Ойуур сыһыаннаһыыларыгар департамент салайааччытын солбуйааччы Дьулустаан Хон быйыл сайын ойууру уоттан харыстааһыҥҥа туох дьаһал ылыллыбытын билиһиннэрдэ уонна биһиги кэрэспэдьиэммит ыйытыыларыгар хоруйдаата.
— Быйылгы сезоҥҥа бэлэмнэнии үлэтин ахсынньыга саҕалаабыппыт, — диир Дьулустаан Иванович. – Ол курдук, ааспыт 2017 сыл түмүктэригэр уонна үүммүт 2018 сыл соруктарыгар анаан-минээн, 25 лесничествобыт баар улуустарыгар тустаах улуустар, нэһилиэктэр баһылыктарын кытта өрөспүүбүлүкэ Ис дьыалатын, Ыксаллаах быһыыга-майгыга, Тыа хаһаайыстыбатын, Айылҕа харыстабылын министиэристибэлэрин уонна Борокуратуура бэрэстэбиитэллэрэ, ойууру сүрүн түүлэһээччилэр кыттыылаах көһө сылдьар сүбэ мунньахтары ыыттыбыт итиэннэ бырабыыталыстыба таһымыгар сөптөөх сокуон-быраап аахталара ылылыннылар.
Биһиги өрөспүүбүлүкэбит дойдуга саамай улахан ойуур фондалаах субъект буолар: ойуур фондатын сирин иэнэ 255 мөл. гектарга тайаан сытар итиэннэ өрөспүүбүлүкэ сирин-уотун 82,6 бырыһыанын ылар. Баччалаах ойууру уоту умуруорууга идэтийэр парашютнай-десантнай сулууспалар, баһаарынай-химическэй станциялар билигин баар ахсааннарынан хайдах даҕаны саба тутар кыайтарбат. Аналлаах тиэхиньикэ тиийбэтэ эмиэ харгыстыыр. Ол иһин олохтоох салайыныы уорганнарын кытта 6-с сылбытын ыкса үлэлэһэбит.
Депо анала атын
— Улахан бөһүөлэктэргэ баһаарынай деполардаахтар, олор уот турдаҕына көмөлөһөр эбээһинэстээхтэр буолбатах дуо?
— Кинилэр чопчу нэһилиэнньэлээх пууҥҥа баар дьиэни-уоту араҥаччылыыр соруктаахтарынан, бөһүөлэккэ ойуур уота суоһуур түбэлтэтигэр, ол эбэтэр 3-5 км чэрчи иһинэн көмөлөһөллөр. Ыраах тыаҕа сылдьыспаттар. Нэһилиэктэргэ уоту умуруорууга баҕа өттүлэринэн үлэлиир дружиналар бааллар. Уот иэнэ улаата илигинэ, саба түһэн баттатар гына туруорсабыт.
Уот харчытын ирдэһиҥ!
— Былырыын сайын олохтоох нэһилиэнньэттэн уоту умуруорууга наймылаһан үлэлээбит дьоҥҥо баччаҕа диэри харчыларын биэрэ иликтэр. Ким төлүөхтээҕий?
— Федеральнай бүддьүөттэн төлөнүөхтээх харчы. Иэс суумата – 328 мөл. солкуобай. Олохтоох нэһилиэнньэттэн үлэлээбит дьоҥҥо уонна тиэхиньикэни эттэһиигэ 100 мөл. солк. кэриҥэ иэс мунньулунна. Ону таһынан Москваттан, Приволжьеттан анал этэрээттэр (201 киһи) кэлэн үлэлээбиттэригэр 30 мөл. солк. биэриэхтээхпит. Аны авиа хампаанньаларга эмиэ улахан иэс баар.
— Дьулустаан Иванович, харчыларын ыла илик дьоҥҥо тугу сүбэлиэххиний?
— Ити үп, дьиҥэр, ааспыт сылга көрүллэн бэриллиэхтээҕин быйылгы бүддьүөт суотугар төлөһүөхтэрэ. Ол иһин, Рослесхоз бэйэтэ сүбэлииринэн, Арбитражнай суукка төһө иэстээхтэригэр ирдэбил түһэриэхтээхтэр. Хас биирдии киһи буолбакка, чопчу биир уоту умуруорууга сылдьыбыт бөлөх аатыттан суруйуллуохтаах. Холобур, “Бүлүү улууһун маннык нэһилиэгэр бачча гектардаах сиргэ уот турбутун умуруорууга бачча күн үлэлээбиппит” диэн хас киһи сылдьыбытын испииһэктээн туран, сирин, күнүн ыйыллыахтаах.
Умуллубут уот
— Ааспыт сайын төһө иэннээх хас уот саба тутуллубутай?
