Хабаров уулуссатынан ааһан иһэн, 202 микро-оройуоҥҥа “Оҕо, дьиэ кэргэн киинэ” диэн улахан, кыһыл суруктаах дьиэҕэ хараҕым хатанара. Урут итиннэ кыаммат дьоҥҥо көмөлөһөр социальнай тэрилтэ дьиэтэ баара, онон бу киин эмиэ оннук хайысхалаах дии саныырым.
Биир үтүө күн “батсаабынан” босхо маастар-кылааска ыҥырар биллэриини көрөн, уоппускалаах иллэҥ киһи быһыытынан, суруйтаран, били дьиэбэр тиийэн кэллим.
Дьэ, доҕоор, олох атын эйгэҕэ, остуоруйа дойдутугар түбэспит курдук буоллум. Оҕо-аймах чуопчаарар саҥата, үлэһиттэр эйэҕэс мичээрдэрэ, тупсаҕай уруһуйдаах истиэнэлэр, хос аайы бииртэн биир кэрэ, уран оҥоһуктар, уоскутар муусука — бу барыта дууһалыын сынньанаргар, дьоҕургун уһугуннаран, айар умсулҕаҥҥа ыллараргар анаммыт. Сөхпүтүм диэн – бу барыта буор-босхо!
Биир хоско ийэлэр “зумбаны” үҥкүүлээн, өрө тэйэ сылдьаллар. Сэмээр ыйыталаспытым, сатаан үҥкүүлээбэт да дьон кэлэн, аҕыйах дьарык иһигэр сатыыр буолбуттар.
“Мин оҕо көрөн олорор кэммэр, дьиэбиттэн чугас буолан, манна кэлэн үҥкүүлээн, тыыммын таһаарабын. Наһаа астынабын, хамсанан-имсэнэн, көһүйбүт эппин-сииммин уһугуннардым. Урут соччо үҥкүүлээбэтэх киһибин, сатыыр буолбуппуттан олус үөрэбин. Киһи өйдүүрүн, сатыырын курдук, үчүгэйдик үөрэтэр”, — диэн эдэр ийэ санаатын үллэстэр.
Логопед, соцпедагог Антонина Петрова хоһугар тэлэбиисэр курдук көрдөрөр интерактивнай остуоллаах. Бу остуола оонньотор да, сайыннарар да. Кини этэринэн, 4-гэр диэри сатаан саҥарбат оҕолор элбээбиттэр. “Ютубунан” үлүһүйэр оҕолор билиилэрэ мөлтөх, саҥалара ситэ сайдыбат буолар эбит. Аны, кыра оҕо кытаанаҕы (дьаабылыканы, эти) ыстаабат буоллаҕына, айаҕын былчыҥнара сайдыбакка, сорох дорҕооннору сатаан саҥарбат буолуон сөп диэн логопед сүбэлиир. Кини оҕолору кытары биирдиилээн эрэ, сахалыы уонна нууччалыы дьарыктыыр, онон туһалаах буолара саарбаҕа суох.
Умсугутуулаах уһуйааннар
Атын хоско киирэбин. Манна эркини кыйа дьэрэкээн паннолар, уран оҥоһуктар ыйаммыттар. Бу барыта – түүнү, кылы, сиэли хатайдаан (валяние), өрөн оҥорбуттар. Ону тэҥэ, солко таҥаска өстүөкүлэ туруупканан үрэн, “батик” ньыматынан уруһуйдууллар эбит. Остуолга түүнү илитэн баран, тэлгээн сытыаран, ону тэнитэр тэрилинэн хатайдыы сылдьаллар.
Биэнсийэлээх Мария Сергеева этэринэн, биирдэ сылдьыбыт киһи кэлэ турар эбит. “Киһи элбэххэ үөрэнэр, этэргэ дылы, хаһан эрэ маннык дьарыктаныам да дии санаабат этим. Бириэмэбин аттаран, иллэҥсийдим да, кэлэ турабын, иккис сылбын сылдьабын. Үлэлээх соҕус эрээри, олус умсугутуулаах, интэриэһинэй дьарык эбит”, — диир кини.
Мин таҥаска уруһуйдуур маастар-кылааска сылдьан, холонон көрдүм. Илдьэ кэлбит футболкабар барсар диэн, үрүмэччи ойуутун таллым. Кырааскаларын биэрэллэр эрээри, дьиҥэ, киһи матырыйаалын бэйэтэ илдьэ кэлиэхтээх. Оччоҕо оҥоһугун дьиэтигэр илдьэ барар.
Уруһуйдуу олордоххуна, сүрдээх наҕыл, уоскутар муусуканы холбууллар, үүттээх чэй кутан биэрэллэр, кэмпиэт, бэчиэнньэ уураллар. Онон кэпсэтэ-кэпсэтэ, чэй иһэ-иһэ уруһуйдуугун, айаҕын-тутаҕын, туох баар кыһалҕаҕын умнаҕын, чахчы истиҥ, сылаас эйгэҕэ киирэн хаалаҕын. Педагогтар олус болҕомтолоохтор, эйэҕэстэр, үөрэ көрсөллөр, сүбэлээн биэрэллэр. Ол иһин дьон тардыһан, кэлэ тураллар эбит. 2-3 чаас биллибэккэ ааһар.
Арт-терапия ньыматынан көмөлөһүү
Киин сэбиэдиссэйэ Мария Михайлованы көрсөн, сиһилии кэпсииригэр көрдөстүм.
Оҕо, дьиэ кэргэн киинэ тэриллибитэ 2 сыл буолбут. Өрөспүүбүлүкэҕэ бу маннык арт-терапияны ыытар киин собус-соҕотох. Үлэ, социальнай сайдыы министиэристибэтин иһинэн Өрөспүүбүлүкэтээҕи саастарын ситэ илик оҕолору реабилитациялыыр киин диэн баар. Ол иһинэн тэриллибиттэр.
