Кэнники кэмҥэ сиртэн хостонор туһалаах баайдаах сирдэргэ элбэх олохтоох дьон үлэлиирэ харахха быраҕыллар. Урут, этэргэ дылы, олохтоох дьону бырамыысыланнас эйгэтигэр сэдэхтик көрөр буоллахха, билигин олох атын хартыына.
edersaas.ru
Ол курдук, «АЛРОСА” АХ Саха сирин Бырабыытылыстыбатын кытта түһэрсибит Сөбүлэһиитин чэрчитинэн, 2019 сылга 1392 олохтоох киһи алмааһы хостуур хампаанньаҕа үлэҕэ киирбит, ол иһигэр:
581 киһи баахта ньыматынан,
485 үлэһит тыа сириттэн, 30-гар диэри саастаах 301 ыччат.
Биллэн турар, Уһук Хотугу сир усулуобуйатыгар үлэлиир чэпчэкитэ суох. Онон, манна үлэҕэ дьаныардаах, дьулуурдаах киһи ордук сыаналанар. Холобур, бүгүҥҥү кэпсиэхтээх дьоруойбут – орто саастаах саха эр киһитэ, улахан, иллээх дьиэ кэргэн аҕа баһылыга уонна бырамыысылыннай бөдөҥ хампаанньа биир тутаах, туруу үлэһитэ буолар.
КЭСКИЛЛЭЭХ ИДЭНИ КИМНЭЭХ ТАЛАЛЛАРЫЙ?
Бириискэлэргэ биир кэскиллээх идэнэн белазист буолар. Белазистары бэлэмнииргэ бырамыысылыннай хампаанньалар орто анал үөрэх тэрилтэлэрин кытары бииргэ үлэлииллэр. Ол чэрчитинэн, дьаһаллаах улуустар ыллыктаахтык ылсан, түмсүүлэхтик бэйэлэрин дьоннорун үөрэттэрэ ыыталлар. Үөрэнэн дастабырыанньа ылыахтаах дьон тута тэрилтэлэргэ быраактыкаланаллар, онтон үлэ миэстэтэ баар уонна баҕалаах буоллахтарына, үлэҕэ ылыллаллар (бастаан тургутуу курдук стажировканы ааһан баран).
Баахтанан үлэһити талыыга улахан ирдэбил турар: эт-сиин уонна өй-санаа өттүнэн доруобай, идэтигэр дириҥ билиилээх уонна баҕалаах буолуохтаах. Дьэ, маннык хаачыстыбаларга сөп түбэһэн үлэлии сылдьар дьонтон биирдэстэринэн белазист Николай Романов-Аламай буолар. Кини “БелАЗ” курдук улахан массыынаҕа номнуо 12-с сылын үлэлиир. Биир сменаҕа 40 туоннаттан тахса урууданы тиэйиини-таһыыны улаханнык ыарырҕаппат туруу үлэһит.
ТҮҺЭЭН ДА КӨРБӨТӨХ ИДЭНИ ТАЛЫЫ
Николай Романов, дьиҥэр, суоппар буолар туһунан түһээн да көрбөт этэ. Оҕо эрдэҕиттэн спортсмен буоларга бэлэмнэнэн, Чурапчыга Дмитрий Коркин салалтатынан интэринээт-оскуолаҕа үөрэммитэ. Билигин санаатаҕына, Дьылҕа Хаан ханан эрэ ситимниир, тиксиһиннэрэр курдук эбит – бу үөрэммит оскуолатын кэлин АЛРОСА чөлүгэр түһэрбитэ.
“Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан Дмитрий Петровичка дьарыктаммыппын оҕо сааһым саамай чаҕылхай кэмнэринэн саныыбын. Кини биһигини тустуу албастарын баһылыырга уһуйбута, үөрэппитэ. Хаһан да мөхпөт, барыбытын биир тэҥ тутар этэ. Аҥаардас кини биир көрүүтэ биһигини сөп оҥороро. Хайа оҕо туох дьоҕур¬дааҕын өтө көрөр, билиҥҥинэн эттэххэ, уйулҕа үлэһитин курдуга”, — диэн оччотооҕу кэмнэрин ахтан-санаан ааһар.
Эдэр киһи оскуоланы бүтэрэн баран, Киевтээҕи физкултуура институтугар киирбитэ. Тириэньэрэ Павел Пинигинныын элбэх күрэхтэһиигэ бииргэ сылдьыбыттара. Красноярскайга 5-с миэстэ буолбут долгутуулаах кэмнэрдээҕэ. Көҥүл тустууга успуорт маастарыгар тиийэ үүммүт Николай Романов успуорт киһини бэрээдэктиирин, ыстаал курдук уһаарарын, энчирээбэт эрчими биэрэрин туһунан этэр.
Үөрэҕин бүтэрэн баран, Мэҥэ Хаҥалас улууһугар тустуу тириэньэринэн үлэлээбитэ. Ол эрээри тириэньэр, учуутал буолуу айылҕаттан бэриллэрин өйдөөбүтэ. Онон, идэтин уларытарга быһаарынан, Уус Алдан Бороҕонугар милииссийэҕэ үлэлээбитэ. Олох бэйэтин хаамыытынан устан испитэ. Оҕолоро улаатаннар, кинилэри үөрэттэрээри, Дьокуускайга көһөн кэлбиттэрэ.