— Барыта 634 уот көрдүгэннээн, 1 мөл. 600 тыһ. гектардаах ойуур умайбыта. Итинтэн 168 тыһ. гектарга 328 уоту умулларбыппыт. Ордук элбэх уот Уус Алдан (53), Бүлүү (34), Нам (27) улуустарыгар турбута. Үөһэ этэн аһарбытым курдук, Саха сирин ойуура киэҥэ бэрдинэн барытын биирдэ саба тутарга дьон кыаҕа даҕаны, үп-харчы кээмэйэ уонна тиэхиньикэ күүһэ даҕаны тиийбэт.
Үп улаатта — үлэһит эбиллэр
— Манна даҕатан эттэхпинэ, биһиги ойуурбут элбэх эрээри, нэһилиэнньэбит аҕыйах буолан, федеральнай бүддьүөттэн ойуур 1 гектарыгар көрүллэр субвенция үбэ атын субъектардааҕар кыра. Холобур, Россия киин уобаластарыгар гектарга 25-тэн тахса, Уһук Илиҥҥэ ортотунан 11,5 солкуобайы көрөр буоллахтарына, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр гектарга 3 эрэ солкуобайынан суоттаан биэрэн кэллилэр. Ааҕыы ньыматын уларыттараммыт быйылгыттан 4 солк. 90-нуу харчынан көрдүлэр. Ол түмүгэр былырыыҥҥы 401,4 мөл. солк. оннугар быйыл федеральнай бүддьүөттэн үбүлээһин кээмэйэ 627 мөлүйүөҥҥэ диэри улаатта.
— Оччоҕуна ойуур хаһаайыстыбатыгар эбиллии өттүгэр хамсааһын тахсарын күүтэр буоллахпыт?
— Үлэһит ахсаана тиийбэтэ, тиэхиньикэ эмиэ итэҕэһин үрдүнэн 80 бырыһыана эргэрбитэ үлэни-хамнаһы атахтыыр. Онон, бастатан, ахсааны элбэтиигэ болҕомтобутун уурабыт: ол курдук, “Авиалесоохрана” СБТ-тин үлэһиттэрин баhаар сезонун кэмигэр 260-кэ тириэрдиэхпит, “Якутлесресурс” САТ үлэһиттэрин 300-тэн таһаарыахпыт. Ону таһынан “Авиалесоохрана” ФБТ (федеральнай бүддьүөт тэрилтэтин) 25 киһиттэн 60-ҥа диэри элбэтиэхтээх. Ону сэргэ, биллэн турар, тиэхиньикэни сөргүтүүгэ федеральнай салалтабытын кытта үлэлэһэбит. Билиҥҥи туругунан, ыстаакка баар парашютист-десантник баһаарынайдар ахсааннара 163, баһаарынай-химическэй ыстаансыйа үлэһиттэрэ 173 киһиэхэ тэҥнэһэр.
Буруй-сэмэ
— Кэлиҥҥи сылларга дьону аһара куттааннар, тыаҕа тахсыахтарын даҕаны саллар буоллулар. Ааспыт сайыҥҥы уот туруутугар хас киһи эппиэтинэскэ тардылынна?
— Уот туруутун 61 түбэлтэтигэр, ол эбэтэр 21 бырыһыаныгар, дьон буруйдааҕа билиннэ. Итинтэн 22 киһи буруйдааҕа дакаастанна: 1 киһиэхэ холуобунай дьыала көбүтүлүннэ, 2 тэрилтэ салайааччыта 50-нуу тыһ. солк., атыттар 5-тии тыһ. солкуобайы төлөөтүлэр. Хоромньу кээмэйэ 50 тыһ. солк. таҕыстаҕына, холуобунай дьыала тэриллэр.
Өртөөһүн туһунан
— Дьулустаан Иванович, бүтэһиккэ тыа сирин сүөһүлээх-астаах ыалларын уонна хаһаайыстыбалары долгутар саамай ыарыылаах ыйытыыны биэриэхпин баҕарабын. Хаһан өбүгэлэрбит үгэстэринэн сирбитин-уоппутун өртөөн, киһилии дьаһанан олорор буолуохпутуй? Быйыл сылгы кыстыга ыараханнык ааһан эрэригэр уопуттаах кырдьаҕас сылгыһыттар өртөөһүн ыытыллыбат буолбутун буруйдууллара оруннаах…
— СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин I солбуйааччы Алексей Колодезников бэрэссэдээтэллээх бырабыыталыстыба ыксаллаах быһыыттан-майгыттан сэрэтиигэ, ону туоратыыга итиэннэ уот куттала суоһаабатын хааччыйыыга хамыыһыйатын муус устар 10 күнүнээҕи мунньаҕар ойуур фондатыгар киирэр сиргэ өртөөһүнү хонтуруоллаан ыытарга быһаарыы таһаарда. Онно олоҕуран, сэтиэнэҕи уматыыга нэрээт хайдах толорулларыгар методическай сүбэлэри муниципальнай тэриллиилэргэ ыыталаабыппыт. Онон билэн олороллор. Маныаха сүрүн эппиэтинэс нэһилиэк баһылыгар сүктэриллэрин тоһоҕолоон бэлиэтиибин.
Василий НИКИФОРОВ.