1995 с. ЮНЕСКО муус устар 23 күнүн Кинигэ уонна ааптар быраабын аан дойдутааҕы күнүнэн биллэрбитэ. Бу бэлиэ күн сүрүн соругунан ааптардарга уонна кинилэр бырааптарыгар ытыктабылы иҥэрии, литэрэтиирэҕэ, ааҕыыга (чуолаан, ыччакка) интэриэһи үөскэтии буолар.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Чопчу муус устар 23 күнэ талыллыбыта эмиэ ураты суолталаах. Ол курдук, бу күн аан дойдуга биллэр үгүс суруйааччы, ол иһигэр Испания суруйааччыта Мигель де Сервантес, Англия суруйааччыта Уильям Шекспир олохтон туораабыттар. Кинилэр сырдык өйдөбүллэрэ үйэлээх буолуон кэрэһилээн, Кинигэ күнэ баар буолбута.
Бу күнү аан дойдуга киэҥ ис хоһоонноохтук бэлиэтииллэр. Саха сиригэр «Бичик» кинигэ кыһата эмиэ үс күн устата кэккэ тэрээһиннэри ыытта.
Куорат килбэйэр киинигэр, Курашов аатынан уулусса 24 нүөмэрдээх дьиэтигэр, «Бичик-PLUS» маҕаһыыҥҥа «Бичик» кинигэ кыһатыгар бэчээттэммит кинигэлээх ааптардар ааҕааччыларыныын көрүстүлэр. Кинилэр кинигэлэрин атыыласпыттарга автографтарын суруйан, умнуллубат бэлэҕи оҥордулар.
Муус устар 23 күнүгэр автограф-сессияҕа дьон-сэргэ биһирэбилин ылбыт айымньылар ааптардара Афанасий Гуринов, Евдокия Иринцеева—Огдо, Евгений Слепцов, Василий Гоголев—Уйулҕан, Оксана Гаврильева—Айсаана, Раиса Сибирякова кытыннылар.
Муус устар 24 күнүгэр «Бичик» кинигэ кыһата кырачаан ааҕааччыларыгар анаан таһаарбыт «Оҕо ырыанньыга» кинигэтин тула кэпсэтии буолла. Дьокуускай куорат 2 №-дээх политехническай оскуолатын 2-с кылааһын үөрэнээччилэрэ кэлэн ырыа ыллаан, күрэххэ кыттан, кинигэ бырааһынньыгын тыынын ылан, үөрэн-көтөн бардылар.
Дьон-сэргэ сүгүрүйэр суруйааччылара Николай Лугинов, Сэмэн Тумат, Иван Мигалкин, Айсен Дойду, Василий Егоров—Тумарча, Иван Иннокентьев, Александр Постников, Данил Макеев, Галина Нельбисова, Надежда Егорова-Намылы, ааҕааччыларга киэҥник биллэр, биһирэнэр ааптардар Айталина Никифорова, Виктор Марщинцев, Афанасий Николаев, Николай Стручков, Наталия Протопопова-Натали ааҕааччыларын кытары көрүстүлэр, автограф суруйан бэлэхтээтилэр.
«Бичик-PLUS» кинигэ маҕаһыына 22.00 чааска диэри үлэлээтэ. Кинигэлэр 20 бырыһыан чэпчэтиилээх атыыланан, кэлбит дьон илии тутуурдаах, өттүк харалаах төнүннүлэр.
Суруйааччылар бэйэлэрин эбэтэр сөбүлүүр ааптардарын кинигэлэрин атыылаһан ылан, «Үтүө санаа долбууругар» хааллардылар. Үтүө санаанан бэлэхтэммит кинигэлэри инбэлиит оҕолорго уонна элбэх оҕолоох, кыаммат-түгэммэт олохтоох ыалга түҥэтиэхтэрэ.
Онтон Бэчээт дьиэтигэр баар киоскаҕа кэлбит ааҕааччылар элбэх сонун кинигэлэрдээх Эрнст Алексеевтан, Николай Аржаковтан, Иван Каженкинтан, Гавриил Угаровтан уо.д.а. алгыстаах кинигэлэри туттулар.
