Биэнсийэ мунньуллар чааһын 2021 сылга диэри “тоҥоруу” туһунан федеральнай сокуоҥҥа бэрэсидьиэн Владимир Путин илии баттаата. ГосДуума бу сокуону сэтинньи 22 күнүгэр, Федерация Сэбиэтэ ахсынньы 5 күнүгэр ылыммыттара.
Бу сокуон олоххо киириититтэн федеральнай бүддьүөт 2021 сылга диэри 609,1 млрд. солкуобайы кэмчилиир, ол эбэтэр Биэнсийэ пуондатын дохуота бачча сууманан эбиллэр. 2014 сылтан ылыллыбыт мораторий бүддьүөккэ 2 триллион кэриҥэ үбү кэмчилээбит.
Биэнсийэ мунньуллар чааһа бэһис сылын “тоҥоруллар”. Дьиҥэ, 2020 сылга диэри диэн этэ. Быйыл өссө биир сылы эптилэр.
“Тоҥоруу” диэн тугуй?
Биэнсийэ страховой уонна мунньуллар чаастара диэн тугуй? Быһааран биэрдэххэ, урут сэбиэскэй саҕана биэнсийэ биир эрэ чаастааҕа. 2002 сыллаахха, биэнсийэ реформатын кэмигэр, биэнсийэни икки чааска араарбыттара — страховой уонна мунньуллар.
“Арассыыйаҕа булгуччулаах биэнсийэни страховкалааһын” диэн федеральнай сокуон бастакы барылыгар дьону саастарынан үс бөлөххө араарбыттара. 2004 сыллаахха ону кыратык уларытан, икки бөлөх баар буолбута. 1966 сыллаах төрүөх уонна онтон аҕа саастаах дьон биэнсийэлэригэр мунньуллар чааһа суох. 1967 сылтан бэттэх төрөөбүттэр биэнсийэлэрэ икки чаастаах. Страховой чааһын тарыыба уларыйыан сөп (чэпчэтиилэртэн тутулуктанан), оттон мунньуллар чааһыгар үлэһит хамнаһыттан ыытар усунуоһа 6%-ны ылар.
Дьиҥинэн, биэнсийэ реформатын сыалын-соругун быһыытынан, үлэлиир дьон төлүүр страховой чаастара билиҥҥи биэнсийэлээхтэр ороскуоттарын толуйуохтааҕа, оттон мунньуллар чааһа усунуос төлүүр үлэһит бэйэтин биэнсийэтигэр мунньулла сытыахтааҕа. Бу мунньуллар чааһын ханнык эмит судаарыстыбаннайа суох биэнсийэ пуондатыгар биэрэн, бырыһыаҥҥа уурдаран, дохуотун үрдэтиэхтээҕэ. Биир тылынан эттэххэ, бу мунньуллар чааһын бэйэтэ быһаарар. Оттон судаарыстыбаннайа суох пуондаҕа биэрбэтэх “ньимиликээннэр” биэнсийэлэрин мунньуллар чааһын “Внешэкономбаан” дьаһайар, киниэхэ бырыһыана кыра.
Ол эрээри, 2015 сылтан маны уураппыттара. Биэнсийэ пуондата ороскуота элбээн, мунньуллар чааһы “тоҥорорго”, мораторий биллэрэргэ быһаарбыттара. Хас биирдии үлэһит хамнаһыттан барар 6%-на тута ороскуоту сабыыга (бүддьүөт үлэһиттэрин, полиция, аармыйа, чунуобунньуктар хамнастарын төлүүргэ, о.д.а.) баран иһэр. Мунньуллубут сууманы биэнсийэ баалыгар кубулутан ааҕаллар. Ол эрээри, ол баал суумата чахчы мунньуллубут сууматтан кыра буолара биллэр.
6% диэн төһөнүй? Холобур, 30 тыһ. солк. хамнастан 3 сыл иһигэр 64800 солк. мунньуллар. “Внешэкономбаан” 3%-наах дохуотун эптэххэ, 67917 солк. буолар.
Ону тэҥэ, үлэлиир биэнсийэлээхтэр страховой биэнсийэлэрэ сыл аайы үрдээбэт (индексацияламмат) буолбута. Үлэлээбэт биэнсийэлээхтэргэ 2019 сылга 7% үрдүүрүн (1-1,3 тыһ. солк.) эрэннэрэллэр.
Ангелина ВАСИЛЬЕВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru