Саха судаарыстыбаннай университетын саҥа бүтэрбит 25 саастаах эдэркээн кыыһы ыраах Дьааҥы улууһугар учууталынан анаабыттара. Тиийиэҕиттэн харыс даҕаны халбарыйбакка үлэлээтэ. Быйыл Боронукка учууталлаабыта лоп курдук 40 сылын туолла. Бу — СӨ үөрэҕириитин туйгуна, “СӨ Учууталлар учууталлара” аат хаһаайына, Дьааҥы улууһун Бабушкинскай нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо Мария Афанасьевна Горохова.
Учуутал династията
—Мария Афанасьевна, тоҕо учуутал идэтин талбыккыный?
—Аҕам Афанасий Иванович Алексеев идэтинэн учуутал этэ. Мин аҕам суолунан барбытым. Итиэннэ биһигини айылҕаттан талааннаах учууталлар үөрэппиттэрэ. Холобур, топонимика тылдьытын ааптара, тылбаасчыт В.А.Кейметинов. Онтон Сангаарга үөрэнэ тиийбиппэр Г.Н.Аксамитная диэн соҕурууттан кэлэн үлэлии сылдьар, айар талааннаах учуутал үөрэппитэ. Биир үксүн учуутал идэтин таларбар кинилэр сабыдыаллара күүстээх. Биһиги аймах педагогическай династиябыт үс көлүөнэ. Уопсайа 195 сыл. Бука, династиябыт даҕаны олук ууран эрдэҕэ.
Мэник оҕо этим
—Оскуолаҕа хайдах үөрэммиккиний? Ордук эр дьон учууталлары оҕо сылдьан мэник буолаллар дииллэр.
— Үөрэхпэр үчүгэйим. Олус күлүүк, мэник этим. Кылааһынан айылҕаҕа сотору-сотору тахсарбыт, биир даҕаны Пионер күнүн көтүппэтэхпит. Учууталларбыт “Зарница” оонньууну тэрийээччилэр. Бэлэмнэнии эрдэттэн саҕаланара. Уонна Өктөөп бырааһынньыга оччолорго олус улахан суолталааҕа. Бүтүн оскуола оҕотун аһаталлара. Социалистическай куоталаһыыга учууталбыт В.А.Кейметинов кылаастарынан тус-туспа сабынан баайыллыбыт ракеталары оҥороро. Кыайбыт кылаас ракетата өрө тахсан иһэрэ. Ханнык даҕаны биридимиэттээҕэр литэрэтиирэ уруогун ордорорум.
Аныгы учуутал
—Эн санааҕар, аныгы учуутал хайдах буолуохтааҕый?
—Ханнык баҕарар учуутал үөрэнээччигэ чугас, аһаҕас буолуохтаах, истиҥник сыһыаннаһыахтаах. Араас майгылаах, санаалаах-оноолоох оҕолор баар буолаллар. Истиҥник кэпсэппэтэххэ, бэйэтигэр бүгэн баран сылдьар оҕо кыайан арыллыбат. Учуутал оҕо ис дууһатын билэн, анал “күлүүһү” туттан, оҕо кыаҕын арыйыахтаах. Онно биир сүрүн ньыманан хайҕабыл буолар. Хайҕабыл оҕону кынаттыыр, бэйэтин үрдүктүк туттарыгар көмөлөһөр уонна инникигэ көҕүлүүр. Кыра да ситиһии оҕоҕо улахан ситиһии эбээт. Оттон оскуола оҕону бары өттүнэн сайыннарыахтаах. Инньэ гынан, олоххо бэлэмнээх, нууччалыы эттэххэ, “конкурентноспособнай” оҕону иитэн таһаарыахтаах.
“Аныгы оҕо санаатын аһаҕастык этэр”
—Урукку уонна билиҥҥи оҕо туох уратылааҕый?
—Билиҥҥи оҕолор быдан сэргэхтэр, санааларын аһаҕастык этэллэр. Туох да диэбит иһин, олохпутугар аныгы технология киирэн эрэрэ биллэр, ити үтүө сабыдыалын оҕолор сайдыыларыгар көрүөххэ сөп, билиилэрэ-көрүүлэрэ киэҥ. Урукку көлүөнэ оҕолоро билиини аҥаардас учуутал кэпсээниттэн уонна кинигэттэн, араадьыйаттан эрэ иҥэринэллэрэ. Билигин интэриниэт эбилиннэ.
Хал буолбат тиэмэ
— Сороҕор, учуутал сыл аайы биир тиэмэни үөрэтэриттэн хал буолбата буолуо дуо дии саныыбын.
