Ааспыт өрөбүллэргэ Горнай улууһун “Үлэ күүһэ” хаһыат 5 №-гэр бөрөҕө бултаһыы туһунан ыстатыйа таһаарбытым. Онно Кировскай олохтооҕо П.Н.Павлов сылгыларын бөрөлөр сиэннэр, тутаннар улахан хоромньуну аҕаларын туһунан ахтыбытым. Олохтоох булчуттар, биир улахан ардай аһыылаах, хапкааҥҥа иҥнэн баран таба туттарбакка сылдьарын кэпсээбиттэрэ.
edersaas.ru, Вячеслав Алексеев, Горнай.
Ол кэннэ аҕыйах хоноот Потап Николаевич сылгы аһатар баазатыгар Сөдүөччүйэ Алааһыгар биир бөрө иҥнибитин туһунан иһитиннэрдэ. Ол туһунан кини маннык кэпсиир:
– Баазабыттан чугас, олуктарыгар икки хапкааны ииппитим. Бөрө далга турар сылгылары чуҥнуу сылдьан тутуллубут. Икки хапкааммын кэрийэ сылдьан, иккиэннэригэр үктээбит. Бултаан баран, чинчийэн көрбүппүт, били эккирэтиһэр кыылбыт эбит. Ыйтан ордук сырытта. Биир бөрө үс хапкааҥҥа хаптарыыта диэн, дьэ дьикти.
Бастакыга ылларарыгар, соһо сылдьыбыт хапкаана, мөхсөрүгэр уһуллан хаалбыт. Онтон куотан иһэн иккискэ үктээн, ханна да барбаттыы хаптарбыт. Бэйэтэ өтөх чугаһынан барар-кэлэр эбит. Тэйбэттэр. Киһи баар эҥин диэн олох кыһаллыбыттар. Кэрээнэ суох барбыттара кыһыылаах.
Күтүөтүм Артем сылгы аһата тиийэн баран, мөхсө олорорун көрөн ытан ылбыт. Билигин ити үөртэн ордубуттара Хаахынайдаах диэки биллибиттэр. Нэһилиэк баһылыга Савва Данилов, бу кыыл соноругар саҥа уһуйуллан эрэр Василий Кириллов, булчут Николай Леонтьев эккирэтиһэн эрэллэр. Бэйэм бараммын билсиэм, хапкаан иитиэм.
Бу бөрөбүт бастакы хакхааныттан эрдэ босхоломмута буоллар, иэстэһиэ хаалла. Онон Аар тайҕа иччитэ Байанай Эһэкээн буруйа-харата элбээбитин иһин, анаан өлүүлээтэ диэх курдук.
Бастакы бултуйуу умнуллубат
Ааспыт сылга Маҥаныга олохтоох булчуттар түөрт бөрөнү ылбыттарын истэммин төлөпүөнүнэн Александр Оленовы кытары кэпсэттим:
– Биһиги диэки Уһун Элгээн диэн сиргэ 10-ча бөрө суола тахсыбыта. Күһүн Муҥха кэмигэр, биир бөрө хапкааҥҥа үктээбит этэ. Хаптаран баран, чэҥкээйитин соспутунан 2 км курдугу барбыт этэ. Суоллаан, ситэн ытан ылбытым. Күн-дьыл ол кэмҥэ сылаас этэ.
Көрдөххө аарыма, баһылыктара быһыылаах. Ити кыыл күүһүттэн, тулууруттан салынным. Төһө да иҥнибитэ нэдиэлэттэн ортор, аһаабакка олорон туругун ыһыктыбатаҕыттан сөхтүм. Хаста даҕаны чэҥкээйитэ суон титириктэргэ иҥнибит этэ. Ону кини маһы төрдүттэн кирэн, сууллара-сууллара баран иһэр эбит. Күүһэ-уоҕа, өйө ынырык. Аны туран ити кэмҥэ атын бөрөлөр бэйэбиттэн 150 м курдук кэлэннэр, эргийэ сылдьан улуйуу бөҕөтө. Ол эрэн, бэйэлэрэ көстүбэттэр. Баҕар ытыам дуу диэн, манаһан көртүм да тахсыбатахтара.
Ити үөр бөрө Алаас Дьүүктэтигэр биир биэни уонна сэлиэнньэттэн 3 км тэйиччи баар, Хоппуула диэн сиргэ тыйы сиэбиттэрэ. Хаһы даҕаны бэлиэтээбиттэрэ. Биир атыыры улаханнык бааһырдыбыттарын, хаһаайыттара туттубуттара. Олохтоохтор сорох сылгыларын була иликтэр. Ким да билбэт ханна барбыттарын.
Анаан бултаһар Афанасий Осипов 2020 с. күһүнүттэн үс бөрөнү ылла. Бастакыта эмиэ аарыма тыһы этэ. Олортон ордубуттарын, Илбэҥэ Сур Күөлүгэр сылгы баазалаах Никифоровтар түөрдү бултаабыттара. Баһылыктарын сүтэрбит буоллахтарына ыһыллыахтарын сөп диэн, сабаҕалыыбыт.
Халлаан сылыйдаҕына хапкааннарбын көрө барыам. Соторутааҕыта Көтөттөн сылгыларбын аҕаларбар, биир бөрө суола ааспыт этэ. Атын да дьон көрөр эбиттэр. Онон уоскуйар сатаммат. Аны сааска диэри күн-дьыл баар.
Мин инники Муомаҕа олоро сылдьыбытым. Онно биирдэ бөртөлүөтүнэн көтө сылдьан, аҕыс бөрөнү бултаан турабыт. Хапкаанныырга бииргэ тыаҕа сылдьар кырдьаҕас табаарыһым Анатолий Степанов үөрэппитэ-такайбыта. Уопуттаах булчут Михаил Степанов элбэҕи сүбэлиир-амалыыр. Бэйэм санаабар, улахан булка сылдьар киһи, бөрө соноругар бэйэтин холонон көрүөхтээх.
Мин күһүн эрдэ массыынанан сылдьабын. Хаар халыҥаатаҕына “Бурааммын” миинэбин. Уматыкпын, көлөлөрүм саппаас чаастарын бэйэм хааччынабын. Тыаҕа сылдьарбар, XI кылааска үөрэнэр уолум Алексан көмө буолар. Саха киһитэ оҕо эрдэҕиттэн айылҕаны кытары алтыһыахтаах. Төрөөбүт дойдутун, сирин-уотун харыстыахтаах.
Биһиги улууска бөрөлөрү бултаһар киһи ахсааннаах диэ[хэ сөп. Эр киһи барыта санаммат. Нэһилиэктэргэ иккилии-үстүү эрэ киһи баар. Кэлиҥҥи кэмҥэ эдэр уолаттар ылсан эрэллэр. Бөрөһүттэр кыһыҥҥы аам-даам тымныылары аахсыбакка, адьырҕаны сонордоһуох диэтэххэ сылаалаах. Техниканан сылдьар буоллахха ороскуоттаfх. Ол эрэн хороҕор муостааҕы, сыспай сиэллээҕи иитэр, элбэтэр туһуттан, улахан хоромньуну таһаарар ардай аһыылаахтары бултаһар булгуччулаах дии саныыбын. Бултаспакка ууһатан киирэн бардахха, эбиллэн иһэллэр биллэр. Оччоҕо өссө улахан хоромньуну таһаараллара саарбаҕа суох
Вячеслав Алексеев, Горнай.