Биһиги — «ураллар»: «Күннэтэ дьиктини, хатыламматы айар дьоллоох дьоммут!»

Бөлөххө киир:

Сахалыы бэчээт 100 сыла. Саха АССР төрүттэммитэ 100 сыла

VII. Утум салҕанар

1984 сыллаахха саас биир үтүө күн, СГУ историко-филологическай факультетын нуучча тылын салаатыгар үһүс кууруска үөрэнэ сырыттахпытына, суруналыыстыка анал кууруһугар дьарыктанааччыларга салайааччыбыт Олег Дмитриевич Якимов Свердловскай куоракка Ураллааҕы университекка үөрэниэн баҕалаахтар деканакка суруйтараарыҥ диэн эппитэ.

Оччолорго мин убайым Роман эмиэ онно көһөн үөрэнэ сылдьар буолан, дьүөгэбинээн Ларисаны кытта сүбэлэһэн баран, факультет деканыгар Иван Спиридоновка киирэн, үөрэнэр баҕалаахпытын биллэрбиппит. Иван Григорьевич үөрэ-көтө көрсөн, ааппытын-суолбутун, дьиэтээҕи аадырыспытын сурунан ылбыта.

Ити кэпсэтии итинэн умнулла быһыытыйбыта. Сайыҥҥы сиэссийэбин туттаран баран, Уус Алдан Сыырдааҕар устудьуоннар тутар этэрээттэригэр үлэлии сылдьан, дьоммуттан сурук туттум. Онно кинилэр деканат Свердловскайга үөрэнэ барарбыт туһунан телеграмматын уган ыыппыттар этэ. Ити курдук, атырдьах ыйын бүтүүтэ Лариса Дорофеева (Спиридонова), Татьяна Бурцева буолан, М.Горькай аатынан Ураллааҕы судаарыстыбаннай университекка үһүс кууруска үөрэнэ тиийбиппит.

Биһигини факультет деканын үөрэх чааһыгар солбуйааччы Лена Ивановна Фролова олус истиҥник көрсүбүтэ. Саҥа куоракка, саҥа университекка, саҥа идэҕэ үөрэнэр дьон бастаан утаа билбэппит-көрбөппүт үгүс буоллаҕа. Онуоха барытыгар кини сүбэ-ама, ыйыы-кэрдии биэрэн, улаханнык көмөлөспүтэ. Преподавателлэрбит бары да кэриэтэ бэчээккэ, тэлэбиидэнньэҕэ, араадьыйаҕа үлэлээбит дьон буолан, устудьуоннарга кэллиэгэлэригэр курдук сыһыаннаһаллара. Биллэн турар, ирдэбиллээхтэрэ. Рафаэль Герасимович Бухарцев, Борис Самуилович Коган, Леонид Алексеевич Кропотов, Вадим Николаевич Фоминых, Владимир Александрович Чичиланов о.д.а курдук үгүс көлүөнэ суруналыыстары бэлэмнээбит преподавателлэргэ үөрэммиппитинэн киэн туттабыт.

Производственнай быраактыкаҕа, кылгас кэмҥэ да буоллар, оччолорго Свердловскай уобалас “Уральский рабочий” диэн биир бөдөҥ хаһыатыгар сылдьыбыппыт. Онно бэйэм илии баттааһыннаах икки ыстатыйам бэчээттэммитэ туһугар үөрүүлээх этэ. «Уральский университет» хаһыакка эмиэ сорудах ылан бэчээттэнэрбит. Сайынын усутудьуоннар олорор сирбитинэн быраактыкаланар этибит. Үһүс куурус кэнниттэн «Бэлэм буолга», төрдүс уонна бэһис куурустарга «Кыым” хаһыакка быраактыкабын ааспытым. Суруналыыс идэтигэр дьиҥ такайыллыыны, уһаарыллыыны устудьуон чуолаан быраактыкаҕа ааһара мэлдьэх буолбатах. Үлэбин сүрүннээбит салайааччыларбын «Бэлэм буолга» Марина Андреевна Дьячковскаяны, “Кыымҥа” Николай Атласовы, Федот Находкины махтана ахтабын.

Бэһис кууруска биир судаарыстыбаннай эксээмэҥҥэ национальнай каадырдары дойду улахан үөрэхтэрин кыһаларыгар бэлэмнээһиҥҥэ тахсыбыт уураах туһунан билиэппэр боппуруос түбэспитин умнубаппын. Ол уураах олоххо киириитин туоһуларынан биһиги Саха сириттэн манна кэлэн үөрэнэрбитин холобурдаан тутар хамыыһыйаттан хайҕаммытым.

