«Бүгүн ыллыыр Хиристэпиэр Махсыымап» (видеолаах)

Бөлөххө киир:

Быйыл саха норуотун тапталлаах ырыаһыта, САССР норуодунай артыыһа, дыраама артыыһа, самодеятельнай композитор Христофор Трофимович Максимов төрөөбүтэ 105 сыла. Кини үбүлүөйдээх сылларыгар эрэ буолбакка, өрөспүүбүлүкэҕэ  киэҥ хабааннаах үлэни тиһигин быспакка ыытааччынан, кини ырыатын тарҕатааччынан, сырдатааччынан Христофор Максимов пуондата буолар.

Пуонда үлэтин-хамнаһын уонна инники былааннарын туһунан Христофор Максимов пуондатын дириэктэрэ, бэйиэт, публицист, Арассыыйа Суруналыыстарын, СӨ Суруйааччыларын, СӨ мелодистарын сойуустарын чилиэнэ Михаил Семенович Санников-Уол Сарсын кэпсээтэ.

— Саха тапталлаах ырыаһыта, мелодиһа, норуодунай уонна үтүөлээх артыыһа Христофор Трофимович Максимов төрөөбүтэ 105 сылын туолар. Онон сибээстээн, СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Сергей Васильевич Местников салайааччылаах тэрийэр кэмитиэт үлэлиир. Икки тэрээһин мунньаҕа хайыы үйэ буолан ааста.

Христофор Максимов пуондата тэрээһин дьаһалларын быйыл тохсунньу 5 күнүгэр Амма улууһун Сулҕаччытыттан саҕалаабыта. Сулҕаччы Христофор Трофимович төрөөбүт дойдута буоларынан, үгэс курдук, манна киэҥ тэрээһини ыыттыбыт. Пуонда уонна Сулҕаччы нэһилиэгэ бииргэ үлэлииргэ дуогабар түһэристибит, «төгүрүк остуол» ыытылынна, киэҥ кэпсэтии таҕыста. Мэлдьи да буоларын курдук, балай да улахан бырагырааманан кэнсиэртээтибит.

Нөҥүө күнүгэр Амма улууһун дьаһалтатыгар эмиэ тэрээһин боппуруостары, быйылгы үбүлүөйдээх сылы хайдах ыытарбытын дьүүллэспипппит. Ол хоннохтоох кэпсэтии чэрчитинэн, быйыл иккис улахан тэрээһиммит А.Пушкин аатынан Нуучча тыйаатырыгар буолла. «Кыл Саха» бөлөх уонна биһиги пуондабыт холбоһуктаах кэнсиэригэр билиэттэр олох эрдэ бүппүттэрэ. «Кыл Сахалары» кытары бииргэ үлэлээбиппит хаһыс да сыла буолла уонна өссө да кыттыгас тэрээһиннэрдээхпит. Ол курдук, Дьокуускайга, төрөөбүт дойдутугар Аммаҕа, Бөтүҥҥэ, Сулҕаччыга эмиэ кэнсиэртии тиийиэхпит. Ыҥырыы элбэх: Мэҥэ Хаҥалас, Ньурба, Уус Алдан уо.д.а. улуустарга ыҥыраллар. Онон, бырагыраамабыт киэҥ. Ону таһынан өрөспүүбүлүкэ тэрээһиннэригэр: Бороҕоҥҥо  успуорт спартакиадатыгар, Үөһээ Бүлүүгэ Олоҥхо ыһыаҕар, Туймаада ыһыаҕар уо.д.а. тэрээһиннэргэ, куонкурустарга кыттыахпыт.

Биһиги пуондабыт үлэтэ үбүлүөйдээх эрэ тэрээһиннэринэн муҥурдаммат, биһиги эдэр ыччаты кытары дьаныһан туран үлэлээбиппит хас да сыл буолла. Пуондабыт тэрээһиннэригэр аҕа көлүөнэ толорооччулар, ол иһигэр Байбал Сэмэнэп, Анатолий Бурнашев, Дмитрий Иванов, Варя Аманатова уо.д.а. курдук биллиилээх артыыстар бааллар. Итини тэҥэ эдэрдэр бөлөхтөрүн эдэр ырыаһыт Василий Местников салайар. Кинилэр эдэрдэргэ араас куонкурустары тэрийэллэр, норуот ырыаһыта Христофор Максимов айбыт ырыаларын уонна дэгэрэҥ ырыаны өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник тарҕаталлар.

Мин Христофор Максимов пуондатыгар ахсыс сылбын дириэктэрдиибин. Биһиги пуондабыт кэскиллээх диэн толкуйдуубут. Өрөспүүбүлүкэбитигэр уруккуттан үлэлиир икки устуудьуйа баар. Соморсуҥҥа Николай Протасов устуудьуйата үлэлиир. Николай быйыл Хатаска көһөн, эмиэ устуудьуйа тэринэн үлэлээн эрэр. Айта Мойтохонова устуудьуйата Үөһээ Бүлүүгэ айымньылаахтык үлэлиир. Итини тэҥэ элбэх бөлөх баар, өссө да тэрийиэн баҕалаах улуустар бааллара биһигини үөрдэр.

Аны туран, Амма улууһун көҕүлээһининэн Чурапчы Одьулуунугар дэгэрэҥ ырыатыгар, муусукатыгар үҥкүүлэри туруоруохха диэн киэҥ кэпсэтии буолла. Өссө куонкурустары, бэстибээллэри былаанныыллар. Ити этиини олус биһириибин. Тоҕо диэтэххэ, Арассыыйа дьоно биһигини  култуура эйгэтигэр «Саха үҥкүүтүнэн» уонна «Таба үҥкүүтүнэн» эрэ билэллэр. Боростуой тылынан эттэххэ, саха муусукатыгар айыллыбыт үҥкүү олус кэмчи. Арай, Сергей Зверев-Кыыл Уола Москваҕа тиийэ көрдөрбүт «Оһуор үҥкүүтүн» билэбит. Ол кэнниттэн бу хайысхаҕа күүстээх үлэ барара аҕырыҥнаабыт курдук. Онон, билиҥҥи көлүөнэттэн үҥкүүнү тэрийэр дьон күүскэ ылсаары сылдьара биһигини, пуонда дьонун, сэргэхситэр уонна үөрдэр.

Устуудьуйалар оскуолаҕа базаланан үлэлииллэр, онон оскуолалары кытта өссө күүскэ үлэлиэхпит. Ону таһынан үлэлиир ыччакка уонна култуура эйгэлээх ыччаттарга дэҥэрэҥ ырыатын күүскэ сырдатан кэллибит.

Бүтэһигэр этиэхпин наада: биһиги пуонда теорияҕа күүскэ үлэлэһэр. Учуонайдары кытары тэҥҥэ ырытыһар, тумус туттар киһибит Дмитрий Семенович Иванов — Олоҥхо тыйаатырын артыыһа, өрөспүүбүлүкэ култууратын үтүөлээх үлэһитэ. Кини дьиҥнээх буола турарга олоҕуран, «дэгэрэҥ ырыа — саха ырыата, онтон эстрадаҕа ылланар ырыа — сахалыы ырыа» диэн бэйэтэ көрүүлээх. Ону учуонайдар сорохтор ылыналлар, сорохтор ылымматтар. Онон сибээстээн, биһиги кэмпэриэнсийэлэргэ кыттабыт уонна ити хайысханы күүскэ тоһоҕолоон чуолкайдыыр туһуттан учуонайдары бэйэбит эйгэбитигэр тардыахпыт диэн былаанныыбыт. Бу кэпсэтии тэнийэн барыаҕа дии саныыбыт.

Холобур, Амма улууһа, Сулҕаччы нэһилиэгэ уонна пуонда көҕүлээһиннэринэн, икки сыллааҕыта Христофор Максимов үөскээбит, олорбут сиригэр Сулҕаччыга уһаайба тэриллибитэ. Христофор Трофимович 5 улууска: төрөөбүт-үөскээбит Амматыгар, Мэҥэ Хаҥаласка, Ньурбаҕа, Үөһээ Бүлүүгэ уонна Дьокуускай куоракка үлэлээбитэ. Үөһээ ахтан аһарбытым курдук, кини дэгэрэҥ ырыаны муусукаҕа киллэрэн, сыанаҕа таһааран ыллаабыт киһи буолар. Бэйэтэ 400-тэн тахса ырыалаах уонна Үөһээ Бүлүүгэ үлэлии сылдьан айбыт сюиталаах. Ону таһынан 100-чэкэ дыраамаҕа, пьесаҕа оонньообут улахан артыыс. Киинэҕэ уһуллубутун эмиэ бары билэбит. Кэлин эмиэ ыҥыра сатаабыттарын бокуой булбакка уонна ырааҕырҕатан барбатаҕа диэн этэллэр.

Түмүктээн эттэххэ, Христофор Максимов курдук дэгиттэр талааннаах медодист, тапталлаах ырыаһыт, дыраама, киинэ артыыһа аҕыйах.  Итинник өйдөбүлүнэн салайтаран, Христофор Максимов пуондатын дьоно саха ырыатын тарҕатыыга уонна өйөөһүҥҥэ күн бүгүҥҥэ диэри күүскэ үлэлии сылдьабыт.

Михаил Санников-Уол Сарсын тылларыгар, Саргылаана Адамова-Алтан Кыыс матыыбыгар «Бүгүн киэһэ кэнсиэркэ»  ырыа СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Валерий Лобанов толоруутугар сүрэхтэннэ:

Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ», edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0