Кулун тутар 7 күнүгэр хомоҕой хоһоонньут, самодеятельнай композитор, рок-ырыаһыт, СӨ үөрэҕириитин туйгуна Николай Сибиряков ырыаларынан өрөспүүбүлүкэтээҕи аһаҕас ырыа күрэҕэ ыытыллаары турар.
edersaas.ru
“1980-1990 сылларга Чурапчы улууһугар ырыа-хоһоон айар майгытыгар Николай Сибиряков тэҥнээҕэ суох. Айар талаанынан, хоһуйар хоһоонунан, ырыа ыллыыр матыыптарынан, оҥкулларынан, доҕуһуолунан барытынан. Кини бэйэтэ туспа суоллаах-иистээх, олоҕурбут өйдөөх-санаалаах уонна этэр тыллаах этэ. Талааннаах, биһиги мээрэй дьонтон биир саамай талааннаахпыт этэ. Сибиряков аатын үйэтитэр туһугар бэстибээл, ырыа түһүлгэлэрэ тэриллиэхтээхтэр. Кини аатынан, кини биһирэбилинэн ааттаан туран — Николай Сибиряков аата умнуллубатын туһугар…”, — диэн Тумус Мэхээлэ олус да сөпкө этэн турар. Кырдьыга да, Орто дойду олоҕуттан барбыт киһи туһунан өйдөбүл төһө уһун үйэлэнэрэ кини чугас дьонуттан, сүгүрүйээччилэриттэн уо.д.а. эмиэ тутулуктаах. Онуоха Николай Сибиряковка аҕатын, балтыларын, аймахтарын сэргэ биир сүрүн киһинэн, биллэн турар, кэргэнэ буолар.
Бүгүн мин ырыа куттаах Николай Сибиряков олоҕун аргыһа, кини айар-тутар эйгэтин тэрийбит, суруналыыс, прозаик Раиса Сибирякова-Аайа туһунан кылгастык билиһиннэриэхпин баҕардым.
“… ЭН ЧУРАПЧЫГЫН ДУО?”
Раисалыын биир эрэдээксийэҕэ, биир кэбиниэккэ олорор буолан, кинини киһи быһыытынан, үлэһит үтүөтүн быһыытынан үчүгэйдик билэбит. Кинини хаһыакка араспаанньатынан көрөн бэркэ билэллэр. Онтон тустаах наада тирээн, кэбиниэккэ киирбит киһи кини араспаанньатын саҥа иһиттэҕинэ: “Максим Николаевич Сибирякову эбэтэр кини уола Николай Максимовиһы аймаҕыҥ дуо?” – диэн ыйыталлар. Онуоха Раиса ээр-сэмээр ону бигэргэтиэ эрэ кэрэх, кинилэр Николай Сибиряковы билэллэрин, ханнык кэмҥэ алтыспыттарын уонна кини ырыаларын олус сөбүлүүллэрин хайаан да билинэллэр. Оттон Чурапчы улууһуттан төрүттээх дьон кэллэхтэринэ, үгүстэрэ Спиридоновнаны быһа ааспаттар. Ким матырыйаал аҕалар, ким тугу эрэ сүбэлэтэр, ким көннөрү сэһэргэһэ, уруккуну-хойуккуну ахтыһа киирэн ааһар. Бэл, Николай ырыаларын ботугураан ыллыы түһэр дьон эмиэ баар буолар. Онуоха: “бириэмэм суох” диэн батан кэбиспэккэ, барыларын кытары эйэҕэстик кэпсэтэр. Оннук киһи — биһиги Раиса Спиридоновнабыт. Бэл, сорох биир идэлээхтэрбит: “Бу эн төрүт Чурапчы курдуккун, киһини барытын билэҕин, дойдуҥ атын буолбатах этэ дуо?” – диэн күлүү-¬оонньуу кэриэтэ этиэхтэрэ дуо?
Кырдьыга да, Раиса Спиридоновна хантан хааннаах, кимтэн кииннээх уонна кэргэнинээн хайдах билсибит эбитий?
“ДЬИКТИ ҮРҮҤ ТҮҮН СЭРГЭЛЭЭХХЭ”
Раиса Спиридоновна Бүлүү улууһун Баппаҕаайы орто оскуолатын бүтэрэн, икки сыл соп¬хуоска үлэлээбитэ. 1982-87 сылларга СГУ историко-филологическай факультетын саха салаатыгар үөрэммитэ.
