«Бичик» кинигэ кыһата Улуу кыайыы 75 сылынан төрөөбүт дойдубут хоодуот дьонун умнуллубат хорсун быһыыларын, кинилэр олохторун-дьахтарын туһунан бэртээхэй альбом кинигэни бэчээттээн таһаарда.
edersaas.ru
Биһиги «Бичик» кинигэ кыһатын генеральнай дириэктэрэ Август Егоров саҥа кинигэ туһунан маннык сырдатта:
—Бу Судаарыстыба үлэҕинэн оҥоһуллубут альбом кинигэни оҥорорго сыл кэриҥэ барда. Манна РНА СС гуманитарнай чинчийии уонна аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар кыһалҕаларын үөрэтэр институттан история наукатын кандидата Афанасий Павлов, ХИФУ-тан история наукатын дуоктара, профессор Саассылана Сивцева, суруналыыс Николай Петров, СӨ Национальнай архыыбын дириэктэрин солбуйааччы Наталья Степанова уонна “бичиктэр”, чуолаан Афанасий Петров, Акулина Филиппова, туох баар кыһамньыбытын ууран үлэлээтибит.
Альбом кинигэ хронология бэрээдэгинэн оҥоһулунна. Манна Саха сирэ сэрии иннинээҕи сылларыттан саҕаланан көрдөрүллэр. Оччотооҕу тыа хаһаайыстыбата, бырамыысыланнас, олох-дьаһах балаһыанньата киллэрилиннэ. Салгыы байыаннай балаһыанньалар сылларынан көрдөрүллэллэр. Аҕа дойду улуу сэриитин сылларыгар, байыаннай быһыы-майгы уларыйыыта, Саха сириттэн төһө элбэх киһи кыттыбыта, сэрии сылларыгар «Аляска—Сибиир» тыраасса туһунан, Ильмень күөлүгэр кыргыһыы, Кыайыы ыһыахтара, итинтэн да атын, устуоруйа кэрдиис кэмнэрэ бука барыта наарданан киллэрилиннэ.
Бу кинигэҕэ Саха сирин алаастарыттан Аҕа дойду уоттаах сэриитигэр ыҥырыллыбыт чулуу үлэһит уолаттар хайдах сылдьыбыттарын туһунан урукку өртүгэр ханна да бэчээттэнэ илик кырдьыктар киллэрилиннилэр. Билиэҥҥэ түбэһэн сору-муҥу көрүүлэрэ, хорсун бартыһааннарга кыттыһыылара, концлааҕырдарга эрэйи көрүүлэрэ хайдах баарынан сурулунна. Маны сэргэ, хас эмэ сылы быһа салҕаммыт уоттаах сэриигэ Саха сирин дьоно-сэргэтэ үбүнэн-харчынан, тикпит таҥаһынан-сабынан, о.д.а. туох кыалларынан барытынан сүрдээх улахан көмөнү оҥорбута чопчуланан, хайдах баарынан тиһилиннэ. Онно дьон ахтыылара эмиэ бааллара болҕомтону тардыаҕа.
Кинигэҕэ Саха сириттэн 41 снайпер кыттыбыта чопчуланан киллэриллибитин ааҕааччылар улаханнык сэргиэхтэрэ. Билэргит курдук, снайпердар снайпердары бултаһаллара итиэннэ улахан чыннаахтарга сорудахтаахтара. Маныаха биһиги кыраҕы харахтаах бэргэн ытааччыларбыт Сир Ийэни ытаппыт, эйэлээхтик, дьоллоохтук олорбут дьон-сэргэ хараҕын уутун тохпут, алдьархайдаах элбэх өлүүнү-сүтүүнү таһаарбыт, биһиги дойдубутугар соһуччу саба түспүт хааннаах талабырдьыты сууһарбыттара ыйылынна.
Сэрии уот кураан сылларыгар төһө киһи хоргуйан өлбүтэ урут кистэлэҥҥэ тутуллар эбит буоллаҕына, альбомҥа бу уустук тиэмэ эмиэ сырдатылынна. Ол курдук, ааҕааччыларга анаан ылгастык быһаардахпына, Саха сириттэн сэриигэ 65 тыһыынча киһи барар. Итинтэн сэрии толоонугар 37 тыһыынчата үйэ-саас тухары хаалар. Аны, манна, сорох учуонайдар тыылга 69 тыһыынча киһи хоргуйан өлбүт диэн бэлиэтиллэр. Ол аата, Аҕа дойду сэриитигэр Саха сирэ 106 тыһыынча киһи сүтүктээх буолан тахсар! Оттон Аҕа дойду сэриитин иннинэ, өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтэ 400 тыһыынчаны кыайбат этэ диэн буолар. Ол аата, сэрии сылларыгар нэһилиэнньэбит чиэппэрин сүтэрбиппит! Сэрии толоонуттан төһө да ыраах олорбуппут иһин, уоттаах сэрии кырган ааспыт сириттэн-уотуттан да элбэх сүтүктээхпит киһини олус улаханнык сонньутар! Сахабыт сиригэр наһаа ыарахан сыллар буолан ааспыттарыттан киһи хараастар. Онон Саха сирэ Улуу Кыайыыга кылаатын да, сүтүгүн да көрдөрөргө, кэпсииргэ дьулустубут.
Кинигэҕэ сэрии кэминээҕи былакааттары, дьон-сэргэ хаартыскаларын, Дьоруойдары, «Албан аат» уордьанын толору кавалердарын, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойдарыгар түһэриллэн баран араас биричиинэнэн кыһыылаахтык билигин да кыайан бу үрдүк ааты ылбакка хаалбыт ытык дьоммутун, Аҕа дойду уоттаах сэриитин кыттыылаахтарын, Социалистическай Үлэ Дьоруойдарын кинигэни ааҕааччылар бары чопчу билэллэрин курдук тус-туһунан сааһылаан, наардаан киллэрдибит, — диэн кэпсээтэ.
Бар дьоҥҥо бу дьоһун бэлэҕи оҥорорго кинигэ кыһатын СӨ Инновацияҕа, сыыппара сайдыытыгар уонна инфокоммуникация технологиятын министиэристибэтэ өйөөбүт. Кинигэни оҥорорго СӨ Бырабыыталыстыбатын бигэргэммит айар бөлөҕө үлэлээбит.
Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылыгар анаммыт дьоһун кинигэҕэ оччотооҕу былакааттар, хаартыскалар, ытык кырдьаҕастар ахтыылара, архыып докумуоннара киллэриллибиттэр. Бэлиэ күнү көрсө, саҥа кинигэ өрөспүүбүлүкэ улуустарынан номнуо тарҕатыллан эрэр. “Бичик” салайааччыта эппитинэн, бу бэртээхэй кинигэ бастатан туран, уоттаах сэриигэ кыттыыны ылбыт бэтэрээннэргэ бэлэх быһыытынан туттарыллыа. Итиэннэ кэнчээри ыччат уонна дьон-сэргэ ааҕан билэригэр анаан, бары улуустар оскуолаларыгар уонна бибилэтиэкэлэригэр босхо бэриллиэхтэрэ. Улуу Кыайыы 75 сылыгар анаммыт дьоһун кинигэ 5000 экземплярынан тахсыбыт.
Сардаана Баснаева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартысканы «Бичик» кинигэ кыһата тиксэрдэ
