Бу күннэргэ үөрэх үлэһиттэрин Тохсунньутааҕы мунньаҕа буолан ааста. Быйылгы тэрээһин “Үөрэх хаачыстыбата: методическай өртүттэн көрүү” диэн тиэмэнэн барда.
Үөрэх – стратегическай суолталаах
Тэрээһин сүрүн мунньаҕар Ил Дархан Айсен Николаев кыттан, үөрэх стратегическай суолталаах салаа буоларын бэлиэтээтэ.
Номнуо икки сыл кэриҥэ уопсастыба коронавирус усулуобуйатыгар олорор, үөрэх эйгэтэ уустуктары көрүстэ диэн Ил Дархан эттэ итиэннэ үөрэх үлэһиттэригэр махталын тиэртэ. Күн бүгүн өрөспүүбүлүкэҕэ үөрэнээччи 49 бырыһыана тэйиччиттэн үөрэнэрин иһитиннэрдэ. Тэйиччиттэн үөрэх дьаҥ кэнниттэн даҕаны үөрэтии көрүҥүн быһыытынан туһаныллар кыахтааҕын эттэ.
Ил Дархан Саха сирэ 2024 сылга үөрэх хаачыстыбатынан 15 бастыҥ эрэгийиэн кэккэтигэр киириэхтээҕэр, ону ситиһэргэ үлэ барыахтааҕар тохтоото. “Бу сыалга биһиги хайаан даҕаны талаһыахтаахпыт. Үөрэх – стратегическай суолталаах салаа. Үөрэх сайдыытыттан олох хаачыстыбата уонна Саха сирин инникитэ тутулуктаах.
Билигин аан дойдуга уонна биһиги дойдубутугар бары эйгэҕэ, салааҕа тус сыһыан (персонализированнай) олоххо киирэр. Бу үөрэххэ эмиэ киириэхтээх, оҕону көҕүлүүр, кинилэр тус көрүүлэрин былаанныыр, хас биирдии оҕо талаанын арыйар көрүҥүнэн буолуохтаах”, — диэн эттэ уонна биир даҕаны оҕону тус сыһыантан матарбат улахан соругу туруоруохтаахпыт диэтэ. Хас биирдии оҕо тус хайысхатын (профиль) тэрийэргэ тиһиктээх тестирование оҥорор наадатын ыйар, билигин технология арааһа баарын бэлиэтиир. “Маныаха ылыллыбыт информацияны ырытар ирдэнэр. Оҕо талаанын эйгэтин сыаналааһынтан саҕалаан, тугунан дириҥэтэн дьарыктанарга уонна идэҕэ туһаайыыга ханнык хайысханан барарыгар тиийэ чопчу сүбэлиир наада”, — диэн үөрэх министиэристибэтэ бу соругу болҕомтоҕо ыларыгар сорудахтаата.
3 сылга – 70 эбийиэк
Айсен Николаев орто үөрэх, тутуу тиэмэтигэр санаатын эмиэ тиэртэ. “Профессионалитет” саҥа федеральнай бырайыак иитинэн үөрэх-оҥорон таһаарыы кластердарын өйүүргэ көрүллэр грант быраабылата бигэргэммитин иһитиннэрдэ. “Тэрилтэлэри кытта кэллиэстэр бииргэ үлэлэһиилэригэр олоҕуран үс сылга эрэгийиэннэргэ 210 кластер тэриллиэҕэ. СӨ Бырабыыталыстыбатыгар уонна СӨ Үөрэҕин, билимин министиэристибэтигэр Кангаласстааҕы суперкампус үлэтин түргэтэтэргэ уонна, уопсайынан, улуустар орто анал үөрэхтэрин тэрилтэлэрин материальнай-тиэхиньиичэскэй баазаларын бөҕөргөтүүгэ сорудахтыыбын. Тэрилтэлэр тус сыаллаах сакаастарынан исписэлиистэри бэлэмнииргэ өрөспүүбүлүкэ “Профессионалитет” федеральнай бырайыакка кыттара наада”, — диэн эттэ.
Ону тэҥэ, өрөспүүбүлүкэҕэ үлэлиир бырамыысыланнай тэрилтэлэр хардарыта бииргэ үлэлэһиилэрин кэлиҥҥи холобурдарын ааттаталаата. Ол курдук, Билим аччыгый академиятын саҥа куорпуһа олоччу Роснефть хампаанньа суотугар тутуллубутун, тэрилинэн хааччыллыбытын, ЯТЭК хампаанньа Кыһыл Сыыр (Бүлүү улууһа) оскуолатыгар хапытаалынай өрөмүөнү ыытан чөлүгэр түһэрбитин, сотору кэминэн Жатай чугаһыгар Альберт Авдолян тэрийбит “Новый дом” аһымал пуондатынан “Точка будущего” улахан үөрэх комплексын тутуута саҕаланыаҕын иһитиннэрдэ.
