2016 сылга бэтэрээннэргэ төлөбүрдэр 5,8%-нан, коммунальнай өҥөҕө чэпчэтиилэр 6,5%-нан үрдээбиттэрэ. Өрөспүүбүлүкэ регистринэн 116,5 тыһ. киһи (сэрии, тыыл, үлэ бэтэрээннэрэ), федеральнай регистринэн 65,5 тыһ. киһи социальнай көмөнү ылбыта.
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Былырыын Кыайыы күнүгэр Ил Дархан ыйааҕынан 1283 сэрии кыттыылаахтарыгар уонна огдооболоругар 8 540 000 солк. суумалаах биирдэ бэриллэр көмө оҥоһуллубута. 18 бэтэрээн дьиэтин өрөмүөнүгэр 3,4 мөл. көрүллүбүтэ. 492 тыыл бэтэрээнэ дьиэтин өрөмүөннэппитэ (кинилэргэ 30-50 тыһ. солк. көрүллэр).
201 тыыл, 605 үлэ бэтэрээнэ санаторийга баран эмтэммитэ.
2017 сыл тохсунньу 1 күнүнээҕи туругунан, 1941-45 сс. төрөппүтүн сүтэрбит 252 киһи баар. Кинилэри өйүүр сыалтан, былырыын өрөспүүбүлүкэтээҕи 785-V №-дээх сокуон ылыллыбыта, эбии төлөбүр олохтоммута.
Судаарыстыбаннас күнүгэр бэтэрээннэр эмтэнэллэригэр аналлаах өрөспүүбүлүкэтээҕи реабилитациялыыр киин 2-с уочарата тутуллан киирбитэ.
Ону тэҥэ сэрии бэтэрээннэрин, огдооболорун олорор дьиэнэн хааччыйыыны 1995 сылтан федеральнай сокуон ирдиир.
Билиҥҥи туругунан, өрөспүүбүлүкэҕэ 158 Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа,
7506 тыыл бэтэрээнэ,
37 Ленинград блокадатын кыттыылааҕа,
930 сэрии огдообото,
328 сэрии сылларыгар төрөппүттэрин сүтэрбит дьон баар.
Чопчу туох көмө оҥоһуллар?
Бастатан туран, коммунальнай төлөбүргэ чэпчэтиилэр (ЕДВ) бааллар.
Оттук маска, чоххо (сылааһы биэриигэ), электричествоны уонна убатыллыбыт гааһы туһаныыга, иһэр ууну аҕалыыга ый ахсын коммунальнай өҥө иһин харчынан төлөнөр: үлэ бэтэрээнигэр 1604 солк., тыыл бэтэрээнигэр 2674 солк, инбэлииккэ 1566 солк, сэрии бэтэрээнигэр 4240 солк, байыаннай дьайыылар кыттыылаахтарыгар 400 солк, репрессияттан эмсэҕэлээбиттэргэ 3743 солк. сэрии кыттыылааҕын огдооботугар 1566 солк., аармыйаҕа сулууспалыы сылдьан өлбүт саллаат төрөппүтүгэр 1566 солк., радиациялаах саахалы туораппыкка 1566 солк.
Ону тэҥэ, ый ахсын харчынан төлөбүр (ЕДВ) бэриллэр:
— үлэ бэтэрээнигэр — 929 солк.;
— 1941-45 сс. төрөппүтүн сүтэрбит киһиэхэ – 929 солк.;
— тыыл бэтэрээнигэр — 1501 солк. (ол иһигэр босхо эмкэ 672 солк.);
— бэлитиичэскэй репрессия сиэртибэлэригэр — 2120 солк.;
— Чурапчы улууһун хоту көһөрүллүүтүн кыттыылааҕар — 299 солк.;
— Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕар — 1447 солк.;
— «Аҕа дойду сэриитин 1941-1945 ссылларыгар килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыттарга — 309 солк.;
— Радиацияттан эмсэҕэлээбит бэтэрээннэргэ — 557,36 солк.
Үсүһүнэн, Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа өллөҕүнэ кинини көмүүгэ 4600 солк. көрүлэр.
Төрдүһүнэн, 70-80 саастаах биэнсийэлээхтэргэ 656-732 солк. эбии төлөнөр. Сэрии бэтэрээннэригэр 1447-1 486 солк. эбии төлөнөр.
Бэсиһинэн, дьиэ өрөмүөнүгэр материальнай көмө баар.
Тыыл бэтэрээннэрин дьиэлэрин өрөмүөнүгэр 30-50 тыһ. солк. биир кэмнээх материальнай көмө бэриллэр. Көмө уочаратынан оһоһуллар, урут маннык өҥөнөн туһаммыт бэтэрээҥҥэ хаттаан көмө оҥоһуллубат.
Алтыһынан, бородуукта наборун биэрии:
Аҕа дойду сэриитин кыттыылаахтарыгар кыбаартал ахсын бородууктанан эбэтэр бэйэлэрин сөбүлэһэр буоллахтарына, харчынан көмө бэриллэр, кээмэйэ оройуонунан арахсан 1275-1812 солк. тэҥнэһэр.
Тыыл бэтэрээннэригэр, репрессияттан эмсэҕэлээбиттэргэ «Хоту», «Чэбдик», «Абырал» санаторийдарга, өрөспүүбүлүкэтээҕи реабилитационнай кииҥҥэ эмтэммит төлөбүрдэрин кээмэйэ 100% толуйуллар. Тыыл бэтэрээннэрэ 4 сылга биирдэ тиистэрин оҥортороллоругар 15 тыһ. солк. төлөнөр.
Үлэлээбэт уонна 60 саастарын ааспыт үлэ бэтэрээннэрэ төлөбүрдээх «Хоту», «Чэбдик», «Абырал» санаторийдарга эмтэммит ороскуоттарын 80%-на толуйуллар.
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru