Бэйэтин эр киһинэн сананар аныгы саха аралдьыйара, астына сынньанара сылга иккитэ: саас, күһүн саа тутан куска, мас көтөрүгэр бултаабыта буолара эрэ хааллаҕа. Астык булт табысхаан – куобах барахсан аны суох, ханан эрэ төрүөх-ууһуох курдук буоллаҕына, бэйдиэ ыт, мэнээктээбит киис, саһыл тутан, кыйдаан эһэн кэбиһэллэр.
Кырдьык, эр киһибин эрэ дэнэр эрэйи-кыһалҕаны аахсыбат эр бэртэрэ, биир чөккөй бэйэҕэ турар сыаната тыһыынчаттан тахса солкуобайга тэҥнэһэр буолбут кэмигэр, сороҕор өттүк хараланыахтааҕар, үрүсээктэри- бэйэлэри кураанахсыйалларыттан санааларын түһэрбэт барахсаттар бултууллар. Тоҥон-хатан, сылайан-элэйэн эмис көҕөн, алаадьы курдук ханай кус илии тутуурданнахтарына, кинилэртэн ордук дьоллоох, ама, ким баар буолуой…
Бээ, бултуом этэ диэн саа атыылаһарыҥ, сааҥ болдьоҕун уһатарыҥ, бултуурга көҥүл ыларыҥ эрэйэ- муҥа, сүүрүүтэ-көтүүтэ, кэтэбилэ-манабыла, мөҕүллүүтэ-саҥарыллыыта, көрдөһүүтэ-ааттаһыыта, айакка дьыала. Докумуон, ыспыраапка эккирэтиһиитэ, участковайыҥ уһаарбалааһына, гэрээчэкэлиир арыгыһыт, наркамаан, иирээки-ньиэрбинэй буолбатаххын туоһулаһыы, сүрэххин- дабылыанньаҕын, көрөргүн-истэргин бэрэбиэркэлээн медхамыыһыйаны ааһыы — дьиҥнээх булчуппун эрэ дэнэр киһи кыайар суола. Эбиитин ханна эрэ тэп диэбиккэ дылы, хамыыһыйаны ааһар дьон аны хойууларын- убаҕастарын анаалыһын туттарар буолуохтара үһү. Бултуу сылдьан мэнээх тахсан киирэн, сиргэ-буорга араас сыстыганнаах бахтыарыйалары тарҕатыахтарын, ыт-кус сүһүрүөн, дьону сүһүрдүөхтэрин сөп диэн “Росздравнадзордар”, санэпидтэр докумуон оҥорон наадалаах сиргэ түһэрбиттэр дииллэр. Эмиэ кыһалҕа диэтэҕиҥ.
Оо, биһиги кэммитигэр, оҕо-эдэр эрдэхпитинэ, орто сааспытыгар ойуоккалаһарбыт саҕана, саа-сэп арааһа элбэҕэ, бобуу-хаайыы суоҕа, булт көҥүлэ эриэккэс да эбит! Талбыт сааҕын дьиэҕэр олорон Тула куораттан сааны оҥорор собуоттан буостанан сакаастаан, баһыылканан ылар буоларбыт. Туоһапка, доруоп саа, иитиилээх, кураанах ботуруон, буораах, бөстүөн, быыс арааһа маҕаһыыҥҥа көҥүл атыыланара. Билиҥҥи курдук ый инниттэн сүпсүлгэлэнии-сахсаҥнаһыы, тэринии-хомунуу суоҕа. Тыаһа-ууһа суох үрүсээккин сүктүҥ, сааҕын санныгар бырахтыҥ да, дьиэҕиттэн ырааппакка, «баайан туруорар, хаайан сытыарар» сирдэргинэн кэрийэн сөп буоларгын тоһурҕатан ыларыҥ.
Ааспыт үйэ 50-с сылларыттан сааламмыт кырдьаҕас булчут буоллаҕым. Билигин сааһыраммын, кыайан хаампат буолан, күһүҥҥү куска санаммаппын даҕаны. Хата сааһын, сүрэҕим батарбакка, баҕар дурдаҕа олоруом диэн 650 солкуобайга лиссиэнсийэ ылааччыбын да, кураанахха буолан тахсар. Даачаҥ, ыһыыҥ бэлэмэ турар дуо, диэн эмээхсиним үлтү хаһыыран, сороҕор ыарытыйан балыыһаланан, быраастанан хаалан хаалааччыбын. Хайыахпыный, бэйэбин кытта тэҥҥэ кырдьыбыт, Тула собуотуттан буостанан сурутан ылбыт устуучунай ТОЗ- 34 саабын тутан-хабан, имэрийэн-томоруйан, куустуһан олоро түһэн баран, сиэйпэбэр хатаан кэбиһэбин. Бултаан бүттэҕим ол. Бу буолан, аны сокуону куруубай кэһээччи аатыраммын, туох эрэ хаппыт адьымыныстыратыыбынай сэмэҕэ-буруйга тардыллан, боротокуолланан 500 солкуобай ыстараап төлөөн турардаахпын. Били лиссиэнсийэбин умнан кэбиһэн баран өйдөөн, ый курдук хойутатан төннөрөбүн диэн хаптарбытым. Көҥүлү биэрэр чунуобунньуктар дьаарай быраканьыары туппут курдук өрүкүһүү, дьирикинэһии, астыныы бөҕө этилэр. Үөһээ тойотторугар отчуоттуохтара, хайҕаныахтара турдаҕа. Киһи да күлэр.
60 сыл ыстаастаах кырдьаҕас булчут ону-маны туойан, уруккуну-хойуккуну санаан ылан эгди буоллум, кустаабыт курдук сананным. Булт диэн баран муннукка ытаабыт эдэр, эрчимнээх эрэттэргэ Байанайгыт имнэннин, өттүк хараланыҥ, илии тутуурданыҥ диэн алҕаатаҕым буоллун. Ааранан, биир эмит бултуйбут элик чөккөйчөөн сыыһын кээһэн ааһаарай…
Биэтэс Билээхэп.