ССРС Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, САССР үтүөлээх учуутала Алексей Спиридонович Бродников төрөөбүтэ 105 сыла туолла.
Алексей Спиридонович Боотурускай улууһун (Чурапчы улууһун) Төлөй нэһилиэгэр 1917 сыллаахха олунньу 26 күнүгэр төрөөбүтэ.
1942 сыллаахха Чурапчытааҕы педагогическай училищены бүтэрээт, кыһыл аармыйаҕа ыҥырыллыбыта. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр хайыһар батальонугар снайперынан сылдьан, Старай Русса, Смоленскай уонна Холм аттыларынааҕы кыргыһыыларга хорсуннук охсуспута. Фроҥҥа хорсун быһыытын иһин «Албан аат» үһүс истиэпэннээх уонна «Аҕа дойду Улуу сэриитэ» бастакы истиэпэннээх уордьаннарынан, хас да бойобуой мэтээллэринэн наҕараадаламмыта.
1946 сыллаахха сэрииттэн эргиллэн кэлэн баран, 1955 сыллаахха Дьокуускайга учуутал институтун бүтэрбитэ. Бартыыйынай үлэҕэ эриллибитэ, оройуоннааҕы хаһыат эрэдээктэрин солбуйааччынан уонна киэһээҥҥи орто оскуола учууталынан үлэлээбитэ.
Алексей Бродников: «Мин оҕо сааһым холбуу хотонноох балаҕаҥҥа биирдиилээн алаастарга олорор кэмнэргэ ааспыта. Гражданскай сэрии уһугун эмиэ көрбүтүм. Саҥа олох долгунун эмиэ ааспытым. Кулааҕы кылаас быһыытынан эһии айдаанын, дьиэни хотонтон араарыы сүпсүлгэнин, колхозтары тэрийии аарбыйатын – барытын эт харахпынан көрөн, сүрэхпинэн-быарбынан билэн үөскээбитим.
Аҕа дойду сэриитин алдьархайын, уотун-күөһүн, хаан тохтуутун -– барытын ааспытым. Уол оҕоҕо онтон ордук ыар, ынырык сүрэхтэнии, буһуу-хатыы баар буолуо дии санаабаппын», -– диэн 75 сааһын туоларыгар ахтыбыта.
Лиирик-бэйиэт Алексей Бродников суруйааччылар Таллан Бүрэ, Николай Заболоцкай салайар литературнай куруһуоктарыгар үөрэммитэ. Бастакы сэмэй хоһоонноро эркин хаһыатыгар тахсаллара.
Сэрииттэн кэлиэҕиттэн айар үлэҕэ утаппыттыы ылларбыта, Саха сиринээҕи кинигэ издательствотыгар бэчээттэнэн барбыта. Үгүс кинигэлэригэр кыра саастаах уонна оскуола оҕолоругар хоһооннорун хомуйан киллэрбитэ. 1936 сылтан учууталлаабыт бэйиэт оҕо аймах уйулҕатын үчүгэйдик билэрэ таайан, кини оҕолорго аналлаах хоһоонноро иитэр-үөрэтэр суолталаахтар, үрдүк уус-уран таһымнаахтар.
«Күөх чараҥҥа» диэн хоһооннорун бастакы хомуурунньуга 1959 сыллаахха күн сирин көрбүтэ. Алексей Бродников хоһооннору суруйарын сэргэ, кэнники сылларга Аҕа дойду Улуу сэриитин буойуттарын уонна тыылга үлэлээбиттэр дьылҕаларын көрдөрөр арамааннарга үлэлээбитэ. «Арыллыбыт аартык» уонна «Көмүскэ уута» арамааннара «Бичик» кинигэ кыһатыгар бэчээттэнэн, ааҕааччы сэҥээритин ылбыттара.
Ырыата ылланар, норуокка биһирэнэр бэйиэт -– дьоллоох бэйиэт. Алексей Бродников хоһооннорунан «Таптыыр эбээт сүрэҕим» музыкальнай хомуурунньук күн сирин көрбүтэ.
«Илин халлаан
Имин суунан
Итии салгын түһүүтэ,
Күөх от хамсаан
Көмүс уунан
Күлүмүрдүү көстүүтэ,
үчүгэйиэн алааспар.
Хоту халлаан
Хоонньун сабан
Хойуу тыата үүммүтэ,
Арҕаа дабаан
Аанын аһан
Аартык суолун тэлбитэ,
үчүгэйиэн алааспар.
Күлүм охсон,
Күөнэх оонньоон
Күөлэ күлэ сыппыта,
Хонук хонон,
Хоһоон хойдон,
Хобо чуораан тарпыта,
үчүгэйиэн алааспар.
Ырыа чыычаах
Ыып-чаап тыллаах
Ылаа күҥҥэ дайыыта,
Ырыы-ыраах
Ыраас саҕах
Ылбаарыйан ылыыта,
үчүгэйиэн алааспар.
Үллүк хойуу
Үтүө ото
Үүнэн долгун сүүрбүтэ,
Ийэ дойду
Иллээх дьоно
Иэнигиппит илгэтэ,
үчүгэйиэн алааспар.
Лиирик-бэйиэт айар үлэтин сэҥээрээччилэр лиирик-бэйиэт «айылҕаны, тапталы, олох үөрүүтүн ыллам-дьэллэм, үөрэ-дьүөрэ, оһуор-дьарҕаа тылларынан уустук-ураннык хоһуйарын, ойуулуур-дьүһүннүүр тыллары, дорҕооннор наардаһыыларын, бэргэн поэтическай образтары сатабыллаахтык туттарын» астына бэлиэтээбиттэрэ. Кинини айар стилинэн саха бөдөҥ, талааннаах бэйиэтэ Күннүк Уурастыырапка чугас турар поэтынан, кини үчүгэй үөрэнээччитинэн ааттыахха сөбүн чорботон бэлиэтээбиттэрэ.
Прозаик уонна публицист Алексей Бродников саха литературатын боппуруостарыгар бэйэтэ туспа көрүүлэрдээҕэ. Литература инники кэскилэ оскуола ыскамыайкатыттан үүнэн тахсыан баҕарара.
Суруйааччылар сойуустарыгар уонна суруйааччылар ортолоругар уус-уран литератураны таарыйар араас өрүттээх мөккүөрдэр тустарынан ыйыппыттарыгар Алексей Бродников:
«Тарбахха баттыыр саамай талааннаах дьоннор бу туспа тэрилтэ буолан хаалбыттара олус хомолтолоох. Уус-уран литератураҕа мөккүөр хаһан баҕарар баар буолуо. Арахсыы, хайдыһыы саха суруйааччыларын аатын-суолун албан ааттаабат. Төттөрүтүн, норуокка куһаҕан өйдөбүлү хаалларар түгэн дии саныыбын. Улахан талааннар үүнэн иһэллэриттэн мин олус үөрэбин», -– диэн санаатын үллэстибитэ.
Алексей Бродников аата, кини айар үлэтин кэрэхсээһин ыччаттартан ыччаттарга бэриллэн, олорбут олоҕун үөрэтии өссө дириҥээн иһэр. Алексей Бродников төрөөбүт-үөскээбит Төлөйүгэр кини аатын сүгэр Норуот айымньытын дьиэтэ уонна уулусса бааллар.
Олунньу 24 күнүгэр Төлөй нэһилиэгэр Алексей Бродников 105 сааһыгар анаммыт, 10-с төгүлүн ыытыллар өрөспүүбүлүкэтээҕи «Бродников ааҕыылара» үөрүүлээхтик аһылыннылар. Алексей Бродников төрөөбүтэ 105 сылынан саас өрөспүүбүлүкэтээҕи тэрээһиннэр ыытыллыахтара. Ол иһигэр, «Саҥа хаар» диэн ырыа өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкуруһа иккис сылын буолуоҕа.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ», edersaas.ru