Аҕыйах хонуктааҕыта Дьокуускай куоракка Норуот маастардарын өрөспүүбүлүкэтээҕи V форума уонна “Якутия мастеровая” быыстапка-дьаарбаҥка буолан ааспыта. Манна сахалыы сонноох кэрэ аҥаардар, эр бэртэрэ киин уулусса устун сэлэлии хаампыттара дьон болҕомтотун тарта. Манна дьон хараҕын таҥаска-сапка, мааны киэргэлгэ эрэ буолбакка, сырдыктан харыстыыр чарапчыга (ачыкыга) хатаата.
Людмила Попова, “Саха сирэ” хаһыат, https://edersaas.ru/
СӨ үтүөлээх артыыһа Софья Баранова санаата
Аныгы интэриниэт үйэтэ диэх курдук. Бу чарапчы батсаабы, фэйсбугу бараата. Биир ачыкыттан сиэттэрэн кими кытта кэпсэппэтибиний, ханна тиийбэтибиний?! Сэлэлии хаамыыга чарапчылаах СӨ үтүөлээх артыыһа, норуот маастара Софья Баранова үһү диэни истэн, үлэлиир сиригэр — Саха тыйаатырыгар тиийдим. “Нам олохтооҕо, Олег Омин итинник ачыкылары оҥорор. Олег омугунан алтаец эрээри, сахалыы бэркэ саҥарар. Уопсайынан, киэҥ билиилээх, талааннаах киһи. Археологияҕа, историяҕа, тюркологияҕа сыһыаннаах тиэмэлэри интэриэһиргиир. Ачыкылары муостан, алтантан, араас тимиртэн эҥин кэрэ моделлаах гына толкуйдуур эбит. Үлэлэрин уустар быыстапка-дьаарбаҥкаларыгар аҕалан, көрдөрүүгэ туруорбута. Тириини кытта тигэн, онтун оҕуруонан киэргэтэр. Сороҕо — көнө, сороҕо – бүлтэгэр. Маастардар күннэригэр аҕалан атыылыахтааҕын эрдэттэн билэр этим. Бу ачыкы алтантан оҥоһуллубут, 3000 солк. атыыласпытым.
Биһиги оҕо эрдэхпитинэ Николай Якутскай “Көмүстээх үрүйэ” сэһэнинэн киинэ устубуттара. Онно, аан маҥнайгы сахалыы киинэҕэ Анатолий Васильев оонньообута. Тайҕаҕа сылдьар уол үрүҥ көмүс чарапчыны кэтэ сылдьарын, билигин даҕаны харахпар бу баардыы көрөбүн. Итиэннэ бүлтэгэри Аляска летчиктара харахтарын сырдыктан хаххалаан кэтэллэр эбит. Сахалар үрүҥ, кыһыл көмүстэн оҥорор эбит буоллахтарына, долганнар киэннэрэ оҕуруо киэргэтиилээх эбит. Билигин итинник чарапчылар мусуойдарга эрэ баар буолуохтарын сөп. Кэлин өссө күүскэ тарҕаныа дии саныыбын. Дьон сэҥээриитин ылла. Олус туһалыыр”, — диэн Софья Иннокентьевна кэпсиир.
Чарапчы маастара – Олег Омин
Чарапчы маастарын, Нам олохтооҕо Олег Омин төлөпүөнүн булан, бэйэтин кытта кэпсэтэ сырыттым. Намнааҕы педагогическай колледжы бүтэрбит. Хайалаах Алтайтан төрүттээх. Саха сиригэр 1990 сылтан олорор. Сүрүн үлэтин таһынан, иллэҥ кэмигэр сүнньүнэн алтантан илин, кэлин кэбиһэрдэри, ытарҕа оҥортуур эбит. Ааспыт сыл күһүнүттэн чарапчылары (хаартан, сырдыктан харыстыыр ачыкылары) оҥорон саҕалаабыт. “Эрдэ ювелирнай үлэлэн дьарыктанарым. Итинник быһыылаах ачыкы Дьокуускайга ыытыллар норуоттар икки ардыларынааҕы киинэ бэстибээлин бэлиэтэ буоларын билбитим. Күннээҕи олоххо туһаныахха сөп эбит диэн санаа көтөн түспүтэ. Саха дьахтарын киэргэллэрин алтан сылабаартан оҥоробун. Онтон хаалбыт ордугунан аҕыйах ачыкы оҥорон көрбүтүм. Кэбээйигэ бултуу бара сылдьан кэппитим, бэркэ туһалаабыта. Ол кэнниттэн сыыйа ылсан барбытым. Историяны хасыһан көрдөххө, чарапчы түүр омуктарыгар үгүстэригэр баар эбит. Чарапчы хараҕы хаар сырдыгыттан харыстыыр аналлаах. Хотугу норуоттар бырдахтан харыстанар сыаллаах эмиэ кэтэллэр эбит. Омук-омук араас матырыйаалтан оҥорор. Холобура, эскимостар мастан эмиэ оҥороллор. Былыр сахаларга эмиэ баара биллэр. Кинилэр, сүнньүнэн, үрүҥ көмүстэн оҥороллор үһү. Норуот маастардарын күнүгэр аналлаах “Якутия мастеровая” өрөспүүбүлүкэтээҕи быыстапка-дьаарбаҥкаҕа киирэ сылдьан, ювелир уолаттары кытта кэпсэттим. Муода күн-түүн сайда турар. Итини чарапчы эрэ быһыытынан буолбакка, кыл сэлээппэ үрдүгэр киэргэл да быһыытынан кэтиэххэ сөп дии саныыбыт”, — диэн санаатын үллэһиннэ.
Түмэл фондатыттан
Салгыы түмэлгэ баара дуу, диэн санааттан сиэттэрэн, Ем. Ярославскай аатынан Саха сиринээҕи түмэл фондатын харайааччы Юлия Илларионованы кытта тиийэн кэпсэттим. Онуоха кини: “Биһиги мусуойбутугар итинник үс ачыкы харалла сытар. Биир үрүҥ көмүс көрдөрүүгэ турар. Ону ким оҥорбута, хаһан туттарыллыбыта букатын биллибэт. Оттон бу хаартыскаҕа көстөр КП 5558 нүөмэрдээх, XIX үйэ иккис аҥаарынааҕы, металтан оҥоһуллубут хаар ачыкытын 1913 сыллаахха Меркулов диэн киһи туттарбыт. Саха оҥоһуга буолара биллэр. Ыйааһына — 41,8741, кээмэйэ – 17х5,2 см.
Иккис, КП 5561 нүөмэрдээх хаар ачыкыта XIX үйэтээҕи Бүлүү уокуругун маастарын үлэтэ. Хомойуох иһин, маастар аата-суола чопчу ыйыллыбатах. Матырыйаала эмиэ металл, тирии быалаах. Ыйааһына — 35,0307, кээмэйэ – 16,5х5,5 см. Маны 1927 сыллаахха Бүлүү уокуругуттан туттарбыттар. Итинтэн ураты туох даҕаны чахчы биллибэт”, – диэн кэпсээтэ.
Түмүк санаа
Дьокуускайга ыытыллар Норуоттар икки ардыларынааҕы киинэ бэстибээлин бэлиэтэ — ачыкы. Биллэн турар, үрдүк наҕараада быһыытынан туттарыллар ачыкылары кыһыл уонна үрүҥ көмүстэн чочуйаллар. Итини сэргэ, саха кыыһа, продюсер Сардаана Саввина Берлиҥҥэ “Берлинале” норуоттар икки ардыларынааҕы Киинэ бэстибээлигэр киэргэл быһыытынан кэтэн баран, дьон болҕомтотун тарпыта.
Сорохтор сырдыктан, хаартан харыстыыр ачыкы диэн ааттыыллар. Атыттар чарапчы дииллэр. Ол эрээри, өйдөбүлэ уонна анала биир — сырдыктан хараҕы харыстыыр сыаллаах. Былыр сахаларга эрэ буолбакка, түүр тыллаах омуктарга үгүстэригэр баар эбит. Биллэн турар, биһиги өбүгэлэрбит, сэрэйдэххэ, кыахтаах өттө буолуо, үрүҥ, кыһыл көмүстэн оҥортороллор эбит. Муода олоҕу кытта тэҥҥэ хардыылыыр. Аҕыйах сылтан бэттэх чарапчыны киэргэл быһыытынан кэтэр буолан эрэллэр. Онон чарапчы иккис тыынын ылан эрэр диэн толору этэр кыахтаахпыт.
Людмила Попова, “Саха сирэ” хаһыат, https://edersaas.ru/
Хаартыскалар Ем. Ярославскай аатынан Саха сиринээҕи түмэл фондатыттан, маастар Олег Омин, СӨ үтүөлээх артыыһа Софья Баранова Фэйсбукка страницаларыттан туһанылыннылар.