Бу күннэргэ Москваҕа “Биир ньыгыл Россия” партия ХVII съеһин ыытта. Дойду президенэ Владимир Путин пленарнай мунньахха оҥорбут дакылаата кини быыбарга кыттар бырагырамаатын курдук иһилиннэ. Бу иннинэ улахан пресс-конференциятыгар суруналыыстар араас боппуруоһунан олуйан-моһуйан көрбүттэрэ да, бырагырааматын туһунан тугу да быктарбатаҕа. Дьэ, онон, президент быыбарыгар бастакы нүөмэрдээх кандидат тугу этэр эбитий? edersaas.ru
Владимир Владимирович дакылаатын: “Иннибитигэр өссө да күүстээх үлэ күүтэр. Билиҥҥи кэмҥэ диэри тугу оҥорбуппут, тугу тутан олорорбут барыта – инники үлэбитигэр акылаат. Ити улахан олук эрээри, толору ситиһии буолбатах. Биһиги ити олукпутун туһанан үлэбитин-хамнаспытын төһө кэҥэтэбит-хаҥатабыт да сайдыыбыт оннук барыаҕа», – диэн саҕалаата.
Санатан этиим, Владимир Путин кэлэр быыбарга урукку курдук “биир ньыгыллартан” турбата. Бу туһунан кини ахсынньы 14 күнүгэр буолбут улахан пресс-конференциятыгар иһитиннэрэн турар. Билигин кини быыбардыыр хампаанньатын ким салайыаҕа биллэ илик (ааспыт быыбарыгар режиссер Говорухин этэ).
Былаас уонна уопсастыба
Дойду президенэ дакылаатыгар, бастатан туран, былаас уонна уопсастыба сыһыаннаһыытыгар, хардарыта көмөлөсүһүүтүгэр санаатын эттэ. Россия интэриэһин, киһи быраабын көмүскээһини, сайдыыбыт инники тосхолун инники күөҥҥэ тутуохтаахпыт. Ити кимтэн да, туохтан да тутулуга суох тутуһуллуохтаах. Ону сэргэ ыччакка дойдуга тапталы иҥэрии, дойдубутугар олорор хас биирдии омук интэриэһин көрүү, кинилэр бэйэ-бэйэлэрин кытары тапсан олоруулара, биир тылы булуулара, историяларын, култуураларын, үгэстэрин илдьэ сылдьыылара улахан оруолу ылар. Уопсастыба бигэ туруктаах буоллаҕына, судаарыстыба сайдыыта тэтимириэҕэ”, – диэн иһитиннэрэр.
Итини этэн туран кини, уопсастыба, былаас бииргэ үлэлээн, араас уларыйыыга-тэлэрийиигэ бэлэм буолуохтаахтарын бэлиэтээтэ.
Аан дойдуга сыһыан туһунан этэригэр, тас дойдулары кытары салгыы да аһаҕас кэпсэтиини ыыта, Евразийскай экономическай сойууһу сайыннара, бииргэ үлэлээһиҥҥэ этиилэри киллэрэ турар наадатын бэлиэтээтэ. Ханнык баҕарар дойдуну кытары Россия үлэлэһэргэ бэлэмин биллэрдэ. Ол эрээри национальнай интэриэһин, дьонун-сэргэтин күөмчүлэтиэ суохтааҕын эттэ.
Дьон дохуоттаах буолуохтаах
Владимир Владимирович аан дойдуга бастакы күөҥҥэ тахсарга демография боппуруоһа улахан суолталааҕын этэн туран, нэһилиэнньэ ахсаанын элбэтии эмиэ биир сытыы боппуруос буоларын бэлиэтээтэ. Онуоха ийэ, оҕо доруобуйатын көрүү, дьиэ кэргэн туруктаах буолуутугар үлэ барыахтааҕын эттэ. “Олохпут ханнык баҕарар эйгэтигэр, экономика, социальнай эйгэ буоллун барытыгар, нэһилиэнньэ ахсаанын элбэтиигэ, чөл туруктаах буолуутугар үлэ-хамнас туһуланыахтаах”, – диэн иһитиннэрэр. Манна кини доруобуйа харыстабылыгар, чөл олоҕу тутуһууга, социальнай эбийиэктэри тутууга, чуолаан оскуолалары, оҕо саадтарын тутууга, нэһилиэнньэлээх пууннары тупсарыыга болҕомтотун уурда. Ити бастакыта.
Иккиһинэн, дьон-сэргэ дохуоттаах буолуутугар тохтоото. “Россия экономиката, арыый намтыы быһыытыйан баран, оннун булан сайдыы суолугар киирэн эрэр. Аны билигин тиийиммэт-түгэммэт буолууну суох оҥоруохтаахпыт, тиийинэн олоруу алын кээмэйиттэн кыра дохуоттаах дьон ахсаанын аҕыйатыахтаахпыт. Хамнаһы үрдэтиэхтээхпит”, – диэн туран, экономика сайдыытыгар, оҥорон таһаарыы күүһүгэр тирэҕирэн, дьон дохуоттаах буолуутун ситиһии барыахтааҕын ыйда.