Үһүс кууруска үөрэнэ сырыттаҕына, Намнааҕы педагогическай училищены бүтэрбит, икки сыл учууталлаабыт эдэр киһи Раисаны кытары устудьуоннар профкомнарыгар талыллан үлэлээн барбыта. Ол Николай Сибиряков этэ. Бу кэмтэн икки эдэр сүрэх бодоруһан, сүрэхтэринэн сөбүлэһэн ыал буолбуттара. Ол кэмнэри санаан, кэлин Николай маннык тыллардаах ырыа суруйбута:
“… Маннык кэрэ түүннэргэ
Уһукталлар ааспыт
иэйиилэрим,
Эргийбэтэх эрэллэрим,
Кэтэспэтэх үөрүүлэрим.
Тумнубатах суолларым,
Дьолум, эрэлим барыта.
Оҕо сааһым көмүс күннэрэ,
Остуоруйа үп-үрүҥ дойдута”.
1989 сыллаахха Николай үөрэҕин бүтэрэн, Мэҥэ Хаҥалас Хаптаҕайыгар учууталлыы барбыттара. Онтон 1991 сыллаахха Николай Сибиряков төрүт дойдутугар Чурапчыга көспүттэрэ. Раиса хара маҥнайгыттан кэргэнин айар үлэтинэн дьарыктанарыгар бигэ тирэх, тыыл буолбута.
Ол да иһин, билигин: “1990-с сылларга дойду үрдүнэн тосту уларыйыылардаах кэмнэргэ национальнай оскуола концепциятыттан силис тардан, тыа сирин оскуолата тус сирэйдээх буолуутугар үлэ саҕаламмыта. Манна Николай Максимович дууһатын ууран үлэлээбитэ, иитии-үөрэтии эйгэтигэр тус көрүүлэрдэммитэ. Онтон 2002-2003 сылларга саха култуурунай нэһилиэстибэтигэр санааларын хаһыакка бэчээттэтэр буолбута”, — диэн кэпсиир.
Улуустааҕы “Саҥа олох” хаһыакка үлэлиир буолан, кини кэргэнин ыстатыйалара кэмигэр бэчээккэ тахсан, ааҕааччыга тиийэригэр көмөлөспүтэ саарбаҕа суох. Ол да буоллар, хаһыат бөлүһүөктүү матырыйааллары балаһанан биэрэрэ уустук буолан, өссө да элбэҕи суруйар кыахтаах киһи хааччахтаммыта.
Николай, хата, эдэр эрдэҕиттэн ыра санаа оҥостубут гитарнай ырыанан, рок-муусуканан үлүһүйбүтэ. Дьылҕата кинини СӨ үтүөлээх артыыската Анастасия Готовцеваны кытары тиксиһиннэрбитэ. Кинилэр икки сыл бииргэ үлэлээбиттэрэ, олус киэҥ былааннаах этилэр. Хомойуох иһин, Николай 2003 сыллаахха айар-тутар үгэнигэр сылдьан, уруккуттан аала сылдьыбыт ыарыытыттан сырдык тыына быстыбыта. Онтон Анастасия Готовцева күн бүгүҥҥэ диэри кини ырыаларын саха дьонугар тириэрдэ сылдьар улахан өҥөлөөх.
“ДОН КИХОТТАН” САҔАЛААН
Раиса дьиэтигэр киирдэххэ, икки эркини тобус-толору кинигэлээх долбуурдар ылаллар. Ыал буолалларыгар Колята “Дон Кихот” уонна “Золотой теленок” диэн икки эрэ кинигэлээх эбитин кэпсиир. Онтон кэлин куораттан командировкалартан кэллэҕинэ, өрүү кинигэ кэһиилэнэрэ. Оҕолорго аналлаах араас энциклопедиялара күн бүгүҥҥэ диэри уоллаах-кыыһыгар аҕаларын санаталлар. Оттон Раиса бэйэтэ куорат бибилэтиэкэлэрин биир күүтүүлээх ааҕааччыта. Сорох дьон курдук, социальнай ситимнэргэ күнүн-дьылын барыан оннугар, үлэтиттэн быыс буллар эрэ, хайаан да кинигэ ааҕар, билиитин-көрүүтүн эбинэ сылдьар.
“ГИТАРА –
БИҺИГИ ОЛОХПУТУГАР”
“Аҕам гитаратын төрүт эһээхэй оҕо курдук биэбэйдиирэ. Кимиэхэ да тыыттарбат этэ. Ол эрээри, гитара быылын ийэм соторо. Биирдэ аҕабыт бырааһынньыкка сылдьан кэлбитэ. Барарыгар гитаралаах барбыт киһи кэлэригэр кураанах этэ. Ийэм гитаратын туһунан ыйыппытыгар хардарбатаҕа. Ийэм хараҥа түүҥҥэ, кыһыҥҥы тымныыга көрдүү барбыта. Онтон аҕам буруйдаммыт оҕо курдук, саҥата суох сыппыта. Сотору буолаат, ийэм гитаралаах тиийэн кэлбитэ. Гитара бүтүн, туох да буолбатах этэ. Бары “һуу” диэн өрө тыыммыппыт.
Аҕам ийэбин наһаа таптыыра. Мэлдьи (аһыы олорон эмиэ) сыллыы-ууруу, кууһа сылдьара”, — диэн Сибиряковтар кыыстара Майя төрөппүттэрин тапталларын ис дууһатыттан уйадыйан туран кэпсиир.
ҮЛЭ ДЬОНУН СЫРДАТАР
Раиса Спиридоновна Чурапчы “Саҥа олох” хаһыатыгар үлэлээн баран, 2005 сыллаахха “Саха сирэ” хаһыакка үлэлии кэлбитэ. Дьэ, ити кэмтэн ыла Саха сирин тыатын хаһаайыстыбатын олус судургута суох боппуруостарын, тирээн турар кыһалҕаларын, үлэ дьонун сырдата, киэҥник тарҕата сылдьар. Ол эрэн, ханнык баҕарар суруналыыс курдук, биир эрэ тиэмэнэн муҥурдаммакка, араас тиэмэҕэ суруйар. Ол иһигэр, оҕуруотчуттарга, иистэнньэҥнэргэ биэрэр сүбэлэрин кырыйан ылан эркиннэригэр ыйаан туралларын эбэтэр туспа альбом оҥорон “остуол кинигэтин” курдук илдьэ сылдьалларын командировкаларга сылдьан үгүстүк көрөҕүн. Бу ааҕааччыга көмөлөөх буоллун диэн сүрэҕин сылааһын ууран туран суруйбут киһиэхэ төһөлөөх долгутуулааҕын ааптар бэйэтэ эрэ билэн эрдэҕэ.
Раиса өссө уус-уран кэпсээннэри, сэһэннэри суруйар. Аайа диэн псевдонимнаах прозаик “Маҥнайгы уруок”, “Ол сааскы киэһэ”, “Уһаабыт сааскы түүн” диэн кинигэлэрэ ааҕааччы биһирэбилин ылбыттара. Кини – СӨ тыатын хаһаайыстыбатын, бэчээтин туйгуна, “Суруналыыстыкаҕа кылаатын иһин” бэлиэ хаһаайката.
Николай Сибиряков кэргэнин көҕүлээһининэн араас тэрээһиннэр ыытыллаллар:
— 2005 с. “Сэргэ” хоһооннорун хомуурунньуга бэчээттэммитэ, компакт-диискэ тахсыбыта;
— 2006 с. Анастасия Готовцева Кулаковскай аатынан Норуоттар доҕордоһууларын киинигэр “Сырдык санаа ситимэ” кэнсиэрин тэрийбитэ. Бу кэнсиэркэ тирэҕирэн, “Саха” НКИХ үлэһиттэрэ: эрэдээктэр Иннокентий Артамонов, оператор Степан Парников тэлэбиидэнньэҕэ биэрии оҥорбуттара.
— 2009 с. төрөөбүтэ 50 сылынан учууталлар күһүҥҥү мунньахтарыгар ахтыы киэһэтэ тэриллибитэ;
— 2013 с. “Көмүөл” кинигэ кыһатыгар “Айыы тыынын аатыгар” кинигэ бэчээттэммитэ.
— 2013-2014 сс. Чурапчыга Петр Беляев гитаранан ырыа уонна тыыннаах доҕуһуол куонкуруһа буолбута.
Надежда ЕГОРОВА, “Саха сирэ”, edersaas.ru