Ааспыт нэдиэлэҕэ Саха сирин сылгыһыттарыгар тыын боппуруос турда. Быйылгыттан бааһынай хаһаайыстыбалар көрүҥүттэн тутулуга суох убаһаны анал буойуналарга эрэ астыахтаахтарын туһунан анал бэрээдэк (регламент) тахсыбыта. Сылгыһыттар истэригэр бу туһунан улахан мөккүөр таҕыста.
edersaas.ru
Бу тиэхиньиичэскэй бэрээдэк 2014 сыллаахха РФ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин 72-c нүөмэрдээх кыра уонна орто кыамталаах буойуналарын туһунан бирикээһигэр олоҕуран тахсыбыта.
Маныаха элбэх кыһалҕа үөскүүр. Бастатан туран, ыраах сытар нэһилиэктэр уонна буойуналара суох улуустар хайдах буолалларый? Сүүстэн тахса килэмиэтир ыраах сытар дэриэбинэлэртэн үөр сылгылары үүртэлээн дуу, тиэйэн дуу кэлэр уустук, сорох ардыгар кыаллыбат да курдук. Биир буойуна улуус бары сүөһүтүн кыанара саарбах. Ынахтары кытары уочараттаан диэн этэллэр эбит, оччоҕо Саҥа дьылга диэри убаһаны астааһын бүппэт. Аны туран, саха сылгыһыттара «Дьөһөгөй оҕотун буойунаҕа астыыр сиэргэ баппат, бэйэбит иитэн кэлбит үөрбүтүн ууһаппыт кырдьаҕас биэбитин буойунаҕа туттаран кэбиһэрбит биһиэхэ, тустаах дьоҥҥо, ыарахан” диэн этинэллэр.
Иван Федоров, Тулагы бааһынай хаһаайыстыбалааҕа:
— Сылгы баазалара, биллэн турар, дэриэбинэттэн ыраах тураллар. Онуоха, буойунаҕа илдьии боппуруоһа турар. Ол өссө кыра, ис-иһигэр киирдэххэ, кыһалҕа элбэх буоллаҕа дии. Буойунаҕа тиийэн хас күн турарбыт, аны сиэр-туом… Сылгыһыт сылга биирдэ эрэ дохуоттанар. Ол тэрээһини буойуна кыһалҕата наһаа уустугурта.
Бу ыйытыыларга СӨ тыатын хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы Василий Владимирович Афанасьев эппиэттээтэ:
— Василий Владимирович, бу сокуон тула өрөспүүбүлүкэ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ туох үлэни ыыппытай?
— Бу тиэхиньиичэскэй бэрээдэк тахсыаҕыттан, 2016 сылтан быйылгыга диэри министиэристибэ үбүлээһининэн уопсайа уон түөрт буойуна тутулунна. Онно уопсайа үс сүүстэн тахса мөлүйүөн солкуобай көрүллүбүтэ. Онуоха, ынах-сүөһү дьиэ кыыла буолан буойунаҕа астыыр кыаллар буоллаҕына, көҥүллүк киэҥ сирдэргэ иитиллэр саха сылгыта бу тиэхиньиичэскэй бэрээдэккэ хайдах да сөп түбэспэт. Онно эбиитин, эн эппитиҥ курдук, сирбит-уоппут киэҥэ, ырааҕа дьыаланы уустугурдар.
— Оччоҕо 2014 сыллаахха тахсыбыт сокуон тоҕо дьэ кэлэн сыппах быһах кэриэтэ аалан эрэрий?
— Икки сыллааҕыта тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарар бородууксуйаларын хаачыстыбатын кэтиир, сыаналыыр аналлаах «Меркурий» систиэмэ тэриллэн үлэлии турар. Манна күчүмэҕэй таҕыста. Хайа баҕарар сокуон ирдэбиллэрдээх. Буойуна ирдэбилинэн, атыыга барар ханнык баҕарар эт бу систиэмэ нөҥүө ааһыахтаах, атыылыырга көҥүл биэрэр докумуоннаах буолуохтаах.
Онуоха, биһиги убаһаны астыыр кэммит, тыйыс тымныы усулуобуйабыт, национальнай ньымаларбыт бу бэрээдэги улаханнык кэспэттэр. Холобура, сылгы хаанын үс мүнүүтэ иһигэр сүүрдэн ылыахтааххын, 45 мүнүүтэ иһигэр иһин хостуохтааххын, хара иһин, маҥан иһин кытта ууруо суохтааххын диэн тиэхиньиичэскэй быраабылалары биһиги сахалар былыр-былыргыттан быраабылата да суох тутуһан кэлбит омукпут. Мин билэрбинэн, саха сылгыһыттара биир убаһаны ортотунан уон биэс мүнүүтэ астыыллар. Ону таһынан, биһиги убаһаны тымныы түспүтүн кэннэ хойутуу астыыр буоламмыт, хара сири кытта «хантаактаспат».
— Оччотугар саха сылгыһыттарыгар бу кыһалҕаҕа туох быыһабыл суол баарый?
— Бэҕэһээ тыа хаһаайыстыбатын кэтээн көрөр (Россельхознадзор) уонна бэтэринээрийэ департамена кыттыылаах мунньахха, хас биирдии нэһилиэккэ үөһэ этиллибит тиэхиньиичэскэй ирдэбиллэргэ олоҕурбут былаһааккалары тэрийиэххэ диэн санааҕа кэллибит. Онно хас биирдии нэһилиэк бэтэринээринэй сулууспалара, тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэлэрэ үчүгэйдик үлэлэһиэхтэрин наада. Оччоҕо улуус киинин буойуналарыгар барар наада суох буолар. Урукку курдук миэстэтигэр, ол эрээри нэһилиэктэн тэйиччи, бэтэринээринэй көҥүллээх былаһааккаҕа астыыр көҥүллэнэр.
Оттон инникитин, бу сокуоҥҥа уларытыы киллэрэргэ үлэлэһиэхпит. Татарстан, Калмыкия курдук эрэгийиэннэргэ сүөһү астааһына төрүт көрүҥ быһыытынан тэриллэр. Өскөтүн биһиги науканан дакаастаммыт, чинчийиилэрдээх сөптөөх докумуоннары биэрдэхпитинэ, биһиги даҕаны убаһаны астыырбытын төрүт көрүҥ быһыытынан киллэриэххэ наада. Онон дойду сокуонугар эбии эрэгийиэн уурааҕа киирэн биэриэн сөп.
Виктория Бястинова, edersaas.ru