Былырыын муус устар 28 күнүгэр «Восточнай» космодромтан «Союз-2а» аракыата көппүтэ

Былырыын муус устар 27 күнүгэр “Восточнай” саҥа космодромтан “Союз-2а” аракыата көтүөхтээх этэ. Бары билэрбит курдук, аракыатаны көтүтүөхтээх установка аккаастаан кэбиһэн, көтүү муус устар 28 күнүгэр көһөрүллүбүтэ.

Александр ТАРАСОВ, «Саха сирэ» хаһыат, https://edersaas.ru
Дьэ, ол курдук, муус устар 28 күнүгэр «Восточнай» космодромтан «Союз-2.1а» аракыата көппүтүн кэнниттэн Бүлүү улууһун Үгүлээт уонна II Күүлэт нэһилиэктэрин сирдэригэр-уоттарыгар тобох үлтүркэйдэрэ түспүттэрин бөртөлүөтүнэн көрдүү муус устар 30 күнүгэр Бүлүү куораттан сарсыарда 9 ч 45 мүн. көппүппүт. Бу иннинэ муус устар 28, 29 күннэригэр эмиэ көппүппүт.
Бүлүү куораттан хаайтара сылдьар үс киһини эбии ылан баран, 40 мүн. кэриҥэ көтөн, II Күүлэккэ тиийэн пассажирдарбытын хаалларан баран (бөртөлүөттэр анал көтүүнү оҥорор кэмнэригэр олохтоохтору тиэйэн абыраатылар) салгыы көппүппүт. Бу иннинээҕи бөртөлүөтүнэн көтүүлэргэ үөһэттэн анал аэрофото-устуу оҥоһуллан, ол түмүгүн Бүлүү куоракка өрүс үрдүгэр турбут улахан кыамталаах радар аракыата тобоҕо алдьаныытын уонна түһүүтүн устубут дааннайдарын кытта тэҥнээн, 17 «туочукаҕа» үлтүркэйдэр чопчу сыталлара биллибитэ. Онон ол күн буларга эрэлбит улахана.
II Күүлэттэн чаас кэриҥэ көтөн, бары тугу эмит булан ылаайабыт диэн киэлитэ биллибэт аар тайҕа быыһын көрөн иһэбит. Эмискэ «Роскосмос» бэрэстэбиитэллэрэ бөртөлүөт хаҥас өттүнээҕи түннүктэригэр үөмэхтэстилэр, пилот ааны аһан, кыҥастаһа-кыҥастаһа аллара көрдө. Көтөр аалбыт арыый намтаан, икки эргиири оҥорбутун кэнниттэн мастар быыстарыгар аракыата тобоҕун үлтүркэйэ түспүтүн курдук хара сурааһын сытара көһүннэ. Тустаах исписэлиистэр «Ити сытар!» дэстилэр.

Мастаах буолан, бөртөлүөт тэйиччи ыраас сир баарыгар түстэ. Бириэмэ оруобуна 11 чаас 20 мүнүүтэ. Түспүт тобох сирэ Бүлүү улууһун II Күүлэт нэһилиэгиттэн 94 км, Түҥ өрүс салаата буолар Арҕаа Хоргоччуматтан 1,5 км ыраах сытар эбит.
Бөртөлүөттэн 350-400 м ыраах сытарын анал приборунан кээмэйдээн чопчу биллилэр. Аҕыс буолан, сотобутун ааһар хаары оймоон көрдүү бардыбыт. Халлаан лаппа сылыйан, хаар сымнаабыт, хаамарга чэпчэки соҕус. Анал прибор көмөтүнэн сирдэтинэн, 20-чэ мүн. кэриҥинэн тобох үлтүркэйэ сытар сиригэр чопчу тиийдибит. Тиийээт, хаартыскаҕа түһэрдибит, «Роскосмос» бэрэстэбиитэллэрэ көрдүлэр-иһиттилэр. Эттик тоҥ сиргэ тиийэн сааллаат, тэйэн, балтараа миэтэрэ тэйиччи хаарга батары түспүт. Устата – 1 м. 30 см, кэтитэ — 70 см. Булумньубутун «Роскосмос», «Экологическай бэрэбиэркэни оҥорор өрөспүүбүлүкэтээҕи иһитиннэрэр-ырытар киин» уонна Бүлүү улууһун дьаһалтатын бэрэстэбиитэллэрэ бэйэлэрин радиацияны бэлиэтиир дозиметрдарынан кээмэйдээтилэр, онно радиационнай фон 5-10 мкР/ч. көрдөрөн, нуормаҕа эппиэттиирэ билиннэ. Онон радиация суоҕа бэлиэтэннэ. «Экологическай бэрэбиэркэни оҥорор өрөспүүбүлүкэтээҕи иһитиннэрэр-ырытар киин» исписэлиистэрэ тобох үлтүркэйэ түспүт сириттэн хаар, уу боруобатын анаалыска ыллылар. Бастаан утаа аракыата иккис сүһүөҕүн двигателин ханнык эрэ чааһа быһыылаах диэн сабаҕалаатылар. Анал нүөмэринэн көрөн, «камера сгорания двигательной установки» диэн чопчу быһаардылар.

Ити курдук, көрөн-истэн баран, аны бөртөлүөккэ диэри илдьэр боппуруос турда. Сыал-сорук биир – хайаан да илдьиэхтээхпит. 70 кг ыйааһыннааҕы эмиэ да сүгэн, эмиэ да быанан соһон илтибит. Аны туран, хойуу мастаах сиргэ «объекпыт» батарын курдук титириги солуубут. Чаас аҥарын курдук соһон-сыһан син бөртөлүөт аттыгар аҕаллыбыт. Салгыы Бүлүү куоракка көттүбүт. Тиийэн, аракыата чааһын улуус баһылыгын кэбиниэтигэр уурдубут.
Аракыата тобоҕун үлтүркэйдэрин көрдөөһүнү кылгастык кэпсиир буоллахха итинник.

Быйыл икки аракыата көтөрө күүтүллэр

«Роскосмос» корпорация 2017 сыл төрдүс кыбаарталыгар, б0000а0рыллаан быһаарыынан, ахсынньы 20 күнүн диэки икки көтүүнү былаанныыр. РФ вице-премьера Дмитрий Рогозин эрдэтээҥи этиитинэн, «Восточнай» космодромтан орбитаҕа «Канопус-В» уонна «Метеор» диэн гидрометеорологическай аппарат таһаарыллыахтара. Аракыаталар көтөр хайысхаларын маршрута былырыыҥҥы киэнин курдук. Ол аата, аракыата бастакы сүһүөҕэ Амур уобалаһыгар, Саха сирин Алдан уонна Өлүөхүмэ улуустарын икки ардыларыгар аракыата таһааран иһэр спутнигын сабыыта (створки головного обтекателя), аракыата иккис сүһүөҕүн үлтүркэйдэрэ Бүлүү, Үөһээ Бүлүү, Эдьигээн сирдэригэр-уоттарыгар түһүөхтэрэ.