“Баара-суоҕа кэлиҥҥи үс сылга өрөспүүбүлүкэҕэ 70-тан тахса оскуоланы, уһуйааны үлэҕэ киллэрдибит. 2022 сылга улуустарга уонна киин куоракка 23 саҥа оскуоланы, салҕааһыны тутар былааннаахпыт. Алта уһуйаан тутуллуоҕа, “Хотугу сулус” сылы эргиччи үлэлиир оҕо сынньалаҥ киинэ уонна Ленскэйдээҕи технологическай тиэхиньикум үлэҕэ киириэхтэрэ”, — диэтэ.
Педагогтар идэлэрин таһымын үрдэтии
Сүрүн дакылааты СӨ үөрэҕин уонна билимин миниистирэ Ирина Любимова оҥордо. Кини мэтэдиичэскэй өртүнэн арыаллааһын систиэмэтин кэпсээтэ. Кэм ирдэбилигэр сөп түбэһиннэрэн педагогтары мэтэдиичэскэй өртүнэн арыаллааһын көдьүүстээх моделын оҥорор туһугар, улууска миэстэтигэр үөскээбит балаһыанньаны ырытыһар наадатын эттэ.
“Мэтэдиичэскэй өртүнэн ситэтэ суох арыаллааһын кыһалҕата үөрэнээччилэр үөрэхтэрин түмүгэр эрэ буолбакка, эрэгийиэҥҥэ, улуустарга үөрэх хаачыстыбатын салайыы мэхэниисимнэрин сыаналааһын түмүгэр, чахчыларыгар дьайар. Ил Дархан үөрэх хаачыстыбатынан 15 бастыҥ эрэгийиэн кэккэтигэр киирэргэ сорук туруорбута. Бу соругу үлэ хайысхатыгар суолталаах уларытыылары киллэрдэхпитинэ, чуолаан, эрэгийиэҥҥэ флагманскай бырайыактары уонна бырагыраамалары көдьүүстээхтик олоххо киллэрэргэ педагогтары мэтэдиичэскэй өртүнэн арыаллаатахпытына эрэ быһаарыллар”, — диэн бэлиэтээтэ. Итиэннэ педагогическай үлэһиттэр идэлэрин маастарыстыбатын ситимнээхтик үрдэтии, билим-мэтиэдикэ өртүнэн арыаллааһын, эдэр педагогтары өйөөһүн уонна наставничество, намыһах көрдөрүүлээх оскуолалары кытта үлэ, ааҕыы, функциональнай кырааматынас, о.д.а. боппуруостарга тохтоото.
“Үөрэххэ хаалыылаах дойду барытыгар хаалар”
Ил Түмэн брэссэдээтэлин солбуйааччы Антонина Григорьева: “Үөрэххэ хаалыылаах дойду, эрэгийиэн барытыгар хаалар”, — диэн эттэ. Өрөспүүбүлүкэ үөрэҕин эйгэтэ үөрэх хаачыстыбатыгар, тоҕоостоох үөрэххэ, норуот сыаннастарыгар, устуоруйатыгар, үгэстэригэр тирэҕирбит өйдөөх-санаалаах, майгылаах-сигилилээх, бары өртүнэн сайдыылаах уонна социальнай өртүнэн эппиэтинэстээх ыччаты иитиигэ болҕомто ууруохтаах диэтэ.
Өрөспүүбүлүкэ Парламена өрөспүүбүлүкэ үөрэҕин уонна билимин сокуонун тупсарыыга үлэлэһэрин иһитиннэрдэ.
“Төрөөбүт тыллары харыстааһыны бэлиэтээн этэбин. Бу улахан суолталаах, норуоту харыстыыр сүрүн усулуобуйа. Ол эрээри, өрөспүүбүлүкэҕэ аҕыйах ахсааннаах норуоттар тыллара сүтэр туруктаах. РФ Кыһыл кинигэтигэр 66 тыл киирбититтэн, биэһэ биһиги олохтоох официальнай тылбыт. Онон аҕыйах ахсааннаах норуоттар тылларынан үөрэтэр биир даҕаны уһуйаан суоҕа толкуйга түһэрэр”, — диэн бэлиэтээтэ.
Бүгүҥҥү боппуруостар уонна инники көрүүлэр
Норуот дьокутаата Феодосия Габышева бүгүҥҥү балаһыанньаҕа уонна инники былааннарга тохтоото. Ол курдук, үөрэх хаачыстыбатын үрдэтэр туһугар, тэйиччиттэн үөрэххэ маассабайдык көһүүнэн, үөрэх олоҕурбут уонна тэйиччиттэн көрүҥүн тэҥинэн туһанар ирдэнэрин ыйда. Манан сибээстээн, Хаҥалас улууһугар үөрэнээччилэр үөрэхтэрин түмүгүн үрдэтэр соруктаах социальнай дьайыылаах пилотнай бырайыак үлэлииригэр болҕомтону туһаайда. Тустаах эксперимиэни түмэр уонна түмүгүн ырытар ирдэнэр диэн эттэ.
“Намыһах түмүктээх оскуолалар туһунан элбэхтик этилиннэ, тустаах хайысхаҕа үлэ 2016 сылтан барар. Түмүк чопчу билим хараҕынан көрүллэрэ ордук”, — диэн ыйда. Итиэннэ үөрэҕи уонна билими кэтээн көрөр федеральнай сулууспа салайааччыта Анзор Музаев биир кэлим эксээмэни оскуоланы бүтэрээччи портфолиота солбуйуон сөп диэн этиитин суруйалларын эттэ, бу саҥаны киллэриигэ урутаан хамсааһыны саҕалыы турар наада диэтэ. Улуустарга мэтэдиичэскэй сулууспалар тэриллэллэрин, олортон биирдэстэринэн Бүлүүтээҕи пуорумҥа кыттыбыт Горнай улууһун холобурдаата.
Үөрэх хаачыстыбатын тупсарыыга
ХИФУ ректора Анатолий Николаев үөрэх хаачыстыбатын тупсарыыга бэйэтин көрүүлэрин үллэһиннэ. “Университет өрөспүүбүлүкэҕэ үөрэх үлэһиттэрин бэлэмниир сүрүн кыһаттан биирдэстэрэ, ити үөрэх бырагыраамаларын 16 % ылар. Былырыын педагогическай хайысханы 671 киһи бүтэрбитэ, быйыл 760-ча киһи. Куһаҕана суох көрдөрүү эрээри, педагог идэтигэр элбэх киһи үөрэнэ киирэр эрээри, сыллата сүүһүнэн аҕыйах киһи бүтэрэр”, — диэн дьаарханарын биллэрдэ. Ону тэҥэ, биир кэлим эксээмэн орто баалын үрдэтэр туһугар, хайысхаларынан күүстээх учууталлары бэлэмниир ирдэнэрин эттэ.
Быйыл төрөөбүт тыллар олимпиадаларын ыытыыга ХИФУ сүрүн модераторынан буолбутун, бу олимпиада федеральнай испииһэккэ киирбитин, саха тылын олимпиадатыгар 540 оҕо суруйтарбытын, кинилэр бириистээх миэстэҕэ тигистэхтэринэ, биир кэлим эксээмэннэрин 75 баалтан үрдүк баалга туттардахтарына үрдүк үөрэхтэргэ эксээмэнэ суох киирэр кыахтаахтарын иһитиннэрдэ.
Устудьуоннар оскуолаларга быраактыканы эрэ ааспакка, миэдиктэр курдук үгүс бириэмэлэрин оскуолаҕа атааран эбии чаастары, куруһуоктары ыыталларыгар сорук турарын иһитиннэрдэ. Маныаха оскуолары кытта хардарыта бырайыак эрэйиллэрин эттэ.
“Барытын – каадыр быһаарар”
СӨ норуотун учуутала, Сунтаардааҕы политиэхиньиичэскэй лиссиэй-интэринээт дириэктэрэ Олег Сосин бэрт дьоһуннаах, үөрэх хаачыстыбата быһаччы тутулуктаах боппуруостарыгар тохтоото. Ол курдук, үөрэх эйгэтин судаарыстыбаннай бэлиитикэтиттэн, үөрэтэр литэрэтиирэ хаачыстыбатыттан, үөрэх кинигэтиттэн, материальнай-тиэхиньиичэскэй баазаттан, кэбиниэттэри хааччыйыыттан, о.д.а. үөрэх хаачыстыбата быһаччы тутулуктаах диир. “Барытын каадыр быһаарар диэн этии билигин хаһааҥҥытааҕар даҕаны суолталаах. Ону кытта, сыллата каадыр боппуруоһа сытыырхайан иһэр”, — диэн саҕалаата.
Өрөспүүбүлүкэҕэ сыллата 800-тэн тахса вакансия тахсарыттан, ортотунан 60-тан тахса бырыһыана учуутал идэтигэр диэн иһитиннэрдэ. Дьиҥэр, бу сыыппара быдан үрдүк диэн кини этэр. Улууска ордук математика, нуучча, аангылыйа тылларын, литэрэтиирэ, информатика учууталлара тиийбэттэрин ыйда. Учууталлар орто саастара үрдээн, эдэрдэр кэлиилэрэ намыһаҕын бэлиэтиир. Баар кыһалҕалартан сиэттэрэн кэккэ этиилэри оҥордо. Ол курдук, үрдүк үөрэхтээх учууталларын бэлэмнээһиҥҥэ миэстэни элбэтиэххэ, учуутал аатын-суолун үрдүктүк тутар туһугар педагог үөрэҕин босхо гыныахха, үчүгэй истипиэндьийэнэн, уопсайынан хааччыйыахха, ХИФУ баазатыгар киэҥ хайысхалаах эбии үөрэхтээһин педагогтарын бэлэмниир салааны арыйыахха, учуутал хамнаһын үрдэтэр боппуруоһу көрүөххэ, “СӨ тыа сирин педагогун туһунан” сокуону оҥорон ылыныахха диэн түмүктээтэ.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru