Петр Решетников аатынан Чурапчытааҕы норуодунай тыйаатыр төрүттэммитэ 50 сылын көрсө
edersaas.ru
Бастакылар
Мин 1970 сыллаахха Уус Алдан оройуонугар 3 сыл үлэлээн баран, дойдубар култуура салаатын иниспиэктэринэн ананан кэлбитим. Күһүн үлэбэр киирбитим, Иван Иванович Кандинскай Алаҕартан көһөн кэлбит этэ. Кини сахалартан бастакынан опера режиссерун идэтин ылан, 1965 сыллаахха Былатыан Ойуунускай аатынан Саха судаарыстыбаннай музыкальнай-драматическай тыйаатырыгар режиссерунан ананан, 1968 сылга диэри үлэлээбитэ. 1968-1969 сыллардаахха Амматааҕы норуодунай тыйаатыры, 1969 сыллаахха күһүн кэргэнин дойдутугар кэлэн, Чурапчытааҕы норуодунай тыйаатыры бастакы быыстарын аһыталаабыта.
Култуура отделын сэбиэдиссэйинэн САССР култууратын үтүөлээх үлэһитэ Афанасий Алексеевич Сивцев үлэлии олороро. Оройуонун култуурата сайдарыгар улахан баҕалаах киһи этэ. Тэрийэр-салайар, дьону тылыгар түргэнник киллэрэр ураты дьоҕурдааҕа. Култуура дьиэтин дириэктэринэн Екатерина Еремеевна Дьячковская, худуоһунньугунан Семен Николаевич Семенов, көстүүмнэри мунньуунан, харайыынан Устинья Семеновна Наумова үлэлии сылдьаллара.
Иван Кандинскай күн аайы баһыгырайан киирэн, сөҥ куолаһынан кыракый хос иһин ылан кэбиһэрэ… Афанасий Алексеевичтыын Норуодунай тыйаатырга ким аатын иҥэрэри сүбэлэһэллэрэ. Иван Иванович Петр Михайлович Решетников аатын туруорсуоххайыҥ диирэ.
“Төлөн Ньукуус”
Суорун Омоллоон “Төлөн Ньукуус” драматын туруорууга тэрилтэлэринэн сылдьан, оруолларынан дьону көрдөөһүҥҥэ, таҥаһын-сабын, декорациятын бэлэмнээһин үлэлэригэр Екатерина Еремеевна субу-субу отделга кэлэн араас кыһалҕалары кэпсээн-ипсээн, түбүктээх үлэлэрин сырдатан барара. Кини наар уол оҕолуу таҥнара, оччолорго итинник таҥныы олус тэнийэ илигэ. Киэҥ-киэҥник хардыылаан, суптурута түһэн хаамара уонна туох даҕаны эридьиэстээһинэ суох, судургутунан, көнөтүк, боппуруоһун быһа-бааччы, этириэс туруорсара. Худуоһунньук Семен Семенов, төгүрүк сирэйдээх, орто соҕус уҥуохтаах, сыыйан олорор кэпсээннээх киһи, күн аайы киинэ биллэриилэрин суруйара. Оччолорго ый аайы сурутуунан араас киинэлэр, киинэ артыыстарын хаартыскалара, ССТА ыытар бэлиитикэҕэ сыһыаннаах хаартыскалара кэлэллэрэ. Онон, оформлениены субу-субу уларытан иһэрэ.
Семен Николаевич бэйэтэ уһанан оҥорбут элбэх стендэлэрдээҕэ. Онно ыйаталаан иһэрэ. Дьэ уонна ол түбүгүн быыһыгар пьеса декорацияларын, сценаны биир гына холуста атыылаһыннаран, киэһэ хойукка диэри тиктэрэн, уруһуйдуура. Айар куттаах Семен Семенов художественнай училище үөрэхтээҕэ, инньэ гынан, олус үчүгэйдик уонна түргэнник уруһуйдуура. Итиэннэ кини хоһоон суруйара. Айымньылара улуус, өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар бэчээттэнэллэрэ.
Оччолорго күнүскүттэн саҕалаан, күн аайы иккилии сеанстаах киинэлэр тохтоло суох көстөллөрө. Онон артыыстар хоско олорон оруолларын үөрэтэллэрэ. Сценаҕа бэлэмнэнэр буоллахтарына, киинэ бүтэрин кэтэһэллэрэ. Ол букатын хойут, киэһэ 11 чаас диэки буолара. Онон, түүн биир чааска диэри бэлэмнэнэн, тарҕаһаллара.
Маҥнай утаа, анал култуура үөрэхтээх артыыс да суоҕа. Ол эрээри, айылҕаттан талааннаах дьон элбэҕэ. Бастакы көлүөнэ артыыстар: учуутал Александра Герасимова, саха дьахтарыгар бөдөҥ-садаҥ, хара бараан, толуу көрүҥнээх. Сааһыра барбыт дьахтар оруолун — ревком ийэтэ Өлөөнө эмээхсини толороро. Мясомолпромҥа үлэлиир Никита Корякин сүрүн оруолу-Төлөн Ньукууһу оонньообута. Олох айылҕаттан бэриллибит күүстээх куоластаах, уобараһын кыайа тутан оонньуур, өйүгэр элбэх тылы-өһү тутар дьоҕурдаах, бэйэтэ эмиэ суруйар, айар талааннаах киһи этэ. Нарсудтан Семен Кривошапкин, олох-дьаһах кэмбинээтин үлэһитэ, уус-уран самодеятельность көхтөөх кыттааччыта Прокопий Дорофеев — Араллааны, оттон үрүҥ генерала Ракитины —Егор Монастырев итэҕэтиилээхтик арыйбыттара. Пенсионер учуутал Яков Павлов үс аҥар көстөөх Мугудайтан биир да мүнүүтэ хойутааһына суох кэлэн, бэлэмнэниигэ сылдьара. Ол курдук бэриниилээхтик, ис сүрэхтэриттэн дьулуһан оонньууллара.
Тыйаатыр аһыллыытыгар Эдьигээн оройуонун култууратын методиһа Матрена Слепцова долгутуулаах тыллары эппитэ. Өрөспүүбүлүкэ үгүс оройуоннарыттан кэлбит эҕэрдэ тэлэгирээмэлэри Гаврил Дмитриевич Ефимов ааҕан иһитиннэрбитэ. Үөрүүлээх быһыыга-майгыга режиссер И.И.Кандинскайга, худуоһунньук С.Н. Семеновка уонна артыыстарга дастабырыанньалар туттарыллыбыттара.
Решетниковтыы үлэлиэххэ!
Мустубут дьон саҥа тэриллэр Чурапчытааҕы Норуодунай тыйаатырга РСФСР уонна Саха АССР норуодунай артыыһа Петр Михайлович Решетников аатын иҥэрэр туһунан ССКП райкомун бюротун уонна райсовет исполкомун уураахтарын иһитиннэриини истиҥ биһирэбилинэн көрсүбүттэрэ. Бу чахчы, биһиги тыйаатырбытын Решетниковтыы үлэлииригэр эбээһинэстиир диэн бигэтик өйдөөбүттэрэ. Бу пьесаҕа оонньообут дьон бары даҕаны сыанаҕа үгүстүк тахсыбыт, оонньообут дьон этилэр. Оччотооҕу “Саҥа олох” хаһыакка кулун тутар 12 күнүгэр 1970 сыллаахха Ф.Филиппов маннык суруйбут: “Тыйаатырга биир үчүгэй талаан көһүннэ. Ол — Сахардон Платонов. Кини тыла суох бандьыыт саллаатын оруолун толорор. Биир да тылы саҥарбат эрээри, хас хамсааһына — дьиҥнээх артыыстыы толоруу…” Уонна, “Биһиги театрбыт маҥнайгы хардыыта эрчимнээх, киэҥ буолла диэххэ наада”, — диэн түмүктээбит Ф.Филиппов. Ити пьесаҕа Мария Никонова – Аанчаны, Матрена Васильева – Сусаннаны көрөөччүлэр өйдөрүгэр-санааларыгар уһун сылларга хатанан хаалар гына оонньообуттара. Бастакы сезоҥҥа тыйаатыр артыыһын аатын 13 киһи ылбыта, 1971 сыл күһүнүгэр өссө биир киһи эбиллибитэ. Барыта 23 киһилээх этибит, диэн тыйаатыр дириэктэрэ Е.Е.Дьячковская кэпсээбитэ. Ити сезоҥҥа Н.Туобулаахап “Холкуостаах Крумкач” пьесатын, Н.Неустроев “Тиэтэйбит” кэмиэдьийэтин туруорбуттара. Ити сылларга тыйаатыр 17.000 көрөөччүнү хаппыта, — диэн мелодист Денис Данилов “Саҥа олох” хаһыат алтынньы 28 күнүгэр 1970 сыллаахха суруйан турар. “Төлөн Ньукууска” Аанчык оруолун, Мария Никонова Тааттаҕа барбытын кэннэ, мин толорбутум. Ити сыл Суорун Омоллоон иккитэ хаста эрэпэтииссийэбитин көрөн, көҕүлээн, санаатын этэн барбыта. Тэлэбиидэнньэ режиссера Афанасий Федоров кэлэн бэлэмнээн, куоракка тэлэбиидэнньэҕэ уһуллан тахсыбыппыт.
1970 сыллаахха Афанасий Федоров “Үс хатыҥ” пьесатын туруорбуппут. Артыыс Алексей Архипов Хандыы оруолун кыайа-хото тутан толорбута. Сүөкүлэ уобараһын Мария Седалищева кэрэхсэбиллээхтик биэрбитэ. Борис Петров оруолун — итэҕэстэргэ эйэлэспэт киһи майгытын артыыс Иван Тоскин дохсуннук, олус көҥүллүк, итэҕэтиилээхтик арыйан оонньообута.
Ити курдук, биһиги норуодунай тыйаатырбыт баай, киэҥ историялаах. Манна араас сылларга режиссердарынан, Иван Кандинскайтан саҕалаан, Мария Герасимова, Надежда Заболоцкая, Иван Бушков, уо.д.а. олус айымньылаахтык үлэлээбиттэрэ, култуура сайдыытын туһугар сылайары билбэккэ, үлэлии сылдьаллар. Норуодунай тыйаатырга билигин үһүс сылын Аркадий Васильев режиссердуур. Дьэ, элбэх көлүөнэ дьон оонньоон, талба талааннара арыллыбыта, арыллар. Үтүө үгэс салҕанар.
Мария Герасимова,
култуура улуустааҕы управлениетын исписэлииһэ, РСФСР култууратын үтүөлээх үлэһитэ.
Чурапчы.