— Биһиги сыалбыт-сорукпут – оҕолору уонна дьиэ кэргэттэри кэрэ эйгэтигэр угуйан, арт-терапия көмөтүнэн тууйуллубут санааларын сайҕаан, уйулҕа кыһалҕаларыттан босхолооһун. Онно анаан психологтар, эбии үөрэхтээһин педагогтара, логопед үлэлииллэр, барыта 11 үлэһиттээхпит. Бастаан тэриллэрбитигэр Новосибирскайдааҕы тиэхиньиичэскэй университекка бары баран, анал үөрэҕи ааспыппыт.
Барыта 12 арт-студиялаахпыт. Балаҕан ыйыттан саҕалаан, 140-ча киһи дьарыктанна. Истиһэн, эбии кэлэ тураллар. Дьон үчүгэйдик билбэттэр, төлөбүрдээх, эбэтэр инбэлииттэргэ аналлаах дии саныыллар. Ол иһин, сүрүн үлэбит таһынан, дьоҥҥо босхо маастар-кылаастары ыытан саҕалаатыбыт, — диэн Мария Семеновна кэпсээтэ.
Салгыы хосторунан кэрийэн көрө бардыбыт. Аан бастаан кэлбит дьону психолог туох кыһалҕалаахтарын быһаарар, студияларга суруйтарар. Оҕолор сарсыарда үөрэнэр буоллахтарына, нэдиэлэҕэ иккитэ-үстэ эбиэт кэннэ кэлэллэр, эбэтэр, төттөрүтүн. Кылааһынан да кэлэн, дьарыктанан бараллар.
Сороҕор дьиэ кэргэнинэн кэлэн, оҕолорун кытта тэҥҥэ дьарыктаналлар. Оҕо-төрөппүт сыһыана, уһуйааҥҥа, оскуолаҕа адаптацияны барыы, улаатан эрэр оҕо уларыйыылара – мантан да атын кыһалҕалар элбэхтэр буоллаҕа. Аныгы оҕо уруога, дьарыга үгүһэ, бобуу-хаайыы элбэҕэ, ол уйулҕатыгар охсуулаах. Онон манна кэлэн дьарыктанан, сөбүгэр сүүрэн-көтөн, мэниктии түһэн, тыынын таһааран барар.
Бу киин хас биирдии куорат ыалыгар олус туһалааҕын, оҕону иитиигэ көдьүүстээҕин көрөн итэҕэйдим. Айар дьоҕуру сайыннарары таһынан, кыһалҕалартан босхолонорго, уоскуйарга-сынньанарга туһуламмыт социальнай хайысхалаах. Манна кими баҕарар үөрэ көрсүөхтэрэ.
Ангелина ВАСИЛЬЕВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Арт-студиялар
“Имаготерапия” – оҕолор мааска, парик кэтэн баран, кыһалҕаларын оонньоон көрдөрөллөр. Психолог кыһалҕаны туоратарга сорудахтары биэрэр, оҕо оонньуу нөҥүө босхолонор. Холобур, дьон иннигэр тахсарын кыбыстар оҕо манна бэйэтигэр эрэллээх буоларга үөрэнэр.
“Этнотерапия” – сахалыы оонньууларга, үгэстэргэ үөрэтэн, оҕону сайыннараллар.
“Маскатерапия” – бу манна эмиэ мааска кэтэн эмоциялары салайынарга үөрэнэллэр.
“Кумах терапията” – манна оҕо кураанах да, хатар да кумаҕы булкуйар, ону-маны оҥорор, уотунан тыктарар остуолга кумаҕынан уруһуйдуур. Уоскуйар, истириэстэн босхолонор.
“Үҥкүү терапията” – хамсанан-имсэнэн, этин-сиинин уһугуннарар, бобо тутууттан босхолонор.
“Оонньотор, тренинговай терапия” – оҕо оонньуурун олус сөбүлүүр. Онон психолог оонньуу, релакс нөҥүө дьарыктыыр.
“Медиакиин” – манна көмпүүтэр бырагыраамаларынан саҥаны-иҥэни, болҕомтону сайыннарарга үөрэнэллэр, күрэхтэһэллэр, оонньууллар. “Х-box” көмөтүнэн үтүктэн үҥкүүлүүллэр. Манна биирдиилээн да, бөлөҕүнэн да кэлэн, идэни таларга консультация ылыахтарын сөп. Психологтар көмөлөһөргө бэлэмнэр.
“Остуоруйа терапията” – остуоруйаны оонньоон көрдөрөллөр. Оҕо бэйэтин кыһалҕатыттан босхолоноругар туһалаах.
“Фото-видео терапия” – камера иннигэр туттарга-хаптарга, саҥарарга үөрэтэллэр, фотоколлаж оҥороллор.
“Sew-терапия” – иистэнэн, моторикалара сайдар. Ийэлэрин кытта кэлэн, холобур, дьиэ кэргэн хас биирдии чилиэнигэр “фэмили-лук” истиилинэн, таҥас тиктиэхтэрин сөп.
“ИЗО-терапия” – таҥаска, өстүөкүлэҕэ уруһуйдуурга, кумааҕыны кырыйарга, полимернай туойунан сыбаан оҥорорго, о.д.а. үөрэтэллэр. Түүнү, кылы хатайдыыллар. Олус үчүгэй оҥоһуктардаахтар.
“БОС-Лого” – логопед оҕолору биирдиилээн сахалыы да, нууччалыы да тылынан дьарыктыыр.
Аадырыстара: Дьокуускай к., 202-с микро-оройуон, 19/1 куорпуһа. Төлөпүөннэрэ 43-60-12.