Оттон хоту дойдуга хайдах кэлбитин туһунан маннык кэпсиир:
«Мин улахан массыынаны ыытыахпын мэлдьи баҕарар этим. Ол иһин, бастаан оптуобус суоппарынан үлэлээбитим. Ол эрэн, ураты айылҕалаах хоту дойду, улахан массыыналардаах карьер миигин өрүү умсугутар, бэйэтигэр тардар этэ. Онон, киэһээҥҥи кууруска БелАЗ суоппарыгар үөрэммитим. Кууруска үөрэммитим туһунан “дастабырыанньаны” ылан баран, дьолбун тургутан көрөөрү, бырамыысыланнай хампаанньаҕа докумуоннарбын аҕалан биэрбитим… Онтон 2008 сыллаахха миигин стажировкаҕа ылалларын туһунан иһитиннэрбиттэригэр, хайдах курдук дьолломмуппунуй? Барыта бэҕэһээ эрэ буолбутун курдук. Дьэ, онон 45 сааспар “БелАЗ” массыынаны ыытар баҕам туолбута. Үлэбин “Маят” бириискэ “Куруҥ” полигонуттан саҕалаабытым…”
“АЛАМАЙ КҮНҮНЭН!”
Николай Романов ыарахан үлэттэн чаҕыйбакка, куруук күлэ-үөрэ сылдьарын, биир идэлээхтэригэр аламаҕай сыһыанын, кэпсэтинньэҥин иһин Аламай диэн ааттаабыттар. Кырдьыга да, дьиэлэриттэн-уоттарыттан ыраах тэлэһийэн, дьоно-сэргэтэ суох сиргэ күннэри-түүннэри ыарахан үлэҕэ сылдьар эдэр да, эмэн да дьоҥҥо үтүө сыһыан, санааны көтөҕүү хайаан да наада. Оттон кини бэйэтэ этэринэн, үлэһиттэри кытары сарсыарда аайы «Аламай күнүнэн» диэн дорооболоһор, хардатын “Сыламныыр аламай күнүнэн” диэн тыллары истэр эбит. Дьэ, ол иһин, уолаттар сүргэлэрэ көтөҕүллэн, убаастыыр убайдарын “Аламай Ньукулай” диэн ааттаабыттар.
Биир идэлээхтэрэ бириискэҕэ култуурунай дьаһаллары тэрийэн ыытааччы Евгений Васильевтыын спорт күрэхтэрин, араас бырааһынньыктары, кэнсиэртэри тэрийэллэригэр эмиэ олус махтаналлар.
КЭЛЭКТИИБЭ – ИККИС ДЬИЭ КЭРГЭНЭ
Николай Романов — Мэҥэ Хаҥалас Майатыттан, кэргэнэ Елена Төҥүлүттэн төрүттээхтэр.
Николай Романов — түөрт уолуттан уонна биир кыыһыттан үчүгэйкээн сиэннэри бэлэхтэппит дьоллоох эһээ.
“Мин билигин бөдөҥ бырамыысылыннай хампаанньаҕа сөбүлүүр идэбинэн үлэлии-хамсыы сылдьар киһи быһыытынан, дьиэ кэргэммэр, оҕолорбор, сиэннэрбэр куруутун көмөлөһөбүн. Ол гынан баран, дьол харчыга эрэ буолбатах. Иллээх-эйэлээх, улахан кэлэктииппитин биһиги эмиэ дьиэ кэргэнинэн ааттыыбыт. Бэйэ-бэйэбитигэр оннук чугас, дьиҥнээх доҕордуу буоллубут. Хас да сыл бииргэ үлэлээн, ардыгар бэйэ — бэйэбитин биир тыла да суох өйдөһөбүт. Бэйэ-бэйэҕэ көмөлөсүһүү, хас биирдии киһи дьылҕатыгар эппиэтинэс – хас биирдиибитигэр баар. Идэҕэ үөрүйэҕи ылыы түмүгэр мин бэйэм күүспэр эрэллээхпин уонна үлэбэр үтүө, дьоһун дьону кытта күннэтэ алтыһарбыттан үөрэбин.
Дьиэ кэргэммиттэн төһө да ыраах сылдьан үлэлээтэрбин, суотабай төлөпүөнүнэн сибээстэһэбит. Уолаттардаах аҕа буоларым быһыытынан, кыра саастарыттан өрүү батыһыннара сылдьааччыбын. Сайын окко, саас-күһүн куска, куобахха, муҥхаҕа сылдьабыт. Ыраах хоту сылдьан өрүү кэпсэтэбин, сүбэлиибин-амалыыбын. Үөрэхтэригэр, олохторугар туох ситиһиилэммиттэрин ыйыталаһабын, сэҥээрэбин. Уоппускабар тиийдэхпинэ, тугу гыныахтаахпытын былаанныыбыт. Уол оҕоҕо аҕа оруола наһаа улахан. Билигин оҕолорум бары ыал дьон. Ол да буоллар, аҕа сүбэтэ-соргута син биир наада.
БелАЗИСТ Николай Романов:
— БелАЗ — электромеханическай массыына. Ыытарга уратылардаах. Холобур, оробуочай уонна динамическай диэн икки туорумастаах. Көннөрү массыынаны “БелАЗка” тэннээтэххэ, хас биирдии киһиэхэ тута бас бэриммэт куосумас хараабылын кэриэтэ. Таптыыр идэҕитинэн эрэ дьарыктаныҥ. Интэриэстээх, баҕалаах буолуу эрэ үлэҕэ үтүө түмүктээх буолар. Билигин мин үлэлиир “Анаабырым алмаастарыгар” туох баар улахан тиэхиньикэҕэ барытыгар саха уолаттара үлэлииллэр, тиэхиньикэни баһылаатылар. Дьулуурдара, билиилэрэ, санаалара күүстээҕэ миигин үөрдэр.
Надежда ЕГОРОВА, “Саха сирэ”, edersaas.ru