— Букатын суох. Сыл аайы атынтан атын оҕолор кэлэллэр. Биир кылааска чаҕылхайдык табыллыбыт уруогу, атын кылаастар букатын сэҥээримиэхтэрин сөп. Онон аудиторияттан көрөн үөрэтэбин, туттар ньыма эмиэ уларыйа сылдьар. Мастарыскыай-уруоктары киллэртиибин. Ол оҕону сэргэхситэр, бэйэтэ толкуйдаан, ырытан таһаарар дьоҕурун сайыннарар
Учуутал хамнаһа
—Кэлин учууталлар хамнаспыт кыра дэһэллэр, үөрэхтэрин саҥа бүтэрбит дьон идэтинэн үлэлиэн баҕарбат.
— Эдэр учуутал хамнаһа, уопсайынан, намыһах. Урут, сэбиэскэй кэм саҕана итинник буолбатах этэ. Билигин учууталлар икки ардыларыгар хамнас араастаһыыта олус атан хаалла. Эдэрдэр үксүлэрэ үрдүк хамнаһы, үчүгэй усулуобуйаны сырсаллар. Сыыйа эбиллэн иһиэ диэни өйдөөбөттөр, тута үрдүк хамнаһы аахсыахтарын баҕараллар.
Биһиэхэ, учууталларбыт үгүстэрэ эдэрдэр. Хата, бэйэбит оҕолорбут үөрэхтэнэн-хаарданан төннөллөр. Ол да буоллар, дьиэнэн хааччыйыы боппуруоһа маҥнай утаа син биир баар. Биир уопсай дьиэ баар, онно олороллор. Сыыйа бэйэлэрэ дьиэ-уот туттан эрэллэр.
Элбэх хайысхалаах учууталлар
— Кэлин, ордук хоту улуустарга учуутал тиийбэтин үгүстүк бэлиэтииллэр. Эһиэхэ хайдаҕый?
— Биһиги оскуолабытыгар иллэҥ штат суох эрээри, атын улуустарга, оскуолаларга баарын истэбин. Дьиҥэр, учууталы хас даҕаны хайысхалаах идэлээх гына бэлэмниэх баара. Холобур, нуучча тылын эбэтэр саха тылын учууталлара англия тылын эмиэ үөрэтэллэрин курдук. Итиэннэ билиҥҥи учуутал оҕо уйулҕатын билиэн наада. Аны ханна баҕарар логопедтар ирдэнэллэр. Кэлин саҥалара үчүгэйдик сайдыбатах эбэтэр дорҕоону арааран истибэт оҕо биллэ элбээтэ. Онон ити идэлэри тыл үөрэхтээхтэрэ эмиэ баһылыыллара буоллар.
—Оҕолоргут үөрэххэ киириилэрэ хайдаҕый?
— Оҕобут ахсаана элбэҕэ суох. Аттестат ылбатах оҕо диэн суох. Быйыл аҕыс оҕо бүтэрбититтэн, түөрдэ үрдүккэ, түөрдэ ортоҕо киирдэ. Үчүгэйэ диэн, бары бүддьүөт миэстэтигэр киирдилэр.
Аныгы технология
— Кэлин түргэн кыамталаах интэриниэти оскуолаларга хото киллэрэн эрэллэр. Үөрэх хаачыстыбатыгар ити хайдах дьайыа дии саныыгыный?
— Тус бэйэм, традиционнай үөрэтиини ордоробун. Чиҥ билиини оҕо бэйэтэ ааҕан, көрдөөн, хасыһан иҥэринэр дии саныыбын. Интэриниэккэ барыта судургу, дэбигис, бэлэм хоруй. Иккис өттүттэн көрдөххө, олохтон хаалар эмиэ табыллыбат, тэҥҥэ хаамсан иһиэхтээхпит. Онон икки өттүн – традиционнай үөрэтиини уонна аныгы технологияны дьүөрэлээн туһаныахтаахпыт дии саныыбын. Олоччу технологияҕа көһөн хаалбакка, оҕону хайаан даҕаны кэпсэтэн үөрэтиллиэхтээх диэн санаалаахпын. Билиҥҥи оҕолор, бэйэ-бэйэлэрин кытта алтыһыылара аҕыйах, үгүстэр төлөпүөннэригэр умса түһэн баран олороллор. Төлөпүөнүнэн санааларын аһаҕастык этэр оҕолор, дьиҥнээх олоххо кэлэн сатаан кэпсэппэттэр. Ол иһин учуутал оҕону, оҕо оҕону кытта бодоруһуута хайаан даҕаны наада.
—Мария Афанасьевна, кэпсээниҥ иһин махтал.
Олоҕун олуктара:
Горохова Мария Афанасьевна
1953 с. кулун тутар 11 күнүгэр Кэбээйи улууһун Сэбээн Күөлүгэр төрөөбүтэ.
1970 с. Сангаар (Кэбээйи) оскуолатын бүтэрбитэ.
1978 с. СГУ ИФФ нуучча тылын салаатын бүтэрбитэ.
1978 сылтан Боронук (Дьааҥы) оскуолатыгар нуучча тылын уонна литэрэтиирэтин учуутала.
Кэргэннээх, оҕолордоох.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru