Биһиги — “ураллар”: “Күннэтэ дьиктини, хатыламматы айар дьоллоох дьоммут!”

Сахалыы бэчээт 100 сыла. Саха АССР төрүттэммитэ 100 сыла

VIII. Умнуллубат устудьуон сылларым 

Устудьуон диэн тыл хас биирдии киһиэхэ ураты буоллаҕа. Устудьуоннаабыт умнуллубут кэрэ кэмнэрим Дьокуускай Сэргэлээҕин уонна Ураллааҕы университеты кытта ыкса ситимнээхтэр. 

Ньурба 1 нүөмэрдээх орто оскуолатын бүтэрэн, баран бастаан СГУ-га филологическай факультекка үөрэнэ киирбитим. Онтон Свердловскай куоракка Ураллааҕы судаарыстыбаннай университекка суруналыыстыка факультетыгар дьүөгэм Алена Попова (Докторова) уонна Татьяна Бурцева буолан,  1984 сыллаах сайын үөрэнэ көппүппүт. Биһигини порка Аленабыт убайа, ол саҕана суруналыыстыка факультетын үрдүкү кууруһун устудьуона Роман Попов көрсөн, уопсайбытын булларан, университекка сирдээн, баай историялаах Кыһыл Знамялаах А.М.Горькай аатынан университет устудьуоннарын кэккэтигэр холкутук киирбиппит. Үөрэх кэмэ саҕаланыа быдан ыраах буолан, биһиги олорор Большакова 79 уопсайбыт хоһун өрөмүөннээн, комендаҥҥа илии-атах буолан, көрүдүөр түннүктэрин сууйсан, күүс-көмө буолбуппут.

Бары биир группаҕа тубэһэн, 3 сыл суруналыыс идэтигэр уһуйуллан, быраактыка кэмигэр «Уральский рабочий» хаһыакка сорудах ылан, бастакы холонууларбытын бэчээттэтэн бары да тутум үрдээн ылбыт кэмнээх этибит. Сахалыы суруйа үөрүйэхтээх оҕолорго  нууччалыы сааһылаан суруйуу туһунан ыарахаттардааҕа. Кураторбыт Лена Ивановна Фролова биһиэхэ, ыраахтан кэлбит оҕолорго, олус истиҥ сыһыаннааҕа. Ону мин тус бэйэбинэн, ыалдьан балыыһаҕа киирэн өр эмтэммит, онтон оҕоломмут кэммэр ордук  билбитим. Устудьуоннарынан балыыһаҕа ас ыытарын таһынан, бэйэтэ анаан кэлэн көрсөн, онтон группам оҕолоро бэлэхтээх кэлэн эҕэрдэлээһиннэрэ, кэлин мэлдьи туохха наадыйарбын ыйыта, көмөлөһө сылдьыбыта да элбэҕи этэр.

Онтон биһигини идэбит ымпыгар-чымпыгар дириҥэтэн үөрэппит хас биирдии преподавателлэрбит туһунан туспа кэпсээн буолуон сөп.

1984-1988 сылларга устудьуоннаабыт сылларым Саха сириттэн сылдьар биир дойдулаах ыччаттар түмсүүлэрин — землячествоны кытта ыкса сибээстээх. Ол саҕана землячествоны Мэҥэ-Хаҥалас Нуораҕана нэһилиэгиттэн төрүттээх Андрей Нестеров диэн пединстут устудьуона салайара. Биһиги тута студсэбиэт чилиэннэрэ буола түспүппүт, үөрэхпитин, сынньалаҥмытын кытта тэҥҥэ дьүөрэлээн, араас тэрээһиннэри ыытарбыт, кыһалҕалаахтарга көмөлөһөрбүт.  Хас субуота ахсын 1905 сыл аатынан болуоссакка (норуокка биллэринэн «Плотинкаҕа»), Арассыыйа лесоводтарын аатынан пааркаҕа мустан, иллэҥ бириэмэбитин мээчиктээн, күрэхтэһэн, туһалаахтык атаарарбыт.

Бырааһынньыктарга землячество сэбиэтин тэрийиитинэн Свердлов аатынан ДК-ҕа устудьуоннар мустан ыллаан-туойан, үҥкүүлээн, араас куонкурустары ыытан сэргэхсийэрбит, ситиһиилээх устудьуоннары бэлиэтиирбит. Сылын аайы үөрэхтэрин бүтэрбит оҕолорго анаан куорат таһыгар ыһыах ыһарбыт, выпускниктар сэргэ туруорар үгэстээхтэрэ.

Ыйын ахсын устудьуоннар стипендия ыллыбыт даҕаны, куорат кытыытыгар баар «Уральские цыплята табака» кафеҕа «цыплята табака» сии барарбыт. Стипендиябытыгар син тиийинэн олорорбут. Ону таһынан ол да саҕана устудьуон үксэ үөрэх кэнниттэн үлэлиирэ.

Саха сириттэн үөрэнэ тиийэн баран устунан үлэлии, олохсуйа хаалбыт сахалар аҕыйаҕа суохтара. Парикмахер саха уолугар үгүспүт анаан тиийэн баттахпытын кырыйтарарбыт. Ол саҕана кыргыттарга да, уолаттарга да куудара муодата үөдүйэ сылдьыбыта. Инньэ гынан уолаттарбыт кытта баттахтарын химкалатар этилэр.

Оччотооҕу устудьуоннар бары кэриэтэ хаартыскаҕа түһэрэр аппарааттаах буоларбыт. Хаартыска бөҕөтүгэр түһэн баран, ыалга мустан (үксүн биһиэхэ), түүнү быһа олорон бэчээттээччибит. Ханна да бардарбыт, фотоаппараты кыбыммытынан сылдьар бэйэтэ туспа муода этэ.

Мин устудьуоннуу сылдьан 3-с кууруска кэргэн тахсыбыт буоламмын, студсэбиэт оҕолоро биһиги дьиэбитигэр мустан сэһэргэһэн, оонньоон-көрүлээн, чэйдээн ааһаллара. Кэргэмминээн ыалдьыттарбытын тушенканан бэрэскилээн күндүлүүр этибит. Устудьуоннаабыт кэммит умнуллубат астарыттан биирдэстэрэ ливернэй халбаһыы – ыалдьыттыы бардаххына хайаан да баар буолар. Ити кэмҥэ газтаах утахтар, ыстыыр ыастар (жвачка) саҥа үөдүйбүттэрэ.

Төһө да араас институттарга үөрэннэрбит, бары олус түмсүүлээх этибит. Атын куораттар устудьуоннарын кытта сибээһи эмиэ тутуһарбыт. Ордук чугастыы Челябинскай устудьуоннара кэлэн ыалдьыттаан бараллара, эбэтэр биир эмит бырааһынньыкка кинилэргэ ыалдьытыы поеһынан айанныырбыт. Устудьуоннар быыстарыгар ыаллар олус элбэхтэрэ. Ити кэмнээҕи ыччаттартан бастакы арыгыта суох устудьуон сыбаайбатын «Волгоградское» диэн кафеҕа биһиги тэрийбиппит.

Оччолорго Ньурбаттан быһа рейс суоҕа, Мииринэй-Иркутскай-Свердловскай хайысханан көтөрбүт. Ити куораттарга хонон ааһар буолан, нэдиэлэтээҕи сынньалаҥмыт айаҥҥа бүтэрин иһин, кыһыҥҥы каникулбутугар дойдубутугар кэлбэт этибит. Харчы эбинээри үлэлиирбит, хайыһардыырбыт, эрчиллэрбит, бассейҥҥа, киинэҕэ сылдьарбыт, эбэтэр дойдубут атын куораттарыгар күүлэйдии барарбыт – биир да ыччат иһэрин-аһыырын, биитэр таах сылдьарын көрбөт этибит.

Дойдубутуттан ыраах тэлэһийэ сылдьар буолан эбитэ дуу, землячество сэбиэтэ — үөрүүбүтүн-хомолтобутун үллэстэр,  кыһалҕалаахха көмөлөһөр, сахалар түмсэр кииммит этэ. Бэйэ бэйэбитин өйөһөн, көмөлөсүһэн, үөрэнэр сылларбыт биллибэккэ, этэҥҥэ ааспыттара.

Онон мин, ол саҕанааҕы СГУ историко-филологическай факультетын доцена Олег Дмитриевич Якимовка, күн бүгүнүгэр диэри, идэбэр сөпкө тайанарбар олук буолбутугар махтана саныыбын.  Кини ыытар анал кууруһугар үөрэнэн, Ураллааҕы госуниверситет суруналыыстыкаҕа факультетыгар баҕалаах оҕолору сүүмэрдээһиҥҥэ хапсан, суруналыыс уустук буолан баран интэриэһинэй идэтигэр  уһуйуллан, күн бүгүнүгэр диэри төрөөбүт дойдубар, биир эрэдээксийэҕэ бастаан тылбаасчытынан, онтон кэрэспэдьиэнинэн, эрэдээктэри солбуйааччынан үлэлээн баран,  19-с сылбын кылаабынай эрэдээктэринэн үлэлии сылдьабын.

Лариса ДОРОФЕЕВА,

СӨ бэчээтин туйгуна,

«Ньурба» хаһыат кылаабынай эрэдээктэрэ.