Мин аҕам Илларионов Петр Гаврильевич 1930 сыллаахха ыам ыйын 10 күнүгэр Ньурба оройуонун Октябрьскай (уруккута Тыалыкы) нэһилиэгэр төрөөбүтэ.
edersaas.ru
Атырдьах Боролуйбутун Кылаакый аҕатын ууһуттан силистээх-мутуктаах, «Сталин» колхуос сылгыһыта Илларионов Гаврил Ксенофонтович-Силиппиэн Хабырыллата итиэннэ I-кы Бордоҥ (Маалыкай ) уонна Малдьаҕар икки ардыларыгар баар буола сылдьыбыт Кукаакы нэһилиэгиттэн сүгүннэрэн аҕалбыт Кыраһа аҕатын ууһун киһитэ Нэччэк Сэмэн кыыһа Настаа бииргэ олорбут олохторуттан көрдөххө, оччотооҕу өйдөбүлүнэн сэниэ ыалга төрдүс оҕонон күн сирин көрбүт. Аҕам билигин баара буоллар, 90 сааһын туолбут буолуо этэ. Түөрт бииргэ төрөөбүттэриттэн икки кыыс уонна эбэм Настаа урукку кэргэниттэн кыыһа эрдэ өлөн, убайыныын Василий Гаврильевичтыын эрэ хаалбыттара.
Аҕам оччотооҕу оҕолор курдук, Атырдьахтан Куочай оскуолатыгар 7 биэрэстэлээх сиргэ сатыы сылдьан, бэһис кылааһы бүтэриэр диэри үөрэммит. Онтон үлэни-хамнаһы кыайар буолан, сэрии бүтэһик сыллара бара турдаҕына холхуоска, үлэһит илии тиийбэтинэн, оскуолаттан уурайбыт. Аҕата Гаврил Ксенофонтович сылгы биригээдэтин сэбиэдиссэйинэн үлэлиир «Сталин» холхуоһун чилиэнэ буолбутугар холхуос бэрэссэдээтэлэ Пахомов Прокопий Пахомович-Окон биригэдьиир быһыытынан үлэлэтэн илдьэ сылдьыбыт. Ол сыллартан аҕам Антоновка нэһилиэгэр харыс хамсаабакка биригэдьииринэн 50 сыл устата үлэлээн-хамсаан ааспыта. Кинилэр эбээһинэстэригэр үлэһиттэри күннээҕи үлэҕэ аттаран туруоруу, ким төһө сири охсубутун, муспутун, төһө саһааны охсубутун икки миэтэрэлээх ачарбааһынан күннээҕинэн атахтарынан хааман кээмэйдээн үлэ күнүн таһаарыы буолара. Ону таһынан кыһыҥҥы өттүгэр отторун саппааһыттан көрөн, күҥҥэ төһө оту сүөһүгэ, сылгыга сиэтэллэрин аттаран үллэрии, ким ханна кыстыы, тугу үлэлии барарын тыыран сорудах биэрээһинэ — биригэдьиир күннээҕи түбүгэ, икки хараҥаны ыпсарар үгүс түбүктээх да, эппиэтинэстээх да үлэ эбитэ буолуо…
ххх
Сэрии ыар сылларыгар Пахомов Прокопий Пахомович-Окон салайар «Сталин» холхуоһугар биир да киһи хоргуйан өлбөтөҕө уонна онно эбии Күндээдэттэн, Маалыкайтан, билигин дьоно тарҕаһан эстибит Кукаакыттан, Чуукаартан төһөлөөх киһи көһөн киирэн, үрүҥ тыыннарын өрүһүйбүттэрэ буолуой? Холобур, ол сылларга Кукаакыттан Антоновкаҕа Сачарысовтар, Даяновтар, Тумановтар, Хабаковтар көһөн киирбиттэрэ. Маннык бэрэссэдээтэллэр баар буоланнар, саха норуота үгүс ыараханы мүччү көтөн үүнэ-сайда олороро олох кырдьыга буолар. Дэлэҕэ ийэбит Варвара Васильевна: “Сэрии сылларыгар хорсун быһыыны көрдөрбүт саллааттарга Дьоруой үрдүк аатын иҥэрэр буоллахтарына, саха норуотун ахсаан өттүнэн эстиитин таһаарбат туһугар үлэҕэ бэйэлэрин сүдү кылааттарын киллэрбит бу Окон курдук дьоҥҥо Үлэ Дьоруойун туруорсан иҥэртэриэ этилэр”— диэ дуо?
