“Бастакы тапталтан хомойон
Аны мин сүрэҕим мууһурда
Нарын кэрэ сибэкки
Мин атаҕым анныгар тостор…”
Бу хас эмэ көлүөнэ истээччи кутун туппут, сүрэҕин таарыйбыт ырыаны биллиилээх ырыа айааччы, ырыаһыт Бүөккэ Бөтүрүөп суруйбута уонна ыллаабыта. Онтон ыла элбэх хаар түһэн уулуннаҕа, оттон ырыа билигин даҕаны Бүөккэ Бөтүрүөп толоруутугар ытыс дохсун тыаһынан доҕуһуолланан сыанаҕа ылланар, араадьыйаларга тыаһыыр. Бүгүн ырыа дьылҕатын туһунан толорооччу-ааптары кытары кэпсэттибит.
— Петр Семенович, бу ырыаҕын ханна, хаһан суруйбуккунуй? Ырыаҕын анаабыт киһиҥ истибитэ дуо?
— 1984 с. Уус Алдан Майаҕаһыгар суруллубута. “Мүрүчээнэ” ырыа ансамбылыгар сылдьан ыллаабытым. Эдэр саас харса-хабыра суох кэмнэригэр биир тылынан “юношескай максимализм” сааһыгар суруллубут ырыа буоллаҕа. Ырыа тапталтан эрэ хомойуу буолбакка, ол саҕанааҕы олоҕу көрүүбүн, олоххо сыһыаммын ырыаҕа тиһэн ыллаатаҕым. Олоххо көрсөр ыарахаттары тоҕо анньан инниҥ хоту баран ис диэн этэ сатаабытым буолуо. Ырыабын ыллыырбар туһааннаах киһи онно истибэтэх буолуохтаах…
— Ырыаҥ ылламмыта балайда буолбут, атын ким толорбутай?
— Кулгааҕым уһугунан иһиттэхпинэ бу ырыабын элбэх киһи ыллыыр этэ. Ыллыырга боростуой соҕус матыыптаах буолан тыыннаах дорҕоонунан бөлөхтөр, үксүн ыччат, оҕолор ыллааччылар. 2000-c сылларга Антон Иванов ыллаабыта, ырыаҕа иккис тыын киллэрбитэ. Дьон сөбүлүүр, билэр ырыаһыта буолан киэҥник тарҕаннаҕа.
— Эн ырыаларгар олох туһунан санаалар үгүстүк көстөллөр, киһини толкуйдатар ис хоһоонноохтор, ол туһунан тугу этиэҥ этэй?
— Ырыа диэн, мин өйдөбүлбүнэн, истээччигэ тугу эрэ этэр, тугу эрэ санатар, тугу эрэ толкуйдатар буолуохтаах. Сыанаҕа тахсан бэйэни көрдөрүү буолбакка, туох эрэ санааны этиэхтээх. Онон ырыаһыт истээччитигэр тугу эрэ этэрдээх буоллаҕына ыллыахтаах дии саныыбын. Хас биирдии киһи олоҕор баар ыйытыыларга хоруйдуур, киһи дууһатын таарыйар ис хоһоонноох ырыаны толорор буоллахха, саныырга даҕаны үчүгэй буоллаҕа.Сыанаҕа тахсан көстүбүт эрэ киһи диэн ыллыыр хайдах эрэ астыга суох.
— Быһа холоон хас ырыалааххыный? Ырыа айылларыгар маҥнай тыла суруллар дуу, матыыба урутуур дуу?
— Уопсайа хас ырыалаахпын аахпатаҕым. Билигин ыллана сылдьар, “Дапсы”, “Дуораан”, “Мүрүчээнэ” бөлөхтөрү кытары ыллаабыт ырыаларбын аахтахха быһа холоон биэс уонтан тахса баара буолуо.
Матыып, хоһоон хайата эрдэ киирэринэн үөскүүр. Маҥнай матыып киирэн хаалааччы, оччоҕо бу матыыпка сөптөөх киһи туох туһунан ыллыан сөбүй диэн толкуйдаан суруйабын. Кэнники идэтийбит таһымҥа үлэлиир буолан, сакаас ылан баран дьон хоһоон ыыттаҕына онно матыыбын суруйабын, эбэтэр төттөрүтүн матыыпка хоһоон суруйабын. Сылдьан эрэ матыып киирэн хаалар, ону тута гитараҕа оонньоон диктофоҥҥа уһултаран, көмпүйүүтэргэ киллэрэбин. Оннук гымматахха сүтэн умнуллан хаалар. Ырыа матыыба, хоһооно тэҥинэн кэллэхтэринэ сибилигин биир күпүлүөтү уһултара охсобун, онтон сыыйа иккис күпүлүөтү оҥорон ситэрэн биэрэбин, оннук таҥыллан ырыа үөскүүр. Туттарбат эйгэ буолан тута сурумматахха, уһулбатахха үргэн куотан хаалар.
— Элбэх ырыаларгыттан ордорор, ойуччу тутар ырыалааххын дуо?
— Ырыа айааччылар ырыаларын төрөппүт оҕолоругар тэҥнээн “мин ырыаларым – мин оҕолорум” диэччилэр. Мин эмиэ ырыаларбыттан бу “оҕобун” ордоробун диэн этэр кыаҕым суох, барыларыгар тэҥник сыһыаннаһабын. Арай атаахтатар “оҕолордоохпун” диэххэ сөп. Ону ааһан отучча, сүүрбэччэ сыл тухары “аһатар” оҕолордоохпун, холобура “Дэриэбинэ”, “Бастакы таптал” “Хаар түһэр” онтон да атын “Мүрүчээнэ” уонна “Дуораан” бөлөхтөр ырыалара.
— Кэпсээниҥ иһин махтал буолуохтун! Өссө даҕаны мааныланар, атаахтанар, аһатар “оҕолор” айылла-ыллана турдуннар !
Надежда Ильина, edersaas.ru