Бүлүү улууһун дьаһалтатын тыа хаһаайыстыбатыгар департаменын салайааччы Павел Иннокентьев кыстык хайдах түмүктэнэн эрэрин, үүт соҕотуопкатын уонна сааскы ыһыы үлэтигэр бэлэмнэнии туһунан билиһиннэрэр.
edersaas.ru
— Кыстык этэҥҥэ түмүктэнэн эрэр. Бас били көрүҥүттэн тутулуга суох, улуус үрдүнэн 13058 сүөһү, ол иһигэр 4480 ынах баар. Төрүөх саҕаланан, бүгүҥҥү күҥҥэ 1700 ньирэйдэннибит. Сылгыбыт ахсаана – 7650, ол иһигэр 4656 биэ баар, билиҥҥитэ 50-тан тахса кулун төрөөтө.
Ааспыт сайын от былаанын 108 % толорбуппут, хаһаайыстыбалар сөп буолар оттоохтор, сорохторго кур отторо кытары баар. Ходуһалара ууга баран, былааннарын толорботох «Тыымпы» уонна «Халбаакы» кэпэрэтииптэр атыыласпыт отторун тиэйэллэригэр улуус көмөлөспүтэ. Онон “Тыымпы” 50 т сенаһы атыыласта, онно эбии 100 т оту Тааһаҕартан ылла. Күһүн ардаан, кыһынын халыҥ хаар түһэн сылгы хаһыытыгар уустуктардаах кыстык ааһан эрэр. Биирдиилээн хаһаайыстыбаларынан ырыганнааһын бэлиэтэнэр эрээри, улуус үрдүнэн сылгы туруга ама диэххэ сөп. Исписэлиистэр миэстэтигэр сылгылары көрө-истэ сылдьаллар. Биирдии түбэлтэ бэлиэтэнэрин бэтэринээрдэри кытта болҕомтоҕо ылабыт, министиэристибэҕэ биллэрэ олоробут. “Тимин”, “ЯкутАгротрейд”, “Бережнева” курдук улуус хаһаайыстыбаларын кытары хаһыс да сылларын үлэлиир тэрилтэлэр быйыл эмиэ эбиэһи, комбикорманы тиэйэн аҕаллылар. Сорох нэһилиэктэр 50 тыһ. солк. саҕалаан үбүлээһини көрөн, нэһилиэнньэлэригэр улахан көмөнү оҥордулар.
Үүт соҕотуопкатыгар икки тэрилтэ үлэлиэҕэ. “Уйгу” кэпэрэтиип Дьөккөн, Лөкөчөөн, Баппаҕаайы нэһилиэктэрин хаһаайыстыбаларын, “Бөтүҥ” кэпэрэтиип уонна Кыргыдайтан А.В.Кырбасова салайар бааһынай хаһаайыстыбатын үүттэрин тутуоҕа. Онтон атын нэһилиэктэри кытары “Сыа Бүлүү” кэпэрэтиип үлэлиэҕэ. Астыыр тэрили саҥардыы үлэтэ утумнаахтык ыытыллар. Ол курдук, былырыын икки стерилизатор ылыллыбытыттан биирин “Сыа Бүлүү” кэпэрэтиип ааспыт күһүҥҥүттэн үлэлэтэр, иккиһэ Мастаахха таҥыллан туруоруллуохтаах. Быйыл эмиэ икки стерилизатор атыылаһыллан “I Күүлэт” кэпэрэтиипкэ уонна Дьөккөҥҥө туруоруллуохтаах. Ити курдук, үүтү уһуннук харайарга аналлаах түөрт саҥа тэрил үлэлиэҕэ. «Улахан үүт» кэмин көрсө асчыттар сыахтары бэлэмнии, сууйа-сото, медкөрүүнү ааһа, санитарнай киниискэлэрин толотторо сылдьаллар. Сотору кэминэн арыы сыахтара хас нэһилиэк ахсын арыллыахтара. Коронавирус дьаҥыттан сэрэнэн, асчыттар үүтү туталларыгар «Роспотребнадзор» туруорар бары ирдэбилин тутуһаллар.
Былырыын улууска 5370 т үүтү соҕотуопкалыыр былаан бэриллибит буоллаҕына, быйыл сорудах 5700 т тиийэ үрдээтэ. Быйылгы сыл уратытынан үүт харчытын 70 %-а, ол эбэтэр 139,6 мөл. солк., эрдэ кэлбитэ буолла. Онон, хаһаайыстыбалар суолу өрүсүһэн, уматыктарын хааччыннылар. Соҕотуопкалыыр тэрилтэлэр үүт харчытын тута барытын биэрбэттэр, кэпэрэтииптэри үлэҕэ көҕүлээн, бастаан абаансанан 50 %-ын ыыталлар, салгыы төһө үүтү туттаралларынан аһардаллар. Мантан инньэ үүт туттарыытын тэтимэ эбиллиэҕэ. Билиҥҥи туругунан, 570 т үүтү тутан, былаан 10 %-а толорулуна. Былырыын ынаҕын ахсыттан 3980 киилэ үүтү ыабыт “Ампаардаах” (Сыдыбыл) хаһаайыстыба быйыл 5 тыһыынчалаах кирбиини ситиһэргэ суоттанан үлэлээн эрэр. Хаһаайыстыба үрдүк бородууксуйаны биэрэр 100 симменталь ынахтаах. “Сүөһү аһылыгын дэлэтии” бырагырааманан ааспыт икки сылга сирин-уотун оҥостон, быраҕыллыбыт бааһыналары чөлүгэр түһэрэн, тиэхиньикэ ылынан, сүөһү аһылыгын баазатын сөптөөхтүк хааччыйар. Инньэ гынан, үүтү да ыыр.
Сааскы ыһыыга бэлэмнэни тэтимнээх. Быйыл элбэх сыллаах оту ыһарга аанан, тыраахтарга соһуллар “Бредо” диэн тэрили ыллыбыт. Бу тэрил уматыгы кэмчиилир, хас да сүһүөх үлэни биирдэ толорор. Холобур, урут сири хорутуу, диискэлээһин, онтон сиэмэни ыһыы үлэлэрэ тус-туһунан барар буолахтарына, саҥа тэрил барытын биир сырыыга оҥорон ааһар. Ити курдук, саҥа технологияны баһылаан истэхпитинэ, элбэх сыллаах оту ыһыыны кыайа-хото тутуохтаахпыт. Саҥа тэрил биир хаһаайыстыбаҕа эрэ буолбакка, өрүс бэтэрээ эҥээригэр үлэлиэҕэ. Быйыл бөтүҥнэр, эһиил лөкөчөөннөр туһаныахтара, онтон өрүс уҥуор туттарга эмиэ биир “Бредоны” ылыхпыт.
Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин кытары кыттыгас “Сүөһү аһылыгын дэлэтии” бырагырааманан улуустан 5 мөл. солк. көрдүбүт. Министиэристибэ куонкурустарын кэтэһэбит. Урукку өттүгэр Уоттуга гектартан ортотунан 40 ц, биир бааһына гектарыттан 128 ц бурдугу үүннэрбит Николай Семенович Таппагаров муҥутуур рекорду олохтообута. Ол үтүө үгэһин сөргүтэн, «Ампаардаахха» 4 т сэлиэһинэй сиэмэтин аҕаллыбыт. Бурдук мэлийэр миэлиҥсэ атыыластахпытына, күһүн бэйэбит үүннэрбит бурдукпутунан килиэп астаан амсайыахтаахпыт. “Ампаардаах” хаһаайыстыбаҕа 17 т, Тыымпыга 6 т эбиэс, ньэчимиэн сиэмэлэрэ аҕалылынна.
Үп-харчы өттүнэн чэбдигирдии бырагырааматыгар быйыл 10 хаһаайыстыба киирдэ. Ил Дархан Айсен Николаев 25-тэн элбэх ынахтаах хаһаайыстыбалары болҕомтоҕо ыларга этэн турар. Онон чэбдигирдиигэ кэпэрэтииптэри таһынан Лөкөчөөнтөн Афанасий Харлампьев бааһынай хаһаайыстыбата бырагыраамаҕа кииристэ. Министиэристибэ ирдэбилинэн бу бырагыраамаҕа ынаҕын ахсыттан 1,8 т үүтү ыыр, сүөһүтүн барытын биир хотоҥҥо көрөр хаһаайыстыба киириэхтээх. Итинник ирдэбилгэ эппиэттиир Юрий Спиридонов хаһаайыстыбата куонкурус иккис түһүмэҕэр кыттыаҕа.
Төһө да коронавирус дьаҥа турбутун үрдүнэн, тыа хаһаайыстыбата үлэлээбитин курдук үлэлиир, сүрүн уонна тутаах салаа буолар. Үүт ыанар, үрүҥ ас уонна эт оҥоһуллар. Владимир Путин тыа хаһаайыстыбатыгар болҕомто бэйэ бородууксуйаны оҥорон таһаарыыга туһаайыллар диэн тоһоҕолоон бэлиэтээбитэ. Онон биһиги туруоруллубут соруктары толорууга үлэлиэхтээхпит уонна үлэлии да сылдьабыт.
Бүлүүттэн Николай Куприянов, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru. сайтка анаан