Булт дьиэ таһыгар баар

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

(Дьиҥнээх олохтон)

Урут, 1980-1990 сылларга куруппааскы бэркэ дэлэйэ сылдьыбыта. Бэл, Өлүөхүмэҕэ кытта элбии сылдьыбыта.

Оччолорго Иккис Нөөрүктээйигэ олорбутум. Иккис Нөөрүктээйини олохтоохтор атыннык, кылгатан, Торуой диэн ааттыыллар.

Аҕыс уонус сыллар бүтүүлэриттэн куобах үөскээн, сүрдээҕин дэлэйбитэ.

Үс сыл субуруччу, 1988, 1989, 1990 с.с. балаҕан ыйыттан олунньуга дылы, бөһүөлэк чугаһынааҕы арҕаа мыраан үрдүнээҕи тыаҕа туһахтаан, сыллата аҕыс уоннуу-сүүсчэкэлии хотоноҕу ылан, абыраммытым. Бэйэтэ биир улахан идэһэҕэ тэҥнээх эт тахсар эбит, аны санаатахха.

1991 сыллаахха, күһүн Пиэрибэй Абаҕа орто оскуолатын дириэктэрэ В. И. Кузьмин саха тылын учуутала А. С. Семеновалыын миэхэ тиийэн кэллилэр. Абаҕа оскуолатыгар учууталлыы кэлэрбэр ыҥырдылар. Виктор Исаакович: «Дьиэ көстүө. Эдэр киһи онно сайдыаҕыҥ, өссө таһаарыылаахтык үлэлиэҕиҥ», — диир.

Августина Саввична: «Ноҕуруускаҥ толору буолуоҕа. Хамнаскар тугу да сүүйтэрбэккин», — диэн эпсэр.

Тута хардара охсубатым. «Сарсын субуоннаан этиэм, толкуйданыам»,- диэтим.

Толкуйга түстүм. Сопхуос сыантырыгар, оройуон киинигэр арыый чугас нэһилиэккэ көһүөхпүн эмиэ да баҕарар эбиппин. Ол эрэн, салайар кылааһым оҕолоро тохсустар, олору орто оскуоланы бүтэттэриэхпин эмиэ баҕарабын. Хайа, уонна, Торуойум барахсан булда-алда бөҕө! Абаҕа төһө бултааһын билбэппин. Торуой дьоно-сэргэтэ да аламаҕай, үчүгэй.

Сарсыныгар: «Көспөппүн, хаалабын», — диэн Виктор Исааковичка эрийэммин эттим. Киһим хомойдо. Кинилиин урут бииргэ дьуккаах олоро сылдьыбыт, бииргэ үлэлээбит буолан, билэрдии, эрэнэн үлэҕэ ыҥырдаҕа. Ыҥырбытыгар махтанным, тоҕо барбаппын быһаардым.

Дьэ, онон, Торуойбар хааллым.

Күһүн эмиэ, идэбинэн, куобахха туһахтаан саҕалаатым. Сайын уоппускам харчытынан ылбыт «Восход — 3м» матасыыкылбынан сылдьабын. Леспромхозтар мас тиэйэр суолларынан тэйиччи баран туһах иитэр буоллум. Ичигэс кыһын этэ. Муҥутаан -40-чаҕа эрэ тиийэ тымныйара. Матасыыкылбынан сылы эргиччи сылдьыбытым. Тымныыга, гарааспыттан таһааран, көрбүрээтэригэр, силииндиригэр чаанньыктан итии уу кутан, сылытан баран, стартербын үктүөм кэрэх, «Восходум» бирилии түһэрэ. Дьон бастаан утаа, сөҕөн, дьиктиргээн баран, кыһын  собуоттуур ньымабын истэн, үтүктэн, сорохтор «Минскэйдэрин», атыттар «Юпитердарын» таһааран сүүрдэр буолбуттара.

Туһахтыы сылдьан, хаар маҥан ыалыкылары мэлдьи көрөр этим.

Арыт, Эбэ күөлүн уҥуор, арҕаа мырааны туруору сирэйинэн, хайыһарбын сүкпүтүнэн, дабайан тахсан, хайыһарынан сылдьан туһахтыырым.

Бэрдииҥкэ үрэҕин халыҥ хаарыгар хоно сыппыт хабдьылар хаары бурҕатан, өрө көтөн тирилэһэн тахсаллара. Оо, ол көстүү үчүгэй да буолара. Хаарга умсубут суолларын көрөн, хайыһарынан аа-дьуо халыһыччы тэбэн, аттыларыгар тиийэн кэлэрим. Субу кэлэн баран, дьээбэлэнэн: «Сарсыарда буолла, туруҥ!» — диэн доргуччу саҥарарым. Дьэ, хаары ытыйан бурҕатан, кынаттарын тыаһа өрө лаһыгыраан, куруппааскылар утуу-субуу өрө көтөн бурҕаһан тахсааччылар. Талах быыһыгар хаампыт суоллара ойуу курдук бырдьыгыныы сытарын астына көрөрүм.