«Саха ырыатын антологията»
«Бичиктэр» былырыын «Саха ырыатын антологията» икки туомнаах кинигэни бэчээттээн, ырыа куттаах саха киһитигэр үйэлээх бэлэҕи оҥорбуттара.
Кинигэ күнүн чэрчитинэн ыллам ырыа эмиэ ылланна. Ол курдук, иккис күн киэһэ «Бичик» саҥа маҕаһыынын көмүлүөгүн тула ыытыллыбыт «Сааскы нуурал киэһэ» тэрээһини маассабай таһаарыыларга эрэдээксийэ сэбиэдиссэйэ Надежда Андросова иилээн-саҕалаан ыытта.
Мустубут дьону кинигэ кыһатын дириэктэрэ Август Егоров:
«Биһиги Кинигэ аан дойдутааҕы күнүн бэлиэтиир үгэстэннибит. Былырыын баччаларга бу саҥа маҕаһыыммытыгар киирбиппит. Бу күннэргэ манна элбэх тэрээһиннэр ыытылла тураллар. Онтон бүгүн «Сааскы нуурал киэһэҕэ» диэн ырыа бырааһынньыгар муһуннубут. Саха киһитэ оҕуһугар олордо да ырыаһыт, оһоҕун иннигэр оллоонноото да, олоҥхоһут, тойуксут буолар. Ол да иһин, сахалар ырыа куттаах дьонунан биллэбит», – диэн үлэ чааһын бүтүүтэ «Сааскы нуурал киэһэҕэ» мустубут дьону эҕэрдэлээтэ.
Антологияҕа барыта 250 ырыа айааччы 500-тэн тахса ырыата (ноталаах) киирбит. Хас да көлүөнэ истэн улааппыт сөбүлүүр ырыалара биир сиргэ түмүллэн бэчээттэммиттэрэ хайҕаллаах дьыала. Уостан түспэт ырыалар көлүөнэттэн көлүөнэҕэ, үйэттэн үйэҕэ бэриллэ туруохтара турдаҕа.
Антологияҕа киирбит ырыа айааччылар Степан Васильев, Куприян Михайлов, Юрий Сивцев, Владимир Колтовской уонна Бүлүүттэн ыалдьыттыы сылдьар ырыаһыт Людмила Леонтьева «Сааскы нуурал киэһэҕэ» ырыа кэһиилээх кэлбиттэр. Бичик ыалдьыттара, этэргэ дылы, кинилэри тутан олорон көрбүттэриттэн, ырыаһыттар байаанынан, гитаранан хастыы да ырыаны толорбуттарыттан астынан, «Бичиктэргэ» махтанан тарҕастылар.
Бу кэнниттэн норуот таптыыр ырыаһыттара Клавдия уонна Герман Хатылаевтар «Төрүт дорҕоон» кинигэлэрин тула сэргэх кэпсэтии таҕыста. Ырыаһыттар ааҕааччылар көрдөһүүлэринэн хас да ырыаларын толорон, истиҥ-иһирэх эйгэлээх, сахалыы тыыннаах дьоро киэһэ үүннэ.
Ааҕыы эйгэтин үөскэтии
Муус устар 25 күнүгэр А.Пушкин аатынан Национальнай бибилэтиэкэ Историческай саалатыгар «Бичик» кинигэ кыһатын тэрийиитинэн «Оҕо, ыччат ортотугар, дьиэ кэргэҥҥэ ааҕыы эйгэтин үөскэтии» диэн тиэмэҕэ «төгүрүк остуол» ыытылынна.
«Кэскил» уонна «Юность Севера» оҕо хаһыаттарын эрэдээксийэлэрин кытары ыытыллыбыт «төгүрүк остуолга» Дьокуускай куорат, Хаҥалас, Горнай улуустарын бэрэстэбиитэллэрэ кытыннылар.
