Булчуттар уопсастыбаҕа түмсэллэригэр уонна бэйэлэрэ билиэттэнэллэригэр уолдьаста

“Булчуттар урукку курдук уопсастыба билиэтинэн туһаналлара буоллар, төлөбүргэ кыратык ороскуотуруох уонна маҥнайгы сүһүөх тэрилтэлэрин тула түмсэн, араас кыһалҕаларын көмөлөөн быһаарыах этилэр”, — диэн Булчуттар уонна балыксыттар уопсастыбаларын өрөспүүбүлүкэтээҕи сойууһун бэрэссэдээтэлэ Закира Иванова эппитин сэҥээрэн, уонча сылы быһа хаатыйаланан сылдьыбыт санаабын саас-күһүн сааланар дьону кытта үллэстиэхпин баҕардым.

Дьиҥэр, мин курдук саныыр киһи элбэх буолуохтаах. Билигин, саба быраҕан ааҕыынан, Саха сиригэр булт билиэттээх 96 тыһ. кэриҥэ киһи баар. Закира Петровна бигэргэтэринэн, федеральнай сокуон киирэн, уопсастыба билиэтин суолтата сүтүөр диэри 68 тыһ. тахса чилиэн баара үһү. Ити дьонтон үгүстэрэ билиэттэрин ааспыт кэм өйдөбүлэ гынан уурунан сыттахтара (сорохтор бөххө бырахпыт даҕаны буоллахтарына, киһи баалаабат).

Мин бултуурбар илдьэ сылдьыбыт билиэттэрим.

Мин биир бэйэбэр түөрт билиэттээх эбиппин. Үлэһит буолан баран, бас билэр сааланаары 1990 с. сааһыгар РСФСР булчуттарын уонна балыксыттарын уопсастыбаларын сойууһугар чилиэнинэн киирэн, икки сыл субуруччу усунуос төлөөн баран, тохтообуппун. Бука, Сойуус ыһыллыбыт содула буолуохтаах. Онтон, хомнуо-хойут,  2005 с. “Росохотрыболовсоюз” ассоциация биэрбит кыһыл тастаах билиэттэммиппин. Чаһы курдук, 2011 с. диэри усунуос төлөөбүппүн. Били З.П.Иванова этэр сокуона киирэн буоллаҕа, 2012 сылтан СӨ булдун хаһаайыстыбатын департамена биэрбит от күөҕэ киниискэлэммитим. Ол быыһыгар быстах кэмҥэ (2009-2010 сс.) Россельхознадзор билиэттэнэ сылдьыбыппын умнан даҕаны кэбиспиппин.

Сокуоҥҥа уларытыылар булчуту уһун соннооботулар. Ол оннугар судаарыстыба соролуура хонон турдах ахсын улаатан-эбиллэн иһэргэ дылы. Кистэл буолбатах, куорат кусчуттара саас-күһүн халтайга харчы төлүүбүт. Улууска бултуу бараргар – туспа түһээн. Эрдэ улуустары, кустааһын болдьоҕунан көрөн бөлөхтөөн биирдэ төлөтөр буоллахтарына, аны хас улуус туспа төлөбүрдэннэ. “Кыра сааһыттар” тайахха, туртаска санамматтар даҕаны. Чыккымайы да “кыайбакка” сылдьан, туох диэн дураһыйыаххыный?!. Көннөрү дьон “общедоступнай” дэнэр сиргэ эрэ бултаабыта буолар кыахтаахтар. Онтубут уопсай аата уопсай курдук: киһи барыта тэпсэн-киртитэн, силлээн-хаахтаан ааһар,  дьаһайар-хомуйар киһи баара биллибэт. Быһата, хаһаайына суох. Булт хаһаайыстыбатын департамена (кэлин Айылҕа харыстабылын министиэристибэтин иһинэн управление буолбута) саас-күһүн аайы көҥүлү атыылыыр эрэ, усулуобуйа тэрийэригэр илиитэ-атаҕа тиийбэт. Дьиҥэр, бултанар сири бас билээччилэр даҕаны онтон ордуга суохтар: “барахсаттар харчы төлөөн, бултуу кэллигит” диэн ханна сылаас үүтээннээх, бэлэм дурдалаах, мончууктаах, тыылаах көрсүбүттэрин көрбүккүт дуо?

Саҥа билиэт ис өттө.

Маннык “бардак” булчуттар түмүстэхпитинэ эрэ тохтуоҕа. Ол туһуттан “Росохотрыболовсоюз” уопсастыбаҕа чилиэнинэн киирэн, билиэттэ ылыахха. Саҥа билиэт бэлэм сытар. Ким билиэтин сүтэрбит (бырахпыт) эбэтэр эдэр сааһыт булт минимумун туттарар. Оттон эргэ билиэттээх буоллаххына, саҥаны толорон суруйан биэрэллэр (хаартыскаҕа көр). Сылга 6 мөһөөҕү төлүүгүн уонна ханна баҕарар тиийэн бултуугун. Баҕар, сорохтор “урут уопсастыба усулуобуйа олохтообута холоон этэ” дии саныахтара. Онно сөбүлэһэбин: сэбиэскэй менталитет, интэринээттии өй-санаа иҥэн, ким эрэ тэрийэн, бэлэмнээн биэриэхтээҕин курдук саныырбыт. Кэлин олохтоох салайыныы киэҥник киирэн, бэйэ түөлбэтигэр, нэһилиэгэр, улууһугар хаһаайынныы сыһыан үөскээтэ итиэннэ уопсастыбаннай үлэ биһирэнэн, өрө тутуллан, сир ахсын күүстээх уопсастыбанньыктар баар буоллулар. Миэстэтигэр нэһилиэктэр таһымнарынан  эбэтэр улахан тэрилтэлэр истэринэн маҥнайгы сүһүөх тэрилтэлэр үчүгэйдик үлэлиэхтэрин эрэ кэрэх. Биир уопсастыбаланнахха, күһүн куобах үөскүү сатыырын фаралаан, көҥүлүн иннинэ кус оҕотун ылҕаан ылар көкөттөр боччуллуох, Уйбаан, Миитэрэй, Баһылай кыттыһан кустуур ууланыах этилэр. Эһиги, булчуттар-балыксыттар, ону туох дии саныыгыт?

Василий НИКИФОРОВ, «Саха сирэ» хаhыат, edersaas.ru