Ойуур баһаара туруутун, төһө ойуур уокка былдьаныытын уонна халлаан, килиимэт уларыйыыларын учуоттаан, барыллаан билгэлээһининэн, 2017 сылга ойуур баһаара элбэх буолуон сөп.
Александр ТАРАСОВ, «Саха сирэ» хаһыат, https://edersaas.ru
Самаан сайын кэлиитэ саха дьонугар ураты тыыннаах, ураты суолталаах. Ордук хаһаайыстыбалаах дьоҥҥо кырыа кыһыннаах дьылы этэҥҥэ кыстаан, күөххө үктэнии суолтата улахан. Эмиэ ити курдук ойуур сулууспатыгар самаан сайын кэлиитэ эмиэ улахан суолталаах, ураты тэрээһини, үлэни эрэйэр кэм буолар. Сыл аайы баһаар туруутун сезона ааста даҕаны, кэлэр сезоҥҥа диэри үлэни тэрийии түбүгэ, үлэтэ тута саҕаламмытынан барар.
Итинтэн сиэттэрэн, быйыл кулун тутар 18 күнүгэр 2017 сылга ойуур баһаара туруон сөптөөх кэмигэр өрөспүүбүлүкэ территориятыгар баһаары умуруоруу былаана бигэргэммитэ уонна итиннэ аналлаах тэрээһиннэр ыытылла тураллар. СӨ Ойуурга сыһыаннаһыыга департаменын салайааччытын солбуйааччы Джулустан Хон этэринэн, Саха сирэ баһаар туруон сөптөөх кэмигэр икки ирдэбилинэн бэлэмэ суоҕун туһунан этэр. Ол курдук, баһаары умуруорууга үлэлиэхтээх киһи ахсаана уонна тиэхиньикэ аҕыйах. “Быйыл федеральнай бүддьүөттэн тустаах боломуочуйаны толорууга субвенция быһыытынан 401 мөл. солк тыырыллыбыта. Мантан сөмөлүөтүнэн бэрэбиэркэни ыытыыга уонна ойуур баһаарын умуруорууга 66 мөл. солк көрүлүннэ. Билиҥҥи туругунан, быйылгы сезоҥҥа 250 киһи үлэлиирин хааччыйыыга эбии үбүлээһин боппуруоһа быһаарылла сылдьар”, — диэн Джулустан Иванович иһитиннэрдэ.
Быйыл ойуур баһаарын умуруорууга 3846 киһи кыттара былааннанар, 5159 тиэхиньикэ, 5684 тэрил уонна 7536 мал-сал туһаныллыан сөп. Итини тэҥэ, 45 салгын суудуната үлэлиирин хааччыйар сыалтан авиахампаанньалары кытта 12 хантараак түһэрсиллибит. Быйылгы сезоҥҥа 26 Ан-2, 16 Ми-8 бөртөлүөт уонна дьоҕус 3 сөмөлүөт үлэлиэхтэрэ.
СӨ Ойуурга сыһыаннаһыыга департамена хас биирдии улууска улахан болҕомтотун уурар. Бу күннэргэ 24 улууска анал көһө сылдьар мунньахтар ыытылланнар, быйыл баһаар туруон сөптөөх кэмигэр бэлэмнэнии үлэтэ хайдах ыытыллан иһэригэр боротокуоллар оҥоһулуннулар.
Ойуур баһаарын умуруорууга кыттыахтаах парашюттаах десантнай сулууспа уонна анал станция үлэһиттэрэ аҕыйахтара, анал тиэхиньикэ тиийбэтэ ойуур баһаара туруон сөптөөх кэмигэр соччото суох балаһыанньаны үөскэтиэн сөп. Бүгүҥҥү күҥҥэ өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн ойуур баһаарын умуруорууга кыттыахтаах сулууспа күүһэ баар нуорма 27 %-гар эрэ эппиэттиир. Баһаары умуруорууга кыттыахтаах тиэхиньикэ 51 %-на эрэ баар, ол курдук, тиэхиньикэ айгырааһына 70 %-ҥа тэҥнэһэр. Оттон ойуурга баһаар туруутун федеральнай кэтээн көрөр сулууспалар састааптара көрүллэр нуорматтан 50 %-нын эрэ ылаллар. Ити үрдүнэн, тустаах сулууспа үлэһиттэрэ сылын аайы бэйэлэрин тус эппиэтинэстэрин сөптөөхтүк толорорго дьулуһаллар.
Быйылгы сезон бэрдэ суоҕун учуоттаан, сүрүн болҕомто баһаар туруутун эрдэ билиигэ, биллэриигэ ууруллар. Ойуур баһаара туруутун утары тэрээһиннэр былаан быһыытынан ыытылыннылар. Ол курдук, сынньанар сирдэргэ усулуобуйаны тэрийбиттэрэ, баһаартан сэрэтэр стендэлэри ыйаабыттара. Итини тэҥэ, нэһилиэнньэ мантан саас, сайын айылҕаҕа уоту сэрэхтээхтик туһанарыгар аналлаах сэрэтэр матырыйааллар хаһыаттарга, анал биэриилэр телеканаалларга тиһигин быспакка тахса тураллар.
Сыл аайы ойуур үлэһиттэригэр сааскы булт иннинэ ойуур баһаара туруон сөптөөх сезон саҕаланар. Сааскы ойуур баһаара үксүн киһи дьалаҕайыттан турар – айылҕаҕа сылдьан, уоту сэрэхтэхтээхтик туттубаттан уонна оттуур сири өртөөһүнтэн. Ааспыт сылга сааскы булт кэмигэр аҥаардас булчуттар буруйдарынан 8 ойуур баһаара турбута.
Биһиги бары айылҕаҕа тахсан сынньанарбытын олус сөбүлүүбүт, астынабыт. Саас, сайын кэлэр кэмнэригэр тыа сирин олохтоохторугар ураты суолталаах үлэ-хамнас саҕаланар кэмэ.
Сайын буолар кэмигэр тыаҕа сэрэхтээхтик сылдьыахтаахпыт. Этэргэ дылы, уоту сыыһа-халты туттууттан ойуур баһаара буолар. Биһиги өбүгэ саҕаттан айылҕаҕа харыстабыллаахтык сыһыаннаһан кэлбит үтүө үгэспитин салгыы тутуһуох кэриҥнээхпит. Билигин айылҕабытын, төһө кыалларынан, харыстаатахпытына эрэ, кэлэр көлүөнэ салгыы олороругар сөптөөх бигэ акылааты хаалларабыт. Кэлэр көлүөнэ инникитин түстүүргэ хас биирдиибит эппиэтинэһэ улаханын өйдүөх тустаахпыт.
Түгэнинэн туһанан, тустаах сулууспа үлэһиттэрэ, халлаан сылыйан, билигин нэһилиэнньэ айылҕаны кытта алтыһыыта элбиир кэмигэр, уоту туһаныыга сэрэхтээх, болҕомтолоох буоларга ыҥыраллар, сэрэтэллэр.
