Бүтүн Арассыыйатааҕы быыбар күнүгэр, ол эбэтэр балаҕан ыйын 13 күнүгэр, Арассыыйа Федерациятыгар 17 субъект (Коми, Чуваш, Татарстан өрөспүүбүлүкэлэрин уонна 14 кыраай, уобалас) баһылыктара итиэннэ 11 субъект бэрэстэбиитэллээх уорганын дьокутааттара талыллаллар.
edersaas.ru
Холобур, Камчатка кыраайын губернаторын болдьоҕун иннинэ быыбарыгар 16 хандьыдаат турбутуттан, биэс киһи регистрацияламмыт, ол иһигэр губернатор эбээһинэһин толорооччу Владимир Солодов баар. Оттон Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр быыбар муниципалитеттар таһымнарынан ыытыллар. Бастакы барыллааһын быһыытынан, 233 быыбардыыр хампаанньа ыытыллыахтааҕа. Хандьыдааттары регистрациялааһын атырдьах ыйын 12 күнүнэн түмүктэммитэ. Онуоха Өлүөхүмэ улууһун Дьэлгэй нэһилиэгин баһылыгын быыбарыгар күрэстэһэр хандьыдаат туруоруллубатаҕынан, хамыыһыйа быыбары сэтинньи 1 күнүгэр көһөрөргө быһаарбыта. Онон балаҕан ыйын 13 күнүгэр 232 быыбардыыр хампаанньа ыытыллар буолла.
Ол курдук үс улуус (Амма, Сунтаар уонна Хаҥалас улуустарын) быыбардааччылара улуустарын баһылыктарын талыахтара. Дьааҥы, Өймөкөөн, Таатта, Томпо уонна Үөһээ Халыма улуустарын быыбардааччылара улуустарын бэрэстэбиитэллээх уорганын (Улуус мунньаҕын) дьокутааттарын, оттон Дьокуускай куорат биир мандааттаах 7 №-дээх Киин быыбардыыр уокуругун быыбардааччылара куорат Дууматыгар дьокутааттарын талыахтара. Ону сэргэ 105 поселение дьаһалтатын баһылыктара, ол иһигэр биэс улуус киинин дьаһалтатын баһылыктара быыбарданыахтара. Холобур, Алдан оройуонугар Алдан куорат баһылыга, Хаҥалас улууһугар Покровскай куорат баһылыга, Аллараа Халыма улууһугар Черскэй бөһүөлэгин баһылыга, Горнай улууһугар Бэрдьигэстээх сэлиэнньэтин баһылыга, Эбээн Бытантай национальнай улууһугар Баатаҕай Алыытын баһылыга талыллыахтара. Ону сэргэ 100 нэһилиэк баһылыктара быыбарданыахтара. Маны таһынан, 118 нэһилиэк быыбардааччылара бэйэлэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын (нэһилиэктэрин сэбиэтин) дьокутааттарын талыахтара. Инньэ гынан, быыбар Анаабыр, Үөһээ Бүлүү, Эдьигээн уонна Муома улуустарыттан ураты 30 улууска уонна Дьокуускай куоракка, ол эбэтэр 154 муниципальнай тэриллиигэ ыытыллыаҕа.
Улуустарынан ыллахха, быыбар хампаанньата тус-туһунан тэриллэр. Холобур, Амма улууһун олохтоохторо улуустарын уонна сэттэ нэһилиэк баһылыктарын, аҕыс нэһилиэк сэбиэтин дьокутааттарын, хаҥаластар улуустарын уонна Покровскай куорат, аҕыс нэһилиэк баһылыктарын, тоҕус нэһилиэк дьокутааттарын, сунтаардар улуустарын уонна тоҕус нэһилиэк баһылыктарын, тоҕус нэһилиэк дьокутааттарын, таатталар уон икки нэһилиэк баһылыктарын, Улуус Мунньаҕын итиэннэ уон түөрт нэһилиэк дьокутааттарын, орто халымалар аҕыс нэһилиэк баһылыктарын уонна тоҕус нэһилиэк дьокутааттарын талаллар. Оттон Чурапчы улууһун олохтоохторо икки нэһилиэк баһылыгын уонна түөрт нэһилиэк дьокутааттарын, өлөөннөр уонна булуҥнар биирдии нэһилиэк дьокутааттарын быыбардыыллар.