Аптамаат саабын —  уон иккилээх МЦ-бын — ыйааһына бэрдин иһин илдьэ сылдьыбат этим.

Биирдэ, туһахтарбын көрөн, икки куобаҕы ылан кэлэн баран, ыкса ыалбар, табаарыспар Николай Егорович Константиновка, ДЮСШ филиалын тренеригэр,  куруппааскы элбээбитин туһунан кэпсээтим.

— Ньаа, кыра сааны илдьэ сылдьан, мииннэнэргэ диэн ытан ыла сырыт ээ, — диэн атаһым сүбэлээтэ.

Кыра, чэпчэки доруоп наада буолла.

Өлүөхүмэ куоратыгар киирэн, «Охотспортовары» маҕаһыыҥҥа саа көрдүм. Сүүрбэлээх, сотубуордаах, харабыын курдук көрүҥнээх, икки ботуруон киирэр маҕаһыына (обуоймата) тулаайаҕын (цевьетун) иһигэр баар субуйааҥкы саа баар эбит. Хотуобай сүүрбэлээх ботуруону Дьокуускайтан ылларыахха сөп. Бэйэ иитиитинэн биирдэ эрэ ытыахха сөп, итинник саанан. Тоҕо диэтэххэ, маҕаһыына хотуобай ботуруоҥҥа аналлаах. Бэйэ иитиитэ алтан гильзалаах ботуруонтан, бастакы ытыы кэнниттэн доробуунньата тохтон хаалыан сөп. Сүүрбэлээхтэн атын туруору (вертикалка) икки уостаах Иж — 27 диэн, уон алталаах доруоп витринаҕа турара. Ылан тутан-хабан көрбүтүм, лаһыйан, луоһа, «ТОЗ-34» сааҕа холоотоххо, модорооно, ыйааһына ыарахана, туһахтыырга илдьэ сылдьарга чэҥкээйи буолуох курдуга.  Онон куораттан саа ылбакка таҕыстым.

Саа атыылаһар көҥүлүм болдьоҕо бүтэн эрэрэ. Ол «разрешениены» ый курдук эллэһэн, саа көҥүлүн биэрэр Алексеев диэн эдэрчи нуучча уола инспектортан ылбытым.

Оскуолаҕа бииргэ үлэлиир кэллиэгэбиттэн, дириэктэр хаһаайыстыбаннай чааска солбуйааччытыттан, Коляттан (Николай Филипповтан — Мичээртэн) биир уостаах 16-лаах доруобун, өрөмүөннээн биэриэх буолан, биир ыйга диэн уларыстым.

Ол тэрилинэн аҕыйах хабдьыны ытан ылан мииннэммитим.

Дьэ, онтум эмиэ кэпсээннээх.

Коля саатын биэрээри туран эппитэ: » Бу бэккэ кымньыылыы тэбэр саа. Ол эрээри эпчиэскэлиир буолла, кэлиҥҥи кэмҥэ».

Доруобу уларсан, дьиэбэр аҕалан, сирийэн көрдүм. Па, киһим отой даҕаны мас арыытынан сымааскалаабыта, хатан, хойдон, куруога нэһиилэ хамсыыр буолбут эбит! Ол кэннэ эпчиэстээминэ.

Луоһун иһинээҕи суруугун уһун этибиэркэнэн өһүлэн, мэхэньиизимин бэнзииҥҥэ сууйан, барытын кылбаччы ыраастаан баран, пластик бытыылкатын таһыгар улар ойуулаах этикиэккэлээх саа арыытынан умунуохтаатым. Тахсан, оскуола турар сыырын анныгар, Нимсики күөлгэ киирэн, хаарга фанера туруоран,  икки ботуруонунан отучча миэтэрэттэн сыал ытан көрдүм. Букатын эпчиэстээбэтэ. Бэркэ саайар, бөлөхтүүр доруоп эбит. Сыал ытан баран устубуолун иһин кылбаччы чуумпурунан ыраастаан баран, иһин болҕойон көрдүм. Уоһун иһэ ып-ыраас, иилэрэ сиэркилэ иһигэр курдук дьэрэлиһэллэр. Эриллиитэ (сверловката) чок буолбатаҕына получок буолара чуолкай. Арыт маннык сааларга цилиндрдии сверловкалаах түбэһээччи. Оннук саа барахсан, ыһан күдээритээччи. Ол эрэн оннук доруоп кэрчиэскэ, сүнньүөххэ олус барар буолан, сорох булчуттар сөбүлээн тутталлар.

Дьэ, саа уларсан баран, нэдиэлэ курдук, туһахтыы тахсарбар уон алталаах доруобу хабыддьах гынан илдьэ сылдьан, таарычча куруппааскылаан, улардаан, абыраммытым. Хаар анныттан көтөн тахсан иһэр куруппааскылары отучча-түөрт уонча хаамыыттан түҥнэри биэрэн бурҕатан түһэрэн, олус астынарым.

Биир сырыыбар, аны, түөрт туртаска түбэстим. Суоллара күһүҥҥүттэн ыла баара. Быраан үрдүнэн, бөһүөлэккэ олох ыкса кэлэ-кэлэ, тыа үөһүгэр төннөллөр эбит этэ.

Субу ааспыт суолларын көрөн, ыксаабакка, оту-маһы таарыйбакка, тыаһаппакка кыһаллан, аа-дьуо батыһан истим. Онтон мастар быыстарынан, сыҥаһалыы иҥнэри охтубут бэс аттыгар туралларын көрөн, төҥкөйөн, үөмэн киирдим. Тохтоон, ытардыы бэлэмнэнним. Тэйиччилэр, Киһи кэлбитин билбэккэ, холкутук тураллар. 50-ча миэтэрэ курдук. Кэрчиэстээх ботуруоннаахпын. Фотопленкаҕа суулаан ииппитим. Онтубун ииттим.

Биир  ойоҕолуу турар туртаһы агдатын диэкинэн, лаппаакытыттан уонча сантымыатыр арыый өрө көрөн, кыҥаан баран, сомуокпун сыыйа тартым. Саам халыҥ сон курдат санныбын сэниэлээхтик аста, буруота тымныы салгыҥҥа бурҕас гынна. Кыҥаабыт кыылым миэстэтигэр тиэрэ баран, атахтара адаарыс гына түстэ. Атыттара сэндэҥэ бэс ойуур быыһынан ойуоккалаан, кэннилэрэ туртаҥныы турдулар.

Булпар кэлэн, бүк тутуллар, улахан, тимир тутаахтаах бэрэчииннэй быһахпын ылан, сүлбэккэ эрэ, иһин-үөһүн хостоон, хол-буут арааран,  түргэнник астаан кэбистим. Хаарга бөһүтэ быраҕан баран, суортан саһыаран, үрдүгэр хаары саба типтим. Икки чаас курдук туһахтарбын кэрийэн, биир адаарыччы тоҥмут куобахтаах, туртаһы охторбут сирбэр кэллим. Туртаһым этэ ситэ тоҥо илик эбит, бөһүйбүт эрэ.

Икки кэлин атахтарын улахан, хоҥор өҥнөөх, бириһиэн үрүссээкпэр угуннум.  Куобахпын кытта син тос курдук ыйааһын буолла. Сүгэн, этэҥҥэ дьиэбэр кэллим.

Сарсыныгар тахсан, аҥаарын киллэрбитим.

Биир киэһэ улахан, уон лиитэрэ истээх, саһархай эмааллаах көстүрүүлэҕэ туртас этин ыргыччы буһардым. Өлүөхүмэлэр, манна диэн эттэххэ, көстүрүүлэни «куубук», «куубик» дииллэр. Ити түөлбэ тыл, бастаан истэргэ, дьикти баҕайы этэ, күлэ санааччыбын. Кэлин, үөрэнэн, бэйэм туттар буолбутум.

Табаарыс уолаттарбын Торговкин Мишаны, Торговкин Виссарионы кытта туртас этин кытта буоккачаан амсайдыбыт.

Арыгы оччолорго толуоҥҥа эрэ көстөр күндү ас этэ.

«Ниже» диэн массыыҥканан бэчээттэммит суруктаах, сэбиэт фиолетовай биитэр хараҥа халлаан күөх төгүрүк бэчээттээх  кумааҕытыгар икки бытыылка кыһыл эбэтэр сухуой арыгы кэлэрэ. Оттон «выше» диэн суруктаах толуоҥҥа ыйга биир буокканы атыылаһыахха сөбө.

— Ньаа, эн хайдах  дэриэбинэ чугаһыттан ону-маны бултаан киирэҕиний? Биһиги хас эмэ көһүнэн сылдьан баран, тииҥнээх эрэ кэлэбит», — диэн табаарыстарым күлсүбүттэрэ.

Ону:

— Билиҥҥи булт дьиэ таһыгар баар»,- диэн хардарбытым.

Оччолорго булт дэлэй, халлаан үрдүк, уу убаҕас, от чээлэй күөх этэ.

Максим Ксенофонтов.

Ааптар арпагыраапыйата уларыйбата.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0