Коронавируһу утары быһыы киһиэхэ кутталлааҕын уо.д.а. туһунан араас дойҕох баар. Ол иһин биһиги суруналыыс Мария Божович уонна иммунолог Борис Рейзис кэпсэтиилэрэ бэҕэһээ «Правмир» сайтка тахсыбытыттан тылбаастаан биэрэбит.

edersaas.ru риск от вакцины?

Кэлиҥҥи кэмҥэ дьоннор: «Мин быһыы ылбаппын, бырааһым бобор», — дииллэрин итиэннэ араас, бастатан туран аутоиммуннай ыарыылаахтарын, туһунан этэллэрин үгүстүк истэбит. Ковидтан харыстанар быһыы туох кутталлааҕын туһунан биһиги Нью-Йорк университетын (NYU) профессора Борис Рейзиһы кытары сэһэргэстибит. Pfizer вакцина NYU вакциннай киинигэр оҥоһуллубута, онно Борис быһаччы үлэлэспитэ.

Борис Рейзиһи мин өрдөөҕүттэн билэбин, доҕотторугар төһө да аһаҕаһын иннигэр, соцситимнэргэ, маассабай бэчээккэ төрүт тахсыбат. Соторутааҕыта Арассыыйа дьонугар идэтийбит иммунолог быһыытынан санаабын этиэм этэ диэбитин иһин бу көрүстүбүт. Даҕатан эттэххэ, кини ийэтэ Арассыыйа биллиилээх гепатолог бырааһа Ара Романовна Рейзис, ковид ыарыыттан быйыл кулун тутарга олохтон барбыта.

— Аутоиммуннай ыарыылар тарҕаныылара оннук улахан уонна маннык ыарыылаах дьон ковиды утары быһыыны ылыа суохтаахтар дуо?

— Системнай кыһыл волчанка, Шегрен синдрома, ревматоидный артрит о.д.а. курдук аутоиммуннай ыарыы чаастатык көстөр. Бу ыарыыары эмтииргэ туттулар терапия антителаны таһаарар B-лимфоциттары суох оҥорор. Ити иһин мин маннык ыарыылаах дьон ковиды утары быһыыны ылаллара төһө наадатын, төһө сөбүн туһунан научнай мөккүөргэ тардылынным.

Америкаҕа Pfizer уонна Moderna тииптээх РНК-быһыы, Англияҕа векторнай AstraZeneca быһыы бэриллэр, онно да маннык ыйытыы үгүс. Харда дьэҥкэ: барыта киһи тус уратытыттан тутулуктаах, мониторинг кэнниттэн быраас бэйэтэ быһаарыахтаах, ол гынан баран быһыыны син биир ылыахтаах. Тоҕо диэтэххэ, ковидынан ыалдьар өссө ордук кутталлаах. Аутоиммуннай ыарыылар хроническайдар, маннык диагностаах дьон эрдэттэн биллэллэр. Хамсык ыарыы бастакы долгуна ааспыта сылтан орто, онон ыарыы кылгас уонна уһун болдьохтоох содуллара балачча билиннилэр. Америкаҕа быһыы дьоҥҥо барыгар бэриллэр, ол иһигэр аутоиммуннай ыарыһахтарга эмиэ. Биһиги университеппыт ревматологияҕа отдела ыыппыт чинчийиитин түмүгүнэн оннооҕор волчанка ыарыылаах дьоҥҥо быһыы үчүгэйдик үлэлиирэ көһүннэ.

– Вакцина төһө кутталлааҕый?

– Билигин туттуллар сүрүн вакциналар ойоҕос эффектэрэ олус намыһах уонна саамай сүрүнэ ковиды кытары сибээстээх кутталга сөп түбэспэттэр. Биир түбэлтэни кэпсиим. Мин урукку аспиранткам байыаннай элитнай подразделения офицерыгар кэргэн тахсыбыта. Америка армиятыгар вакцинация добровольнай, бу элитнай чааска үгүс киһи быһыы ылыан баҕарбат эбит. Аспиранткам вакцина туһатын туһунан улахан лиэксийэ аахпыт. Онуоха байыаннайдарга чугас өйдөбүллэргэ тирэҕирэн маннык эппит: «Киһи организмыгар харда икки көрүҥэ баар – бомбардировка уонна снайпердар. Киһи бэлэмнэммэтэх организмыгар инфекция киирдэ да, бастакы хардата бомбардировка буолар, кини вируһу өлөрүөн сөп эрээри, организмы урусхаллаан кэбиһэр кыахтаах. Ити иһин снайпердары туһанар көдьүүстээх. Бу снайпердар сыалларын чопчу билиэхтээхтэр, оннук эрэ гыннахтарына кинилэр бэлэмнэммэтэх организмҥа инники кирбиигэ тахсыахтара. Вакцина тугу оҥороруй? Кини наадалаах кэмҥэ инники кирбиигэ киирэн, туох да содула суох, өстөөҕү чопчу булан суох оҥорор снайпердары бэлэмниир». Маннык быһаарыы кэнниттэн байыаннай чааска быһыыны ылыы көрдөрүүтэ 90 %-ҥа тиийэ үрдээбит.

Үгүс киһи ковид вакциналара саҥа оҥоһулуннулар, ону дьоҥҥо биэрэн бэрэбиэркэлииллэр диэн сыыһа саныыр. Дьиҥинэн бу вакциналар уонунан сыллартан ырытыллыбыт, туһаныллыбыт баазаҕа оҥоһуллубуттара. Холобур, аденовируснай вектордар (кинилэргэ олоҕуран AstraZeneca уонна «Спутник» оҥоһулуннулар) геннай терапияҕа, гемофилиялаах ыарыһахтарга хаан бөлүөхсүүтүгэр көмөлөөх белогу киллэрэргэ туттуллаллара. Кэлин кинилэргэ тирэҕирэн Эбол вируһун утары вакцина оҥоһуллубута. Онон саҥа вакциналар Ыйтан түспэтэхтэрэ.

Мин «Спутник» вакцинаны хайгыахпын хайыыбын. AstraZeneca вакцинаттан уратыта диэн манна икки араас быһыыга икки араас вектор бэрт тупсаҕай дизайна туһаныллар. Ити иһин көдьүүһэ быдан үрдүк.

– Оттон РНК-вакцина? Үчүгэйдик чинчийиллибэтэх буолан, кутталлаах дэһэллэр.

– РНК көмөтүнэн белоктары киллэрии геннай терапияҕа быдан эрдэттэн оҥоһуллубута уонна рак (искэн) ыарыыга туһаныллара. Билигин ковиды утары быһыыга эмиэ бэрт көдьүүстээхтик туттуллар. Бу вакциналар биир кэрэхсэнэр өрүттэринэн түргэнник уларытыллаллара буолар. Антигеннары уларытыы наадата тирээтэ да, холобур индийскэй вариаҥҥа сөп түбэһиннэрэргэ, дөбөҥнүк уларытыллар.

– «Спутникка» ити сатаммат, кини биирдэ эрэ туһаныллар дииллэр дии?

– Оннук да буолуон сөп, итиннэ бириэмэ наада. Ол эрээри, бу вакциналар рекомбинантнай нуклеиновай кислоталарга олоҕураллар, онон төһө баҕарар уларытыллар кыахтаахтар, холобур белогу уларытыы проблема буолбатах. Оттон векторнай вакциналары элбэх төгүл туттар ыарахан, тоҕо диэтэххэ, аденовируснай векторга бэйэтигэр иммунитет үөскүүр. Онон аныгыскы сырыыга РНК-вакцинаны биитэр атын ханнык эрэ векторы туһанар көдьүүстээх. Бу барыта быһаарыллар кыһалҕалар. «Спутник» биирдэ эрэ туттуллар буолбатах.

Арассыыйа маннык үрдүк таһымнаах вакцинаны түргэнник оҥорбутунан патриоттар киэн туттуохтарын сөп. «Спутник» – киһи ыраас суобаһынан дьоҥҥо биэрэр дьоһуннаахай, көдьүүстээх, өлүүттэн да, ыарыыттан да харыстыыр вакцина буолар.

– Эһиэхэ хаачахтыыр дьаһаллар тохтоон эрэллэр дуо?

– Оннук. Үлэбитигэр 90 %-ммыт быһыы ылла. Нью-Йорк куоракка хааччахтыыр дьаһаллар ууратылыннылар, ол эрээри дьон олус сэрэхтээх. Метроҕа 100 % мааскалаах сылдьаллар, уулуссаҕа эмиэ кэтэллэр. Быһата, бэйэҕэ да, атыттарга да харыстабыллаах сыһыан олохсуйда. Ыарыы бастакы долгунун кэнниттэн дьон сөптөөх түмүгү оҥоһунна.

– Түмүккэ өссө биир ыйытыы, сорохтор быһыыны ылбыт киһи иммунитета алдьанар диэн дьону куттууллара төһө оруннааҕый?

– Өссө төгүл этэбин, ити сымыйа дойҕох. Бастатан туран, бу вакциналардааҕар биһиги тириибитигэр, тыҥабытыгар, атын да ис уоргаммытыгар баар микробтар имунитекка дьайыылара быдан күүстээх. Иккиһинэн, киһи аймах араас улахан ыарыылартан, дьаҥнартан быһыыларынан көмүскэнэн кэллэ.

– Скептиктэр ону итэҕэйбэттэр.

– Дьэ мин итини сатаан санаабаппын. Биһиги күннээҕи олохпут – социальнай хантараак сорҕото буолар. Массыынаҕа олорорбутугар бу көлөнү үчүгэйдик оҥорбут инженердэргэ, суоппар куттала суох айанныырыгар итэҕэйэбит эбээт. Эми иһэрбитигэр бу табылыакка кэннигэр аныгы наука ситиһиитэ турарын билэбит дии. Дьэ, оччотугар тоҕо дьиксиниэх тустаахпытый? Үрдүкү салалтаҕа итэҕэйимиэххэ да сөп, оттон наукаҕа итэҕэйэр, науканан киэн туттар наада.

Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» хаһыат,  edersaas.ru