Урааллааҕы университекка үөрэммит сылларбын олус күндүтүк саныыбын. Эдэр саас умнуллубат кэрэ кэмнэрин, ама, ким умнуой? Биһиги үөрэнэр кэммитигэр Свердловскайга сахалар араас университеттарга, институттарга, техникумнарга, училищеларга үөрэнэллэрэ, үлэһит да ыччат баара. Барыбытын сомоҕолуур биир дойдулаахтар түмсүүлээх этибит.

Үөрэхпитин бүтэрэн баран, тус сыаллаах үөрэммит каадырдар буолан, үлэҕэ ССКП обкуомун бэчээт сиэктэринэн ананар этибит. Дьокуускайга кинигэ кыһатыгар үлэ миэстэтэ баарын эппиттэригэр, куоракка олорор дьиэ-уот боппуруоһа уустугунан, дойдубар Мэҥэ Хаҥалас оройуонугар “Ленинскэй знамя” хаһыат эрэдээксийэтигэр ыстаакка тылбаасчыт миэстэтэ көрүллэн, онно үлэҕэ киирбитим. Ити 1987 сыллаахха этэ. Онтон ылата, харыс да сири халбарыйбакка, үлэм киниискэтигэр биир тэрилтэ суруллуулаах, биир эрэдээксийэҕэ отут түөрт сыл толору үлэлээн кэллим. Итинтэн кэлин 17 сылын хаһыат эрэдээктэринэн.

Убайбын Роман Поповы кытта Уралга суруналыыстыка факультетыгар үөрэнэммит, биһиги төрөппүттэрбит суолларын батыһааччылар, туйах хатарааччылар буолабыт. Ийэбит Мария Константиновна Попова Майаҕа оройуон типографиятыгар хаһыат бэчээттээччинэн 32 cыл үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ, «Бочуот Знага” уордьан кавалера. Аҕабыт Виктор Романович Попов оройуон хаһыатыгар корректортан саҕалаан, эппиэтиир сэкирэтээргэ тиийэ 58 сыл устата айымньылаахтык үлэлээбитэ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ. Онон, утум салҕанар.

Свердловскай аны билигин Екатеринбург куорат. Сыл-хонук аастаҕын ахсын, хаһан эмэ онно бара сылдьыбыт киһи диэн ыра санаа үүйэ-хаайа тутара күүһүрэн иһэрэ. Ону дьүөгэбинээн Лариса Кимовналыын оннук түгэн көстүбүтүн мүччү туппакка, 2015 cыллаахха Екатеринбурга Бүтүн Арассыыйатааҕы медиа-пуорум ыытыллыбытыгар барбыппыт. Биллэн турар, тэрээһинтэн быыс-арыт булан, үөрэммит университеппытыгар тиийэ сылдьыбыппыт. Отучча сыл устата куорат балысханнык сайдыбыта чуолкай. Биһиги үөрэнэ сырыттахпытына, метро тутуута саҥа саҕаламмыта. Билигин ол тигинэччи үлэлии турар. Арай киһи соһуйуох, университекка төрдүс этээскэ баар аудиторияларбыт бэл миэбэллэрэ уларыйбатах курдуктар. Үөрэх расписаниетын ыйыыр да сир миэстэтиттэн халбарыйбатах. Ол дьиэ-уот диэн туһа туспа. Оттон декаммыт Борис Николаевич Лозовскай дуоһунаһыгар үлэлии олорорун көрөн сөхтүбүт да, үөрдүбүт да. Үлэтигэр ол күн көрсөн, ирэ-хоро кэпсэтэн, преподавателлэрбитин, бииргэ үөрэммиттэрбитин сураһан, сүргэбит көтөҕүллүбүтэ. Уопсайынан ити сырыыбытыгар бириэмэни төттөрү эргиппит түгэммит аҕыйаҕа суох этэ. Большаков уулуссатын 79 №-гэр олорбут уопсайбытыгар сылдьыбыппыт, куортамнаһан олорбут дьиэбит хаһаайынын көрсүбүппүт. Екатеринбург кэрэ көстүүлээх сирдэринэн, кэккэ мусуойдарынан сылдьан олус астынан кэлбиппит. Эдэр сааспыт дьоллоох кэмнэрин бэлэхтээбит куораппытын умнубаппыт.

Алена ДОКТОРОВА,

«Сахабэчээт» cудаарыстыбаннай автономнай тэрилтэтин

Мэҥэ Хаҥалас улууһунааҕы «Эркээйи» хаһыатын кылаабынай эрэдээктэрэ,

СӨ үтүөлээх суруналыыһа, СӨ бэчээтин туйгуна, суруналыыстыкаҕа Ил Түмэн А.П. Илларионов аатынан бириэмийэтин лауреата.

Хаартыска5а: Алена Докторова (Попова) уонна Лариса Дорофеева (Спиридонова) УрГУ-га устудьуон сылларыгар.