Исписэлиистэр, кинигэни дьиэ кэргэнинэн ааҕар ыаллар бэрэстэбиитэллэрэ оҕону кыра эрдэҕиттэн ааҕарга үөрэтии, сахалыы литэрэтиирэҕэ тапталы иҥэрии, ханнык кинигэлэри бэчээттээтэххэ ааҕааччы сэҥээриитин ылыахха сөбүн уо.д.а. боппуруостары дьүүллэстилэр. Өрөспүүбүлүкэҕэ ааҕар дьиэ кэргэнинэн биһирэммит Иннокентьевтар, Степановтар, Архиповтар, Марковтар, Жирковтар, Садовниковтар уо. д.а. оҕолорун ааҕарга уһуйбут үөрүйэхтэрин үллэһиннилэр. Холобур, Архиповтар дьиэ кэргэттэрин оҕолоро 4-5 саастарыттан ааҕаллар. Икки улахан оҕолоро оскуоланы кыһыл дипломунан бүтэрбиттэр. Ыал ийэтэ эппитинэн, кинигэлиин аргыстаһа улааппыт оҕо оскуолаҕа эрэ буолбакка, үрдүк үөрэх кыһатыгар эмиэ үчүгэйдик үөрэнэр, олоххо бэлэмнээх киһи тахсар. Корниловтар дьиэ кэргэттэрэ оҕолоругар элбэхтик кинигэ аахтараары, дьиэлэригэр телевизоры көрдөрбөттөр, интернети көҥүллээбэттэр, смартфоны туттарбаттар.
Горнай, Хаҥалас улуустарыттан уонна Дьокуускай куораттан алта дьиэ кэргэн литэрэтиирэҕэ аналлаах биктэриинэҕэ күөн көрүстэ, билиитин тургутта. Манна саха гимназиятыгар үөрэнэр оҕолордоох Ордаховтар дьиэ кэргэттэрэ кыайыылаах таҕыста.
«Бичиктэргэ» бэриниилээх, хайҕаллаах дьыаланы оҥоро сылдьар ааҕааччылартан биирдэстэринэн оҕо бырааһа Саргылана Иннокентьева буолар. Кинилэр дьиэтээҕи бибилэтиэкэлэригэр «Бичик» кинигэ кыһата кэнники 15 сылга таһаарбыт кинигэлэрэ бары кэриэтэ бааллар. Ону таһынан кини чугас дьонун уонна доҕотторун эмиэ умнубат. Ол эбэтэр, саҥа тахсыбыт кинигэттэн тута 5-6 устууканы атыылаһан чугас дьонугар бэлэхтии, сахалыы кинигэни дьоҥҥо-сэргэҕэ билиһиннэрэ, тарҕата сылдьар. Август Васильевич астына бэлиэтээбитинэн, ол туоһутунан «Саха ырыатын антологията» икки туомун сүүрбэттэн тахса устууканы атыыласпыта буолар.
«Төгүрүк остуол» түмүгүнэн «Ааҕар дьиэ кэргэн» диэн кулууп тэрилиннэ. Кулууп чилиэннэригэр дастабырыанньалары туттардылар. Маннык дастабырыанньалаахтар «Бичик» маҕаһыыннарыгар таптаабыт кинигэлэрин 15 бырыһыан чэпчэтиилээх атыылаһар кыахтаналлар. Онон кинигэ кыһатын үлэһиттэрэ «Ааҕар дьиэ кэргэн» кулуупка чилиэнинэн киирэргэ ыҥыраллар.
Маны сэргэ, «Бичик-PLUS» маҕаһыыҥҥа кэлбит дьон СӨ норуодунай худуоһунньуга, биллиилээх муосчут, муус оҥоһук маастара Федор Марков кыыһа Саргылаана-Дарина Марковалыын муспут кэллиэксийэлэриттэн сэдэх кинигэлэри дьон дьүүлүгэр таһаардылар. Онтон Август Егоров ааҕааччыларга атын өттүнэн арылынна. Ол курдук, кини сахалыы кинигэлэргэ, суруйааччыларга уонна литэрэтиирэҕэ аналлаах значоктарын кэллиэксийэтэ улахан болҕомтону тарта.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru