Cаастаах ыал оҕо ииттэр дьолун биллилэр

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Оҕо дьиэтиттэн оҕону ииттэ ылыыны хайдах эрэ уустук курдук саныырбыт, баар суол. Дьиҥэр, оҕо ииттиэн баҕалаах киһи үгүһэ чахчы. Ол иһин сааһырыы боруогар үктэнэн баран, оҕо иитэ ылбыт дьону холобурдуохпун баҕардым.  

edersaas.ru

Уус Маайа улууһун Эдьээн нэһилиэгин олохтооҕо Анна Расторгуева оҕолоро улаатан, дойдуларыттан тэйбиттэрин кэннэ, кэргэнинээн иккиэн эрэ хаалбыттара.

Бастаан утаа кип-­киэҥ ­дьиэбитигэр иккиэйэҕин эрэ баарбыт курааһы баҕайы курдуга. Аны кэргэним ыарытыйар буолан, сотору-сотору улуус киинигэр балыыһаҕа эмтэнэ бардаҕына, олох да соҕотоҕун хаалар этим. Ол иһин уһуну-киэҥи толкуй­даан баран, Дьокуускайга тиийэн, «Берегиня» оҕо дьиэтиттэн кыыс оҕо ииттэ ыларга санаммытым, — диэн кэпсиир Анна Семеновна.

Олоххо сонун хардыы

Мироновтар – Эдьээн убаастанар элбэх оҕолоох сис ыала. Түөрт төрөппүт оҕолоро улаатан, ыал буолан, төрөппүттэрин «эһээ, эбээ» диэн ааттаппыттара быданнаабыт.

Улахан уолум 36 саастаах. Дьиэ кэргэнин кытта Дьокуускайга олохсуйан олорор. Улахан кыыһым 34 саас­таах. Байыаннай сулууспалаах кэргэнин кытта Хабаровскайга оҕо-­уруу буолан олороллор. Орто кыыс – 32-тэ. Эмиэ — ыал. Кыра уолум 23-һэ – устудьуон. «Соҕотохсуйар кэммэр доҕор оҥостон, оҕо ииттэ ылыыһыбын», — диэн оҕолорбун кытта сү­­бэлэспитим. Бастаан утаа, саас­таах киһиэхэ оҕону биэрэллэрэ уустук буолуо диэн сэрэхэдийэ са­­наабытым. Сааһым 61-рим. Быһааран биэрбитим: «Бэйэм ту­­лаайах этим. Оҕолорум улаатан атын сиргэ олохсуйдулар, биирдэ эмэ кэлэн бараллар. Кэргэним хаанын баттааһына үрдүк буолан, сотору-сотору балыыһаланар. Онон кэпсэтэр да киһим суох буолан, эрэйдэнэбин. Оҕо ииттэн, кини киһи буоларыгар өйөбүл буолуом этэ», — диэн быһаарбыппар, сөбүлэспиттэрэ. Мин сааспар иитиэхпин сөптөөх сэттэлэриттэн үөһэ саастаах оҕолор хаартыскаларын көрдөрөн талларбыттара. Онтон биир сэттэлээх оҕону талбыппар, биэс саастаах балтылаах буолан биэртэ. Оҕолору ­араартыам дуо, «иккиэннэрин ылабын», диэтим. Онтон нэдиэлэ курдук «Оҕо иитэ ылар дьиэ кэргэн оскуолатын» ааспытым. 10 хонук устата таһыттан сылдьан оҕолорум миэхэ, мин кинилэргэ үөрэммиппит. Көрөөт да сөбүлэспит буолан, бэйэ-бэйэбитин түргэнник ылыммыппыт. Онтон кэккэ докумуону толорон баран, оҕолорбун ­дьиэбэр аҕалбытым. Аҕабыт биһигини олус үөрэ көрсүбүтэ.  Билигин улахан кыыһым — 13, балта 11 саастаахтар.

Быйыл улуус киинигэр баар «Рассвет» оҕо приютуттан икки эдьиийдии-балыс кыргыттары ииттэ ыллыбыт. Улахана — 7-лээх, балта – 5-тээх. Күп-күөҕүнэн чоҕулуччу көрбүт нуучча кыргыттара. Оҕолорум төрдүөн наһаа эйэлээхтэр, бэйэ-бэйэлэрин өйөһөллөр. Бэйэм төрөппүт оҕолорум эмиэ сыстан, «балтыларбыт» диэн ааттыыллар, кэһиилэрин ыыта олороллор», — диэн кэпсиир Анна Семеновна.

Күндүттэн күндү эбээ

Мин оҕолор бэйэлэрин төрөппүттэрин ыйыталаспыппар, сэһэргэһээччим: «Эдэр төрөппүттэрдээх оҕолор. Ол эрээри иһэн-аһаан, оҕолорун көрбөккө, төрөппүт быраабыттан быһыллыбыт дьон. Бастакы кыргыттар манна кэлбиттэрэ икки сыл буолтун кэннэ, ийэлэрэ улахан уорууга түбэһэн, силиэдэбэ­тэл кэлэн оҕолорбун кытта кэпсэтэ сылдьыбыта. Баҕар, тугу эмэ би­­лэллэрэ, ийэлэрин кытта билсэллэрэ буолуо диэн. Онтон ыла оҕолор куттанан, ийэлэрин туһунан санатарбын сөбүлээбэттэр. Биирдэ улахан кыыс: «Ийэбитин аны санатыма», — диэбитигэр: «Кэбис, ийэ аата ийэ…» — диэн истэхпинэ: «Куһаҕан ийэтээҕэр үчүгэй эбээ баара ордук», — диэбититтэн ыла, ити тиэмэни таарыйбаппыт. Миигин кыргыттарым төрдүөн «эбээ» диэн ыҥыраллар.

Эһээ – бастыҥ холобур

Анна Семеновна билигин кыргыттарын туһугар олорор, кинилэри батыһыннара сылдьан элбэххэ үөрэтэр: «Оҕолорум үөрэхтэригэр дьоҕурдаах баҕайы оҕолор. Улахан кыыс туйгун үөрэнээччи. Кэнсиэр буоллун, субуотунньук буоллун, оскуола араас тэрээһинэ буоллун, оҕолорбун кытта сиэттиспитинэн тиийэбит, барытыгар көхтөөх кыттыыны ылабыт. Биһиги дьиэ кэргэн ааҕарбытын сөбүлүүбүт. Ол иһин кыргыттарбын кэлээттэрин кытта бибилэтиэкэни кытта доҕордоһуннарбытым. Билигин оскуола да, нэһилиэк да бибилэтиэкэтин ааҕан бүтэрэн эрэбит. Аҕабыт эмиэ кинигэтин туппутунан сылдьар буолан, кыргыттарга бастыҥ холобур. Аны бэйэтэ айылҕаттан бэриллибит айдарыылаах – талааннаах уруһуйдьут. Онон аны кыргыттар уруһуйга ылларан эрэллэр. Оттон мин оҕуруотчут дьарык­таахпын. Кыргыттарбын кытта сибэкки олордуута, оҕуруот кэмэ буолан, бу күннэргэ олох солобут суох«.

Эрэсиими тутуһуннарыы – туспа оскуола

Мин Анна Семеновнаттан: «Оттон бу көмпүүтэр, суотабай, ютуб үйэтигэр эн оҕолоргун хайдах «сэбиэскэйдии» иитэҕиний? Билигин оҕону көмпүүтэртэн кыа­йан араарбат үлүгэр дии…», — диэн интэриэһиргээн ыйыттым. Онуоха  сэһэргэһээччим: «Саамай киһи олоҕор туһалаах ирдэбил – эрэсиими тутуһуу. Хайдах санаабытынан утуйан, олорон сылдьар киһи үгүһү ситиспэтэ чахчы. Ол иһин олох кыра эрдэхтэриттэн эрэсиими тутуһарга үөрэппиппит. Оскуолаттан кэлэн баран, эбиэттээт, уруоктарын ааҕаллар. Ол кэннэ сынньалаҥ кэмигэр оҕолуун, эбээлиин, эһээлиин кинигэ үрдүгэр түһэбит. Дьиэ иһэ чуумпуран, иһийэн хаалар. Ити аата биһиги бары кинигэ ааҕа олоро­бут. Бэйэ-бэйэбитигэр мэһэйдэспэппит. Оҕолор төлөпүөнү хасыһыахтааҕар кинигэ ааҕалларын быдан ордороллор. Итини оҕо кыра эрдэҕинэ эрэ ситистэххинэ кыа­йаҕын. Онон, бастатан туран, бэйэҥ эрэсиими тутуһар буолуоххун наада. Оччоҕо эрэ холобуруҥ батыһыннарыылаах.

Оҕо туһугар олох

Билигин оҕону иитэ да ылар буоллаххына, кырдьаҕаһы да көрөр буоллаххына, судаарыстыба өйөбүл харчы биэрэр, кэккэ чэпчэтии оҥорор. Анна Семеновнаттан туох чэпчэтиинэн туһанарын ыйыппыппар, икки улахан кыыһыгар хас биирдиилэригэр 9 тыһыынча солкуобай биэрэллэрин эттэ. Икки кыраҕа туох да төлөммөт эбит.

Дьыала харчыга буолбатах. Биһиги биэнсийэбит ый аайы кэлэ турар. Иккиэн үлэлиибит. Кэргэним Григорий Маркович ОДьКХ-ҕа силиэсэрдиир. Оттон мин оскуолаҕа харабылынан үлэлиибин. Онон кэргэмминээн иккиэн кыанар дьоммут. Кылаабынайа, миэхэ – оҕолорум. Кинилэр күннээҕи түбүктэринэн олорорбут, дьиэбит иһигэр-таһыгар оҕо дьоллоох күлүүтэ – бу буолар биһиги, сааһыран эрэр дьон, сирдээҕи дьолбут. Өссө бэйэбит төрөппүт оҕолорбут уонна сиэннэрбит кэллэхтэринэ, улахан дьиэ кэргэн ыһыаҕа ыһыллар.

Биһиги кэммит дьоруойдара

Элбэх оҕолоох Анна Расторгуева уонна Григорий Миронов кыанар саастарыгар оҕо дьиэтиттэн түөрт оҕону иитэ ылан, атын дьоҥҥо холобур көрдөрөллөр диэтэхпинэ сыыспатым буолуо. Анна Семеновна балта эрдэ олохтон туораан, кини икки оҕотун бу ыал эмиэ ылан ииппиттэр. Онон бэйэлэрин оҕолорун кытта холбоон, Эдьээн дьоллоох сис ыала дьиэ кэргэн сылаас холумтаныгар бигээн, барыта 10 оҕоҕо дьол кыымын сахпыттар.

Дьиэ кэргэҥҥэ оҕону иитэ ылыы олус туһалааҕын уонна наадалааҕын Уус Маайа улууһун Эдьээн нэһилиэгин сис ыалын холобуруттан көрөбүт.  Оҕо туһугар олорор сааһырбыт ыал омугуттан тутулуга суох, оҕоҕо эбээ уонна эһээ дириҥ тапталын иҥэрэллэрэ хайҕаллаах.

Елена ПОТОЦКАЯ, «Cаха сирэ» хаһыат» edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0