Быйыл өрөспүүбүлүкэҕэ физмат хамсааһын саҕаламмыта 55 сыла буолла

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Быйыл балаҕан ыйыгар өрөспүүбүлүкэбитигэр уонна Мэҥэ Хаҥалас улууһугар физико-математическай хамсааһын саҕаламмыта 55 сыла буолла. Баай хотугу өрөспүүбүлүкэбитигэр 1960-70 сс. сир баайын хостуур бырамыысыланнас, таас тутуу, энергиэтикэ күүскэ сайдан барбыта. Онно үлэлиэхтээх техническэй үлэһиттэри бэлэмниир сыаллаах оскуолалар тыа сирдэригэр физиканы, математиканы дириҥэтэн үөрэтиигэ ылсыбыттара. Үөрэхтээһин историята бигэргэтэринэн, бастакы физмат кылаастар 1966 с. Үөһээ Бүлүү 2 №-дээх уонна Мэҥэ Хаҥалас Бүтэйдээҕин оскуолаларыгар аһыллыбыттара.

Бүтэйдээх оскуолатыгар анал кылаас аһыллыытыгар төһүү күүһүнэн айымньылаахтык үлэлиир кэллэктиип, ордук физика уонна математика учууталлара буолбуттара. Оскуола өрөспүүбүлүкэҕэ биир бастакынан кабинетынан үөрэтиигэ, программированнай үөрэхтээһиҥҥэ киирбитэ. Учууталлар техсредстволары, перфокарталары, алгоритмы, тестированияны, Липецкай учууталларын уопутун баһылаан сылдьаллара. Маны барытын кырдьаҕас суруналыыс уонна салайааччы Ф.Г. Охлопков олус табатык “компьютернай үөрэхтээһин хараҥаччыта” диэн сыаналанан турар.

1965 с. физика уонна математика учууталларын өрөспүүбүлүкэтээҕи сэминээрэ Бүтэйдээх оскуолатыгар ыытыллыбыта. Учууталлар М.В. Шергин, А.А. Никифоров Новосибирскай университетыгар анал куурсу ааспыттара. Бүтэйдээх физмата аһылларыгар үтүөлээх дьонунан ааттаналлар: үөрэх миниистирин солбуйааччы П.С. Скрябин, үөрэх управлениетын началынньыгын солбуйааччы С.Д. Егоров, оскуолабыт дириэктэрдэрэ П.Е. Скрябин, М.Е. Капитонов, физика, математика учууталлара М.В. Шергин, А.А. Никифоров, М.С. Иванова.

Сүүмэрдээһин түмүгэр 1966 с. балаҕан ыйын 1 күнүгэр физиканы уонна математиканы дириҥэтэн үөрэтэр 8 кылааска 21 дьоҕурдаах оҕолор үөрэнэ киирбиттэрэ. Бүтэйдээх албан ааттаах физматын историята, илин эҥээр дьоҕурдаах оҕолорун үөрэтии саҕаламмыта. Маҥнайгы физматтартан саҕалаан Бүтэйдээх оскуолата туочнай наука предметтэригэр оройуоҥҥа инники күөҥҥэ тахсыбыттара. 1990-с сылларга диэри бүтэйдээхтэр Үөһээ Бүлүүлэрдиин, РФМШ-дыын олимпиадаларга үс иһиттэн түспэтэхтэрэ. Вася Апросимов, Иосиф Нестеров, Таня Протодьяконова Бүтүн Сойуустааҕы олимпиадаларга ситиһиилээхтик кыттыбыттара. Маҥнайгылар киин үөрэх кыһаларыгар үөрэнии аанын аспыттара. Надя Афанасьева, Мария Гоголева, Юра Кириллов, Вася Апросимов, Федя Платонов Новосибирскай университетын араас факультетыгар үөрэммиттэрэ.

Бүтэйдээх физматын бүтэрбиттэр 80% үрдүк үөрэхтэммиттэрэ, мэтээл суоҕуна хайҕал суруктаах элбэх оҕо бүтэрбитэ. Наука икки  доктора, отуттан тахса наука хандьыдааттара  бааллар. Уһуйбут учууталлара эмиэ науканы дабайбыттара: Р.Е. Кардашевская — педагогическай наука доктора, П.Г. Романов — техническай наука хандьыдаата,  М.В. Шергин, А.П. Шамаева, Н.П. Карпова, А.И. Борисова, Н.М. Попова, Т.Н. Пономарева — педагогическай наука хандьыдааттара.

Үөрэтии хаачыстыбата, үөрэммит киһи бигэргэтэрбинэн, үрдүк этэ. “Үөрэнэргэ үөрэн” диэн үөрэнээччилэр научнай уопсастыбалара баара. Баай бибилэтиэкэлээх, лабораториялаах физика кабинета өрөспүүбүлүкэтээҕи көрүүгэ 1976 сыллаахха иккис (сэбиэдиссэй М.В. Шергин), 1978 сыллаахха үһүс миэстэ (сэбиэдиссэй А.А. Попов) буолбута, математика кабинета оройуоҥҥа бастыҥ этэ.

Сайынын сүүмэрдиир “Сырдык аартык” лааҕыр үлэлиирэ. Оҕолор бары Москва, Новосибирскай, Красноярскай университеттарын кэтэхтэн оскуолаларыгар үөрэнэллэрэ. Сорохтор онус кылааһы ыҥырыллан онно бүтэрэллэрэ. Араас куруһуоктар, предметнэй нэдиэлэлэр, оскуола олимпиадалара, реферат суруйуу курдук эбии үөрэтии күүскэ ыытыллара. Бүтэйдээх физмата Саха сиригэр техническай, педагогическай, научнай каадырдары бэлэмнээһиҥҥэ улахан кылаатын киллэрбитэ. Учууталларбыт Саха АССР үтүөлээх учуутала, Үлэ Кыһыл Знамя уордьанын кавалера М.В. Шергин, РСФСР норуотун үөрэҕэриитин туйгуннара А.А. Никифоров, М.Е. Никифорова, П.П. Тимофеев, Н.Н. Иванова, А.А. Попов, Н.С. Апросимов, М.А. Платонов, СР үөрэҕэриитин туйгуннара В.А. Попова, А.П. Аргунова, С.Г. Сидоров, Т.Е. Скрябина, РФ үтүөлээх учуутала А.В. Ильина, наука доктора Р.Е. Кардашевская, наука хандьыдааттара А.П. Шамаева, Г.П. Романов, Н.Е. Попова, бэтэрээннэр М.С. Иванова, Н.Ф. Слепцова, З.И. Брызгалов, москвич А. Колошкин, кэнникилэртэн СӨ үөрэҕэриитин туйгуна Т.П. Ефимова, А.М. Сергеев ааттара умнуллубат. Оскуола физмат хамсааһын 45, 50 сылларын кэнниттэн физиканы, математиканы дириҥэтэр үөрэтиини сөргүтэн үлэлии олорор.

Бүтэйдээх оскуолатын кэнниттэн  1967 с. Саха АССР үтүөлээх учуутала, математика учуутала Л.Е. Зыков көҕүлээһининэн Майа орто оскуолатын 10 кылааһыгар математиканы анаан үөрэтэр кылаас тэриллибитэ. Ити кылааска физиканы Н.Я. Алексеева табыллан үөрэтэрэ. Үөрэтии факультатив чаастарын эбии үөрэтиинэн ыытыллара. Бу кылаастары үөрэтиигэ Л.С. Ларионов, С.А. Олесов, А.Г. Зыков үлэлээбиттэрэ. Физиканы уонна математиканы үөрэтиигэ оройуоҥҥа куруһуоктары, факультативтары оскуола аайы туһаныллар буолбута. Бүтэйдээх выпусниктара Г.М. Шергин Төхтүр оскуолатыгар 1986 с. техническэй творчество ыстаансыйатын, Сергей Гаврильевич Сидоров 1991 с. Бүтэйдээххэ улууска маҥнайгы компьютернай кылааһы саҕалаабыттара. 1988 с. Төҥүлү учуутала А.А. Стручков СГУ физикатын тирэх учуутала буолбута. 1983 с. Майа гимназията былааннаахтык физмат хамсааһыҥҥа үлэлиир.

Мантан күһүн үөрэх управлениета улууска физмат хамсааһын 55 сылын, хамсааһыны саҕалаабыт улахан учуутал М.В. Шергин төрөөбүтэ 85 сылын бииргэ тутан бэлиэтээн ааһарга үлэлэһиэн баҕалаахх Бүтэйдээх бэтэрээн учууталларын “Утум” түмсүүтүн аатыттан бу ыстатыйаны суруйдум.

Константин Родионов,

Бүтэйдээх оскуолатын 1977 с. физмат кылааһын выпуснига.

Хаартыска — Бүтэйдээх оскуолатын саайтыттан.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0