, ассоциацияларын кытта холбоһуктаах үлэлэр көмөлөрүнэн кыалынна. Санатан эттэххэ, алмаастаах хампаанньа сыл аайы аһымал хайысхалаах 500-түү социальнай бырайыагы (ортотунан) көҕүлүүр, онно өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр анаммыт үптэн ураты 10 миллиард курдук үп бэриллэр. Дьокуускайга бырайыагы үөрүүлээх быһыыга-майгыга саҕалааһын кулун тутар 26 күнүгэр күнүс 12 чаастан Василий Манчаары аатынан “Модун” успуорт национальнай көрүҥнэригэр өрөспүүбүлүкэтээҕи кииҥҥэ тэриллиэҕэ.
«Саха сирэ», edersaas.ru сайтка анаан Андрей ШИЛОВ суруйуутуттан тылбаас
«АЛРОСА» пресс-сулууспатын хаартыскалара