Сэрии кэнниттэн да олох тута тупсан барбатаҕа. Ол курдук, үлэһит илии син биир тиийбэт этэ, ас-таҥас кырыымчыга. Сэрии ыар сылларыгар иирэ талахтыы имиллэн, үүнэн тахсыбыт 14-18 саастаах ыччаттар холхуос тутаах үлэһиттэрэ буоланнар, холхуос үлэтин өрө тардыбыттара. Аны туран кураан сыллар өрө тураннар, от үүммэтэх сылларыгар Үөһээ Бүлүү тыаларынан, инньэ Түҥ өрүс тардыыта Маҥааһынан, өрүс уҥуор Куоҥхаар баһыгар 14 көстөөх Эриэн үрэҕинэн, онтон үһүс түһүмэх Бээкимдэ үрэҕин бастарынан, Көлүйэлээҕинэн, Саһыл уйалааҕынан оттоон, онно хотон, кыстык дьиэ тутан, сүөһүлэрин үүрэн илдьэн кыстаабыттара. Хаар түһүөр диэри оттоон баран, хотон, кыстыыр дьиэ тутта охсон, онно дойдуларыттан сүөһүлэрин үүрэн илдьэн, көрөн-истэн кыстатан баран, саас дойдуларыгар үүрэн аҕалааһын холхуостаахтартан элбэх сыраны-сылбаны эрэйэрэ, мээнэ киһи кыаммат үлэтэ-хамнаһа этэ. Ол курдук, Илларионов Иев Иванович диэн холхуос биир төһүү үлэһитин салалтатынан Афанасьев Василий Афанасьевич, Ноговицын Семен Гаврильевич, Семенов Семен Константинович, Тихонова Мария Павловна II-c, кини эдьиийэ Афанасьева-Тихонова Мария Павловна-I, Васильева Матрена Степановна Үөһээ Бүлүү Маҥааһыгар ыанньык ынаҕы, сылгыны кыстата Марха өрүһү баркааһынан туоратан, этэҥҥэ кыстатан эргиллибиттэрэ. Ону таһынан өссө Иев Иванович икки кыыс оҕолоох Иванова Мария Борисовнаны, Семен Гаврильевич Михайлова Ирина Семеновнаны кэргэн ылан, дойдуларыгар көһөрөн аҕалбыттар. Дьэ, хайдах курдук сынтарыйбат дьулууруй, олоххо тардыһыыный? Киһи истэн сөҕөр эрэ. Бу үлүгэрдээх киэҥ сиринэн бытанан олорон үлэлиир холхуостаахтар үлэлэрин бытарҕан тымныыга, силлиэҕэ-буурҕаҕа атынан сылдьан кэрийэн тэрийиэххэ, сүөһү-сылгы өлүүтүн таһаарбакка бородууксуйа ылан, холхуостаахтар дохуоттаналларын хааччыйыахха диэтэххэ, дьэ уустук сорук. Ол да иһин, аҕам хаһан бу орто дойду олоҕуттан барыар диэри сылгыны өрө тутара, кинини таҥара оҥосторо. Кини олоҕун устата ат киэнэ ааттааҕын, ахсымын, айаны сырыыны тулуйары миинньэр миҥэ, көлүнэр көлө оҥостон үйэтин моҥообута. Атын сэбин эмиэ көрүөхтэн тупсаҕай, кыраһыабай гына оҥостон илдьэ сылдьара, сороҕун соҕурууттан сылгы собуотуттан уоппускатыгар бардаҕына булан үөрэн-көтөн кэлэрэ. Эдэр сылдьаннар Тимофеев Михаил Васильевичтыын нуучча “тройкатын” көлүйэн, киэргэтэн киллэрэн, Ньурбаҕа кыһыны атаарыы бырааһынньыгар Хаарчаананы, Тымныы оҕонньору кытары оҕолору хатааһылатан үөрдэллэрэ-көтүтэллэрэ. Ону билигин санаатахха, чахчы да кэрэ көстүү буолар этэ…
Аҕабыт итинник үлэ-хамнас үөһүгэр сылдьан аармыйаҕа ыҥырыллан баран, 1950-53 сылларга Сахалиҥҥа штабка суруксутунан сулууспалаан, этэҥҥэ эргиллэн кэлбитэ.
ххх
1950 сылтан Антоновка тула бытарыйан олорор «Коммунар», «Чусовской», «Ворошилов», «Туойдаах», «Сталин» уонна өрүс уҥуор баар «Киров» холхуостары холбообуттара. Антоновкаҕа нуучча киһитэ Рудых Северьян Хрисанфович бэрэссэдээтэллээх «Кыһыл Өктөөп» холхуос базатыгар бөдөҥсүйбүт «Сталин» холхуос тэриллибитэ. Онно кэнники сылларга өлгөм дохуоту үлэ күнүгэр аахсары тэрийбит Пахомов Прокопий Пахомовиһы-Окону оройуон салалтата бэрэссэдээтэлинэн куоластатан олордубута. П.П.Пахомов-Окон кэнниттэн бөдөҥсүйбүт «Сталин» холкуоһу Теленков Илья Дмитрьевич диэн Арҕаа фроҥҥа сэриигэ сылдьыбыт нуучча киһитэ салайбыта. Аҕам аармыйаттан этэҥҥэ сулууспалаан эргиллэн кэлээт, холкуос үлэтигэр оройунан түспүтэ.
Биһиги ийэбитинэн эбээбит, Тыалыкы нэһилиэгиттэн төрүттээх Прокопьева-Татаринова Матрена Николаевна уолун, биһиги таайбытын Иванов Николай Васильевиһы уонна кыыһын, биһиги ийэбитин Варвара Васильевнаны илдьэ Араҥастаах Ойбонуттан көһөн киирэн, «Сталин» холхуоска үлэлии сылдьан, 1953 сыллаахха билсэн ыал буолбуттара. 8 оҕону төрөтөн, улаатыннартаан барыларын ыал гыммыттарын кэннэ, хомойуох иһин, биир бырааппыт Ганя былаҕайга былдьанан, бу олохтон эрдэ барбыта. Ийэлээх аҕам оҕолоро билигин бэйэлэрэ эһээ-эбээ буолан, хотунан-соҕуруунан тарҕанан сиэн, хос сиэн бөҕө буолан ууһаан-тэнийэн олороллор.
1957 сыллаахха Күндээдэни, Ньурбачааны, Дьаарханы, Чаппанданы, Дьиикимдэни, Сүлэни холбоон, өрөспүүбүлүкэҕэ бөдөҥ «Ньурба» сопхуос тэриллибитигэр холхуостаахтар оробуочай аатын ылбыттара. Үлэ киниискэлэнэн, дохуоттарын хамнас быһыытынан харчынан аахсар буолуохтарыттан ыла олох-дьаһах дьэ, көнөн, үлэһиттэр бириэмэтигэр өрөөн уонна сынньанан, илии ыарахан үлэтин чэпчэтэргэ тиэхиньикэ, массыына-тыраахтар кэлэн, үлэ күөстүү оргуйбута. Антоновкаҕа бастакы массыынаны П.П.Пахомов-Окон уола Пахомов Иннокентий Прокопьевич сүүрдүбүтэ. Саҥа тэриллибит сопхуос дириэктэринэн Теленков Илья Дмитрьевич анаммыта. Илья Дмитрьевиһы кытары Антоновка сайдарыгар элбэх үчүгэй өттүгэр уларыйыылар сибээстээхтэр.
Аҕам дьону-сэргэни салайан үлэлэтэргэ тойомсуйан-бардамсыйан буолбакка, дьон-сэргэ кыһалҕатын сөпкө өйдөөн, ону миэстэтигэр быһааран, биир сыалга-сорукка түмэн, лиидэрдэри сүүмэрдээн үлэни тэрийэрэ улахан суолталаммыта. Ол курдук, оччотооҕу үлэһиттэрэ: «Бүөтүр сарсыарда хотоҥҥо киирэн устуналыы хааман таҕыста да, ким туох кыһалҕалааҕын, туга итэҕэһин билэрэ биһигини сөхтөрөр этэ”, — диэн ахталлара элбэҕи этэр. Сарсыарда аайы аҕабыт 4-5-кэ туран атын көлүнэн пиэримэлэрин, хачыгааркаларын кэрийэн кэлэн, сарсыардааҥҥы чэйин оргутан ийэбитин уонна оҕолорун сарсыарда 7 чааска туруортуур этэ. Нэрээт сабар, отчуот оҥорор буоллаҕына, арааһа оҕолоругар биһиэхэ мэһэйдэтимээри буолуо, биһиги 7 чааска турарбытыгар каллиграфическай буочарынан суруксуттуу олорор буолааччы.
Бу сылларга Хрущев тыатын сирин бэлиитикэтин олоххо киллэрэр сыаллаах-соруктаах, сопхуоска бараан, кус-хаас хото иитиллибитэ, бааһынаҕа Саха сирин буоругар үүммэтэх кукуруза, подсолнух онтон да атын үүнээйи ыһыллан үүннэриллэр буолбута. Сопхуоска племенной үлэ күүскэ тэриллэн, соҕурууттан племенной ынах сүөһүнү, нуучча тяжеловоз, сэлиик боруода сылгыларын хаан тупсарыытыгар диэн аҕалтаабыттара. Манна кэлбит сүөһүлэри көрөргө-истэргэ, тарҕатарга племенной биригээдэ диэн тэриллибитигэр биһиги аҕабытын биригэдьииринэн анаабыттара.
Сүөһү сыстыганнаах ыарыытын утары күүстээх үлэ ыытыллыбыта. Ити сылларга бруцеллез ыарыы оройуоҥҥа суох оҥоһуллубута. Бүтэһик бруцеллезтаах ынах сүөһү пиэримэтэ өрүс уҥуор Моонньооххо баар этэ. Оройуоҥҥа мясомолпром диэн тэрилтэ тэриллэн, сүөһүнү, сылгыны аны буойунаҕа өлөрөн, этин судаарыстыбаҕа туттарыы тэриллибитэ.
Бу сыллартан сүөһү иитэр пиэримэлэр ыанньыктарын кыһын дэриэбинэҕэ, онтон субай сүөһүнү Мултуугунан, Моонньооҕунан, Туулуурунан оттоммут оту сиэтэн үрдүгэр кыстатар курдук үлэ тэриллэрэ. Манна үлэһит илиини булан, олору сөптөөхтүк хааччыйан, хонтуруоллаан үлэлэтии биригэдьииргэ сүктэриллэрэ. Онтон сайын племенной биригээдэ пиэримэлэрэ Титииктээҕинэн, Астыырынан, Туойдааҕынан, Даркынан сайылыкка бараллара, онтон тарбыйах пиэримэлэрэ Оҕонньор Күөлүнэн, Ыылааҕынан сайылыыллара. Субай сүөһү өрүс уҥуор икки биригээдэ киэнин холбоон сайылатыллан төлөһүтүллэр этэ.
Маны таһынан көлө-илии звенотун пиэримэ үлэһиттэриттэн уонна оскуола оҕолоруттан тэрийэн үлэлэтэрэ. Биригээдэҕэ үлэлээччилэр бары биир ыал дьоннорун курдук туох баар кыһалҕаларын, үөрүүлэрин-хомолтолорун тэҥҥэ үллэстэн, аһара иллээхтик үлэлээн-хамсаан ааспыттара. Зоотехнигынан нуучча омук кыыһа Адамчук Виктория Михайловна олус уһуннук, Ньурбаттан үксүгэр сатыы сылдьан, таһаарыылаахтык үлэлээн ааспыта. Кини зоотехния ирдэбиллэри кимҥэ да иннин биэрбэккэ тутуһуннарара да, ирдиирэ да быһыылааҕа. Кини уутугар-хаарыгар киирэн, этэн-тыынан бардаҕына утары этэллэрэ суох буолан сөбүлэһэргэ эрэ тиийэллэрэ. Кини кэнниттэн Брагина Мария Дмитрьевна үлэлээбитэ. Ветеринарынан сэрии сылларыгар кавалерийскай сэриилэргэ сулууспалаабыт Столер Ниссан Хананьевич биэнсийэҕэ тахсан соҕуруу көһөн барыар диэри үлэлээбитэ. Оччолорго оҕолор көрдөхпүтүнэ, чиккэҥэлээн, олох ниэмэс аппыһыарын курдук киһи этэ, куруук ыҥыыр атынан сылдьара. Соҕуруу көһөн да баран, аҕабын кытта сибээһин быспатаҕа, суруйсар этилэр. Кыыһа Таня соҕуруу сүүрүк сылгы собуотугар салайар үлэҕэ сылдьыбыта, онон удьуор салҕанар. Кини