Баартыйаларынан көрдөххө, мэлдьи да буоларын курдук, дойду сүрүн политическай баартыйалара быыбарга балачча көхтөөхтүк кыттан эрэллэр, бары таһымнарынан бэйэлэрин хандьыдааттарын туруорбуттар. Амма улууһун баһылыгар түөрт хандьыдаат баарыттан биир хандьыдаат «Биир ньыгыл Арассыыйа» политическай баартыйаттан туруоруллубут, атыттар бэйэлэрэ туруоруммуттар. Сунтаар улууһун баһылыгар үс хандьыдаат баарыттан биир «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйаттан туруоруллубут, атыттар эмиэ бэйэлэрэ туруоруммуттар. Хаҥалас улууһун баһылыгар 12 киһи туруоруллубутуттан хамыыһыйа алта хандьыдааты регистрациялаабыт, түөрт киһиэхэ аккаастаабыт, икки киһини быһаара илик эбит. Регистрацияламмыттартан икки хандьыдааты «Биир ньыгыл Арассыыйа», биир хандьыдааты КПРФ, биир хандьыдааты ЛДПР, биир хандьыдааты «Сиэрдээх Арассыыйа» туруорбуттар, алтыс бэйэтэ туруоруммут. Дьокуускай куорат биир мандааттаах 7 №-дээх Киин быыбардыыр уокуругун дьокутаатыгар 10 хандьыдаат туруоруллубутуттан, сэттэтэ регистрацияламмыт. «Биир ньыгыл Арассыыйа», КПРФ, ЛДПР, «Сиэрдээх Арассыыйа» баартыйалар биирдии хандьыдааты туруорбуттар, икки киһи бэйэлэрэ туруоруммут. Улуус таһымнаах дьокутаат уон мандаатыгар 36 хандьыдаат регистрацияламмыт. Кинилэртэн уон хандьыдаат «Биир ньыгыл Арассыыйаттан», икки КПРФ-тан, биир ЛДПР-тан, икки «Сиэрдээх Арассыыйаттан» турбуттар, уон биир хандьыдаат бэйэтэ туруоруммут. 105 поселение баһылыктарын быыбарыгар 367 хандьыдаат туруоруллубутуттан, 346 хандьыдаат регистрацияламмыт. «Биир ньыгыл Арассыыйаттан» 104, КПРФ-тан 14, ЛДПР-тан 15, «Сиэрдээх Арассыыйаттан» 23, «Гражданскай платформаттан» икки, «Норуот коррупцияны утары» баартыйаттан биир киһи турбут, 189 хандьыдаат бэйэтэ туруоруммут.
Хандьыдааттарынан ырыттахха, улуустар да, нэһилиэктэр да баһылыктарын быыбарыгар хандьыдааттарынан сүрүннээн үлэлии сылдьар баһылыктар, кинилэр солбуйааччылара биитэр исписэлиистэр, быһата дьаһалта үлэтин-хамнаһын билэр дьон туруоруллубуттар. Бэрт ахсааннаах, сыыспат буоллахпына, тоҕус нэһилиэккэ эрэ ааспыт өттүгэр дьаһалтаҕа сыһыана суох дьон туруоруллубуттар. Холобур, Кэбээйи улууһун Тыайа нэһилиэгин баһылыгын быыбарыгар хандьыдаатынан түөрт киһи регистрацияламмытыттан, иккитэ улуус киинигэр, Сангаар бөһүөлэгэр, олорор, иккитэ Тыайаҕа баар, биирэ урбаанньыт, иккиһэ тренер эбиттэр. Бу нэһилиэккэ хас да болдьоххо баһылыгынан таһаарыылаахтык үлэлээбит Петр Попов салалта муоһатын эдэрдэргэ туттарарга быһаарыммыт.
Раиса Сибирякова, «Саха сирэ», edersaas.ru