Быйыл халаан уута Өлүөнэҕэ, Алдаҥҥа, Бүлүүгэ, Халымаҕа хайдах, хаһан ааһар туруктааҕый?
Сандал саас кэлэн, халлаан лаппа сылыйан, чалбах тахсара чугаһаата, өссө сорох сирдэргэ кырыыһалартан муус чопчутуттан таммахтаабыта син балай да буолла. Дьэ, ол аата аны икки ыйтан ордугунан Сахабыт сирин маанылаах өрүстэрэ 9 ый устата баттатан сыппыт халыҥ муустарыттан төлөрүйэннэр күрүлүү-харалыы устуохтара турдаҕа. Билигин аан дойду үрдүнэн балаһыанньа уустук кэмигэр өрүстэрбит “уордайбакка”, көмүөллэрэ этэҥҥэ ааһалларыгар эрэниэххэйиҥ.
Салгыы «Ленарегионводхоз» тэрилтэ филиалын дириэктэрэ Александр Аржаковтуун кэпсэтиибитин ааҕаргытыгар сүбэлиибит.
– Александр Николаевич, биир сүрүн үлэҕитинэн өрүстэри хараардыы, мууһу кэбирэтии буолар, хаһааҥҥыттан саҕаланарый уонна ханнык өрүстэргэ?
– Быйыл Өлүөнэ уонна Халыма өрүстэригэр халаан уутун содулун аччатыыга өрөспүүбүлүкэ 8 улууһугар мууһу кэбирэтии үлэтэ былааннанар. Быйылгы үбүлээһин 26,951 мөл. солк. тэҥнэһэр.
44-с федеральнай сокуонунан электроннай көрүҥҥэ аһаҕас куонкурус биллэриллэн, тустаах үлэни толорууга судаарыстыбаннай хантараактар түһэрсилиннилэр.
Өлүөнэ уонна Халыма өрүстэргэ муус харыыта тахсыан сөптөөх 46 учаастагар үлэ ыытыллан эрэр. Холобур, 39 учаастакка (барыта 486 гектарга) хараардыы, оттон 7 учаастакка (холбоон барыта 41 км) мууһу эрбиир үлэлэр ыытыллыахтара.
Ленскэй уонна Өлүөхүмэ улуустарыгар Өлүөнэ өрүскэ муус устар 25 күнүгэр, Хаҥалас, Нам улуустарыгар уонна Дьокуускай куорат сиригэр-уотугар муус устар 29 күнүгэр, Кэбээйи улууһугар Өлүөнэ өрүскэ, итиэннэ Үөһээ Халыма уонна Орто Халыма улуустарыгар Халыма өрүскэ ыам ыйын 5 күнүгэр диэри кэбирэтии үлэлэрэ үмүрүтүллүөхтээхтэр.
Бу үлэ сүрүн сыалынан-соругунан Өлүөнэ уонна Халыма өрүстэр сүнньүлэригэр олорор нэһилиэнньэлээх пууннары сааскы халаан уутуттан көмүскээһин буолар. Тустаах үлэлэр харыы тахсар учаастактарыгар ыытыллаллар.
– Сааскы халаан уута муус халыҥыттан уонна сөҥүү түһүүтүттэн улахан тутулуктаах. Быйыл өрүстэргэ ол хайдаҕый?
– Билэргит курдук, Саха сиринээҕи гидрометеокиин өрүстэр муустарыттан төлөрүйэр болдьохторун туһунан билгэлээһини муус устар ортотугар таһаарар. Муус халыҥын туһунан этэр буоллахха, гидрометеокиин чахчыларынан, кулун тутар 10 күнүнээҕи туругунан, Өлүөнэ өрүс мууһун халыҥа нуорматтан чараас. Ол эрээри, учаастактарынан араастаһар. Муус халыҥа Ленскэй улууһугар 54-94 см, Өлүөхүмэҕэ 66-110 см, Хаҥаласка 110 см, Дьокуускай куоракка 96-138 см, Сангаарга 180 см, Алдан өрүскэ үөһээ уонна орто салаатыгар 59-75 см, аллараа өттүгэр 124-143 см. Хоту улуустар эргин Дьааҥы өрүскэ Үөһээ Дьааҥы аннынан 61 см, Индигииркэҕэ 102-158 см халыҥнаах. Быйыл Халыма өрүскэ муус халыҥа нуорматтан ордук – 102-129 см кэриҥэ.
Сөҥүү түһүүтүн этэр буоллахха, өрөспүүбүлүкэ үгүс өттүгэр хаар нуорма быһыытынан, сорох сиринэн кыра да диэххэ сөп. Ол эрээри, Өлөөн, Эдьигээн, Кэбээйи, Уус Алдан, Томпо уонна Дьааҥы улуустарга хаар нуорманы таһынан түспүтэ, онон ол диэки хаар элбэх.
– Өр сылларга Саха сиринээҕи гидрометеокииҥҥэ, онтон уу тэрилтэтигэр үлэлээбит киһи быһыытынан сабаҕалаатаххына, быйыл халаан уута Өлүөнэҕэ, Алдаҥҥа, Бүлүүгэ, Халымаҕа хайдах, хаһан ааһар туруктааҕый?
– Билиҥҥи туругунан, муус устар лаппа сылыйыа диэн эттилэр. Ол курдук, салгын температурата нуорматтан 1-2 кыраадыс үрдүүрэ күүтүллэр.
Арассыыйатааҕы гидрометеосулууспата иһитиннэрбитинэн, ыам ыйын бастакы дэкээдэтигэр Өлүөнэ, Алдан уонна Амма өрүстэргэ муус хамсыа. Ыам ыйын иккис дэкээдэтигэр Өлүөнэ, Амма, Алдан сүнньүгэр көмүөл мууһа көтөҕүллүө. Ыам ыйын үһүс дэкээдэтигэр Саха сирин хотугу өттүгэр сытар Дьааҥы, Индигиир уонна Халыма өрүстэрэ устуохтара.
Көмүөл мууһа куттала суох ааһарын туһугар Ленскэй, Хаҥалас, Нам, Кэбээйи оройуоннарын тустаах учаастактарыгар, ону тэҥэ Дьокуускай куорат, Үөһээ Халыма уонна Орто Халыма эргин сөптөөх дьаһаллар ылылланнар, үлэ бара турар.
Сааскы халаан кэмигэр Өлүөнэ өрүс үөһээ сүнньүгэр уу нуорматтан кыра буолара сабаҕаланар. Ол эрээри, Саха сирин үгүс өттүгэр өрүстэргэ уу таһыма нуорманы таһынан барара күүтүллэр.
Быйыл улахан болҕомтону Үөһээ Халыма уонна Орто Халыма оройуоннарыгар ууруохпутун наада. Муус хойуутук устан, харыы тахсар түгэнигэр нэһилиэнньэлээх пууннары уу ылыан сөп.
Александр ТАРАСОВ, edersaas.ru