кэнниттэн Васильев Семен Андреевич, Иванова Евдокия Максимовна, Сидорова Екатерина Ефремовна бэтэринээринэй үлэни иилээбиттэрэ-саҕалаабыттара. Үлэлэригэр наһаа бэриниилээхтэрэ, ыксал буоллаҕына түүннэри ыҥырыкка сылдьаллара. Ол саҕана сопхуос хонтуоратыгар эмиэ биир нуучча омук бэрэстэбиитэлэ Курбатов Григорий Серафимович кылаабынай бэтэринээр-бырааһынан үлэлиирэ, кэргэнэ Анна Ивановна балыыһаҕа биэлсэрдиирэ. Григорий бэйэтин аһара кыанар этэ, туран эрэ иннинэн-кэннинэн сальто оҥорон көрдөрөөччү. Сүөһү хотонноругар механизацияны киллэрэргэ Можуга М.Н., тутуу инженеринэн Хороших И.В. диэн нууччалар үлэлээн ааспыттара. Онон, оччолортон Антоновкаҕа нууччалар үлэҕэ ананан кэлэн баран, сирин-уотун, дьонун-сэргэтин сөбүлээн олохсуйан, манна силис тардан олохсуйаллара. Биһиги саамай сөҕөрбүт диэн 2-3 сыл олордулар да, сахалыы саҥаран, кэпсэтэн бараллара буолара …
Мин билэрбинэн ыанньыксыттарынан саамай уһуннук үлэлээн ааспыттара: Николаева Ирина Семеновна, Захарова Валентина Николаевна, Хабакова Мария Никифоровна, Евсеева Марфа Степановна, Петрова Анна Степановна, Степанова Мария Романовна, Захарова Мария Титовна, Тараярова Зинаида Семеновна, Фомина Анна Герасимовна; бостууктарынан Мартынов Степан Алексеевич, Тимофеев Прокопий Евграфьевич, Чо Михаил Александрович, Игнатьев Маркс Михайлович, Петров Иван Егорович, Обоев Ион Петрович, Захаров Николай Спиридонович, Татаринов Семен Павлович. Сүөһү отурбатын, оту тыырааһыҥҥа, оттоох күрүөнү көрүүгэ-истиигэ Яковлев Гаврил Яковлевич, тас үлэлэргэ Илларионов Петр Иванович, сэрии кыттыылаахтара Иванов Николай Михайлович, Простаков Андрей Максимович, Захаров Дмитрий Федорович хачыгаарынан таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ. Кэлин таас чоҕунан оттууга көспүт кэннэ Иванова Мария Михайловна сылааһы биэрээһинэ эр дьоннордооҕор үчүгэйинэн холобурга сылдьыбыта.
Биригээдэҕэ техник-осеменаторынан биһиги ийэбит Илларионова Варвара Ваильевна үлэлиирэ. Кини эрдэ ыанньыксытынан үлэлии сылдьан, эбии үөрэнэн тиэхиньик-осеменатор буолбута. Ыанньыксыттыы сылдьан, инньэ 1960 сыллаахха оройуоҥҥа бастакынан Фомина Анна Герасимовнаны, Тимофеева Акулина Николаевнаны уонна Михайлов Эдуард Ивановиһы кытары 2000 кирбиини аһаран тураллар. Тиэхиньик-осеменардыы сылдьан сыһыарыллыбыт ынахтарын 97-98% буоһаталаан, оройуоҥҥа, ону ааһан өрөспүүбүлүкэҕэ куруук миэстэлэһэрэ. Биһиги ийэбитин сэргэ киин отделение атын биригээдэлэригэр осеменатордарынан Макарова Парасковья Михайловна, Михайлова Евдокия Михайловна үрдүк таһаарыылаахтык үлэлээн ааспыттара.
Маннык туруу дьону кытары үлэлэспит буолан, аҕам аах биригээдэлэрэ (1972 сыллаахха от үүммэккэ, дулҕаны кырбатан сүөһүнү онон аһатан, кыстатан таһаарар курдук ыарахан кыстыкка сүөһүлэрин энчирэппэтэхтэрин үрдүнэн) үүт ыамын үрдэтэн, үлэһиттэрэ ВДНХ-ҕа баран кэлбиттэрэ. Онно оскуоланы бүтэрэн иккис сылын бостуугунан үлэлии сылдьар эдэр киһини Тимофеев Семен Прокопьевиһы сири-дойдуну, дьоннор хайдах олороллорун көрдүн-иһиттин диэн ыытан сырытыннарбыттара. Маннык уустук кыстыктар төһө элбэхтик буолтара буолуой, ону барытын биригэдьиир киһи быһыытынан дьонун-сэргэтин биир сыалга түмэн, үлэни уонна үлэһиттэри сөпкө аттаран туруоран, этэҥҥэ туораталаан кэллэхтэрэ.
IX пятилетка түмүгүнэн оройуоҥҥа бастакынан биирдии ынахтан 2000-лаах кирбиини лаппа аһараннар, биригээдэнэн инники кирбиигэ тахсыбыттара. Үлэҕэ биригээдэнэн үрдүк кирбиилэри ыланнар, үлэ тэрээһинигэр, оҥорон таһаарыытыгар үрдүк көрдөрүүнү ситиһэн, 1976 сыллаахха IX-c пятилетка түмүгүнэн аҕам салайар племенной биригээдэтэ “IX-с пятилетка аатынан биригээдэ” диэн аат иҥэриллибитэ, бэйэтэ «Бочуот Знага» уордьанынан наҕараадаламмыта. Биригээдэ ыанньыксыттара Тараярова Зинаида Семеновна, Захарова Мария Титовна уонна Тимофеев Василий Николаевич биирдии ынахтан ыанар үүтү 3000 киилэни оройуоҥҥа бастакынан куоһарбыттара.
Сайын аайы улахан дьону настаабынньык быһыытынан аттаран туруоран, оскуола оҕолоруттан сүүмэрдээн көлө-илии звенотун тэрийэллэрэ. Биир ДТ-75 тыраахтары от кэбиһэргэ сыһыаран, 3 ат охсордоох, 3 атынан от мустарааччы уонна биир атынан бугул түгэҕин харбатааччы оҕолоон, уопсайа 12 киһилээх звено тэрийэн окко үлэлэтэрэ. Бу звено окко былаана син ботуччуну быһан, 450 туонна буолааччы. Ону сыл аайы аһара толорон, 500-чэ туонна оту оттооччулар. Онно оскуола оҕолоро звеноҕа киирэн үлэлииргэ улахан конкурус буолан, эһиил киирэргэ күһүҥҥүттэн улахан уочарат буолааччы. От звенотун солбуһа сылдьан Мартынов Степан Алексеевич эбэтэр Игнатьев Маркс Михайлович салайаллара. Кинилэр оҕолору бириэмэтигэр киһиргэтэн, сыыстахпытына сүбэлээн, мааһын табан салайан, иилээн-саҕалаан илдьэ сылдьааччылар. «Бу уол сүрэҕэ суох быһыылаах, күһүн үрэххэ илдьэ тахсыллыа суох» дииллэрэ саамай улахан сэмэнэн буолааччы. Үрэххэ тахсыһаары, сорукка-боллурга хос этиттэриитэ суох, саа эстэрин курдук, сылдьааччыбыт. От оҕустарыытыгар биэнсийэлээх Прокопьев Савва Иннокентьевич уонна сэриигэ поварынан сылдьыбытын иһин от кэбиһээччилэргэ ньуоска турар тотоойу мииннээх повар эбээһинэһин толорооччунан, мөккүөрэ суох, Простаков Андрей Максимович хас сайын аайы сылдьаллара. Атынан от мустарааччыларга «хамандыыр-настаабынньыктарынан» Татаринов Семен Павлович, онтон кээһээччилэргэ Петров Иван Егорович буолаллара.
Онтон ыанньык сайылыктарга биирдии улахан киһини кытары биир оскуола оҕото бостуук буолан, сайылыкка 5 ыанньыксыт ынаҕын, 125 төбөнү бостууктууллара. Онно ат миинньэр баҕаттан улахан уочаратынан барыллааччы, эрдэ сылдьыбыт оҕо улахан кылааска тахсан окко бардаҕына, кыра кылаас оҕото ону солбуйан үлэлии киирэрэ. Холобур, мин үһүс кылааһы бүтэриэхпиттэн сэттиһи бүтэрэн окко барыахпар диэри Астыыр, Туойдаах пиэримэлэригэр Обоев Иона Петровиһы кытта бостууктаабытым.
Аҕабын кытары араас сылларга биригэдьиирдэринэн үлэлээн ааспыттара: Иванов Егор Николаевич, аҕабыт убайа Илларионов Василий Гаврильевич, Николаев Павел Афанасьевич, Степанов Гаврил Егорович, Захаров Николай Сергеевич, Тимофеев Василий Иванович, Иванов Николай Васильевич, эдэрдэртэн Егорова (Софронова) Вера Дмитрьевна; зоотехнигынан, биригэдьииринэн: Тимофеев Владимир Михайлович, Тимофеев Алексей Иванович, Софронов Аркадий Егорович; отделение управляющайдарынан: Санников Александр Николаевич, сэрии кыттыылааҕа, кэлин сопхуос дириэктэрэ буола үүммүт Павлов Алексей Андреевич, мясомолпромҥа уһуннук дириэктэрдээбит Михайлов Иннокентий Михайлович, Николаев Иннокентий Афанасьевич, Иванов Гаврил Иванович, Иванов Иван Нилович, Степанов Гаврил Егорович.
ххх
Бу ахтыы биһиги аҕабыт Петр Гаврильевиһынан сирэйдээн, сэрии сылларын оҕолоругар барыларыгар ананан сурулунна. Кинилэр оонньооботох оҕо саастара сэрии ыар сылларыгар ааһан, иинэҕэс саастарыттан үлэни өрө тутан, сэрииттэн эмсэҕэлээбит Ийэ дойдуларын чөлүгэр түһэрэр күүрээннээх үлэҕэ эрилиннэллэр даҕаны, сырдык байылыат олоҕу түстээн, оҕо-уруу төрөтөн, Антоновкабыт дэриэбинэтэ атаҕар турбута. 4,5 тыһыынча нэһилиэнньэлээх, Саха сирин биир бөдөҥ, дириҥ устуоруйалаах, дьоһуннаах дьонноох-сэргэлээх, биир тарбахха баттанар нэһилиэнньэлээх түөлбэтэ буола улаатарыгар үгүс көлөһүннэрин тоҕон, бэйэлэрин кылааттарын киллэрэн, нэһилиэктэрин сайдыытыгар олук уурбут бары дьоммутугар-сэргэбитигэр ананар.
Аҕабыт уһун кэмнээх дьаныардаах үлэтин иһин «Бочуот Знага» уордьанынан, “Аҕа дойду сэриитин сылларыгар килбиэннээх үлэтин иһин” Сталин төбөлөөх, үгүс үбүлүөйдээх мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. Оҕолоро тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар кылааттарын киллэрбит дьоҥҥо анал бириэмийэни 1992 сылтан олохтоон, сыл аайы Антоновка нэһилиэгэр туттараллар.
Үөрэҕэ да суохтарын иһин, киһини хоһуйбуттара уот харахха буолар айылҕаттан талааннаах дьон баар буолааччылар. Биһиги Антоновкабытыгар биир оннук киһи, 70-с сылларга бостуугунан үлэлии сылдьыбыт Павлов Прокопий Иванович аҕабыт туһунан уот харахха хоһуйбутун оччотооҕуга оройбунан көрбүт орой-мэник саастарбар сылдьар бэдик саатар сурукка тиспэккэ, өйбүттэн түһэрэн кэбиспиппин билигин кэлэн кэмсинэбин…
Мин – аҕам улахан уола, Сунтаар улууһун Тойбохой нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо бу да ыстатыйаны суруйарбар Антоновка дьонун-сэргэтин төрдүлэрин-төбөлөрүн, нэһилиэк устуоруйатын барытын төбөтүгэр илдьэ сылдьар сир түннүгэ киһи Тимофеев Василий Иванович ахтыыларын туһанным. Маннык дьонноох буоламмыт, биһиги көлүөнэ ийэлэрбит-аҕаларбыт, эһээлэрбит-эбээлэрбит олорон ааспыт олохторун билэн, үөрэтэн ыччаттарбытыгар тиэрдэр ытык иэспит буолар.
“Саха сирэ”, edersaas.ru сайтка анаан Валерий ИЛЛАРИОНОВ