Итини ситиһэргэ кини, бастатан туран, үлэ саҥа хайысхатын булунарга, профессиональнай үөрэхтээһин аныгы систиэмэтин олохтуурга, Россия экономикатын сайыннарыытынан биэс бастыҥнар кэккэлэригэр киириэхтээҕин, ону ааһан хас биирдии киһиэхэ тиксэр валовой бородууктатын таһымынан билигин инники күөҥҥэ сылдьар дойдуларга тэҥнэһиэхтээҕин эттэ. Онуоха дойдуга инфраструктураны саҥардыы улахан оруолу ылар. “Билигин экономикабыт бары эйгэлэригэр үлэ күүһүн, көдьүүһүн үрдэтиэхпитин наада. Тыа хаһаайыстыбатыгар, тырааныспар, сибээс эйгэлэригэр, эми-тому оҥорууга, оборонаҕа номнуо ситиһиилээхпит. Улахан хампаанньаларбыт аан дойду таһымыгар тахсыахтаахтар, ону ааһан инники күөҥҥэ сылдьыахтаахтар. Ону сэргэ аччыгый уонна орто бизнеһи сайыннарыы барыахтаах. Саҥа дьыаланы тэрийэргэ аан аһаҕас буолуохтаах”, – диэн бэлиэтиир бу боппуруоһу түмүктүүрүгэр.
Түмүк
Саҥа, сонун хайысхалары киллэриэххэ наадатын этэн туран, кини дакылаатын түмүгэр кэнэҕэскитин цифровой, промышленнай технология, биоинженерия, роботтар сайдан барыахтаахтарын, онуоха науканы, үөрэҕи сайыннарыы улахан оруолу ыларын бэлиэтээтэ. “Оҕо кыра эрдэҕиттэн талаанын арыйарга көмөлөһүөхтээхпит. Онуоха оробуочай идэлэргэ куонкурустары ыытыы, эдэр учуонайдарга грант олохтооһун, талааннаах үөрэнээччилэри, устудьуоннары өйөөһүн курдук үлэлэр ыытыллыахтаахтар. Оҕо ханна да олордор, куоракка да, тыа сиригэр да, үүнэригэр-сайдарыгар биир усулуобуйалаах буолуохтаах. Оччотугар эрэ биһиги инникитин идэлэрин толору баһылаабыт, дойдуларыгар бэриниилээх, чиэһинэй, хорсун, дьулуурдаах эдэр дьону иитэн таһаарыахпыт. Дойду сайдыыта – ыччатыгар”, – диэн дакылаатын түмүктээтэ.
Партия сонун этиилэри киллэриэҕэ
Съезкэ Россия бары регионнарыттан 455 дэлэгээт, 2 тыһыынчаттан тахса ыалдьыт кытынна. Саха сириттэн Ил Дархан Егор Борисов, “Биир ньыгыл Россия” Саха сиринээҕи отделениетын салалтата, Судаарыстыбаннай Дуума депутата Галина Данчикова, норуот депутаттара, ону сэргэ Дьокуускай куорат, Нам, Хаҥалас, Мэҥэ Хаҥалас, Чурапчы, Ньурба улуустарын бэрэстэбиитэллэрэ кытыннылар. Егор Борисов съезд туһунан санаатын үллэстэр.
— РФ президенин дакылаатын истэн баран, кинини кытары судаарыстыбаннай бэлиитикэни ыытыы төрдүн-төбөтүн ырытыыга, былаас уонна уопсастыба бииргэ үлэлээһиннэригэр санаабыт биириттэн тус бэйэм астынным. Кини эппит үгүс этиилэрэ Саха сиригэр номнуо үлэлии тураллар.
Партия уларыйарга-тэлэрийэргэ, саҥа, сонун этиилэри киллэрэргэ бэлэм. Бу туһунан партия салайааччыта Дмитрий Медведев эмиэ бэлиэтээн турар. Мин санаабар, бу кэлиҥҥи кэмҥэ дойдуну тутан олорор партия, салалта эрэ өттүгэр буолбакка, миэстэтигэр үлэни күүһүрдүөхтээх.
Ол иһин Генеральнай сэбиэт сэкирэтээринэн Андрей Турчак талыллыбыта сөп. Кини соторутааҕыта Саха сиригэр кэлэн барбыта. Кинилиин бэрт үгүһү кэпсэппиппит, сытыы боппуруостарга санаабытын атастаспыппыт. Андрей Анатольевич, региону (Псков уобалаһын губернаторынан үлэлээбитэ) салайбыт киһи быһыытынан, партия миэстэтигэр хайдах үлэлиэхтээҕин, туох үлэни ыытыахтааҕын билэр.
Быыбарга бэлэммит
“Биир ньыгыллар” кэлэр быыбарга Владимир Путин кандидатуратын өйөөтүлэр. Бу туһунан партия Саха сиринээҕи салаатын салайааччыта Александр Ноговицын маннык этэр.
— Кулун тутарга буолуохтаах РФ президенин быыбарыгар “Биир ньыгыл Россия” Саха сиринээҕи отделениета бэлэм. Өрөспүүбүлүкэбитигэр уопсайа 30 тыһыынчаттан тахса чилиэннээхпит, 11 тыһ. тахса биһигини өйүүр дьонноохпут. Онон съезд быһаарыныытын олоххо киллэрэргэ бэлэммит.
Съезкэ праймериһы ыытыы усулуобуйатын уларытыы туһунан этилиннэ. Дмитрий Медведев праймериһы “Биир ньыгылларга” эрэ буолбакка, атын партиялары эмиэ кытыннарарга эттэ. Бу иннинээҕи съезкэ эмиэ тыл быктара сылдьыбыта да, тоҕо эрэ быһаарыныы ылымматахтара. Онон бу сырыыга этии олоххо киирэн, регионнарга дьаһал барара буолуо. Мин санаабар, атын партиялар кытыннахтарына, кандидаттары тургутан көрүү быдан эппиэтинэстээх буолуоҕа.
Аграфена КУЗЬМИНА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru