Ааспыт субуотаҕа Оҕо көмүскэлин күнүгэр Ленин болуоссатыгар ыытыллыбыт тэрээһини өрөспүүбүлүкэтээҕи пионерскай хамсааһын бэтэрээннэрэ сэлэлээн хаамыылара биллэ киэргэттэ.
edersaas.ru
Ол курдук, Саха сиригэр Оҕо хамсааһыныгар анаммыт түһүмэххэ өрөспүүбүлүкэ араас улуустарыттан кэлбит бэтэрээн баһаатайдар Саха сирин пионерскай хамсааһынын 95 сыллааҕы үбүлүөйүн биир кэккэнэн сэлэлээн хааман, өйгө-санааҕа хаалардыы бэлиэтээтилэр. Кинилэри кытта билигин оҕо уопсастыбаннай тэрилтэлэрин хамсааһыннарын актыбыыстара – хас да көлүөнэ дьон параадтаан киирдилэр.
Пионер аалай хаалтыһа, барабаан, горн – бу сэбиэскэй кэм пионериятын атрибуттара болуоссакка мустубут дьоҥҥо оҕо саастарын санатта.
Пионербаһаатайдар Намтан, Хаҥаластан, Мэҥэ Хаҥаластан, Чурапчыттан, Тааттаттан, Томпоттон уо. д. а. үгүс улуустартан кэлбиттэр. Параакка уопсайа 400-чэ пионерскай хамсааһын актыбыыстара кыттыыны ыллылар. Бу, биллэн турар, бэтэрээн баһаатайдар сылы быһа бэлэмнэммит үлэлэрин түмүгэ.
Бэтэрээн баһаатайдар параакка кэтэр жилеттэрин, пилоткаларын эрдэттэн сакаастаан тиктэрбиттэрэ. Сэбиэскэй кэмҥэ бу маннык таҥас пионербаһаатайдар бырааһынньыкка кэтэргэ ирдэнэр анал көстүүмнэрэ этэ. Ону таһынан Саха сирин пионерията 95 сыллаах үбүлүөйүгэр анаан сакаастаммыт үбүлүөйдээх мэтээл кинилэр түөстэрин киэргэттэ.
Онон бу күлэ-үөрэ сэһэргэһэ турар бэтэрээн пионербаһаатайдар үөрүүлээх күннэригэр ох курдук оҥостон кэлэн тураллар.
Өрөспүүбүлүкэтээҕи пионерскай тэрилтэ Кыһыл Знамятын бочуоттаах знаменосецтарынан «легендарнай» дэнэр бэтэрээн пионербаһаатайдар, ааттаах-суоллаах педагогическай үлэ бэтэрээннэрэ — Бүлүү улууһуттан Наталья Алексеева уонна Дьокуускай куораттан Маргарита Петрова буоллулар.
Өрөспүүбүлүкэтээҕи оҕо уопсастыбаннай тэрилтэлэрин сүрүннүүр исписэлииһэ, методист Александр Дмитриев уобаластааҕы пионерскай тэрилтэ пионербаһаатайыгар, педагогическай үлэ бэтэрээнигэр Нина Барашковаҕа өрөспүүбүлүкэ бэтэрээн-пионербаһаатайдара үбүлүөйдээх үөрүүлээх линейкаҕа мустубуттарын туһунан арааппардаата.
Суолталаах тэрээһиҥҥэ кытта кэлбит бэтэрээн-пионербаһаатайдар, кырдьык да, легендарнай баһаатайдар. Ол курдук, бу пионерскай олох аргыһыгар — бараабааҥҥа охсо иһэр Дьокуускай куорат олохтооҕо Сара Бердникова ааспыт үйэ 50-60 сыллардааҕы пионербаһаатайа эбит.
— Оҕолору барабааҥҥа охсорго үөрэтэр этим. Бачча сыллар тухары умнубатахпын, өйдөөн кэллим. Барабааным тыаһа баһаатайдаабыт кэммин, эдэр сааспын санатта, — диэн санаатын үллэстэр Сара Агаповна.
Оттон бу биир идэлээхтэрин кытта күлэ-үөрэ хааман иһэр Ньурба улууһун ааттаах-суоллаах бэтэрээн пионербаһаатайдара. Кинилэр Марха, Түүкээн үрэхтэри мотуордаах оҥочонон туораан, онтон атын массыынаҕа олорсон, аны Бүлүү өрүһү туораан, быһата, уһун унньуктаах айаны аахсыбакка, эдэр саастарын саныы-ахта Саха сирин пионериятын 95 сылыгар аналлаах өрөспүүбүлүкэ баһаатайдарын көрсүһүүлэригэр кэлбиттэр.
Таатта улууһун историятыгар көмүс буукубунан киирбит бэтэрээн-пионербаһаатайдар мустан турдахтарына, кинилэри махталлаах оҕолоро кэлэн кууһан-сыллаан бардылар. Бу олус киһини долгутар түгэн этэ.
Агния Жиркова Мэҥэ Хаҥалас оройуонугар биллэр пионербаһаатай этэ. Социальнай ситимнэргэ быйыл 65 үбүлүөйдээх сааһын бэлиэтээбит баһаатайдарын булан көрөн үгүс дьон: «Бириэмэҕэ олох бэриммэт эбит…», «Олох да уларыйбатах…», «Мичээрин ыһыктыбат эбит, уруккутун курдук…» — диэн суруйдулар.
— Пионерскай үлэбин Чурапчы 1 №-дээх оскуолатыгар саҕалаабытым. Мэҥэҕэ пионербаһаатайынан, онтон оҕо хамсааһынын тэрийээччинэн үлэлээбитим. Билигин Оҕо айымньытын дыбарыаһыгар оҕолору хомуска дьарыктыыбын. Мин төрөөбүт Мэҥэ Хаҥаласпыттан бииргэ үлэлээбит сүүрбэччэ бэтэрээн- пионербаһаатайдар тоҕо анньан кэлэн үөртүлэр, — диэн үөрэ-көтө кэпсиир бэтэрээн баһаатай Агния Жиркова.
Сэбиэскэй көлүөнэ баһаатайдартан күн бүгүҥҥэ диэри бэйэтин идэтигэр бэриниилээхтик пионербаһаатайынан үлэлии сылдьар Людмила Оконешникова үөлээннээхтэрин бараабаанынан уонна горнынан хааччыйан, баһаатайдар параадтарын олуһун киэргэттэ. Кини ыһыллыы-тоҕуллуу 90-с сылларыгар да пионерскай үлэлэрин тохтоппотох өрөспүүбүлүкэ баһаатайдарын кытта ыкса сибээстэһэн, билигин 16-с оскуолаҕа ситиһиилээхтик пионербаһаатайдыы сылдьар.
— Москваҕа, Арзамаска, Иркутскайга пионербаһаатайдар слеттарыгар Саха сириттэн соҕотох кыттыыны ылбытым. Владивосток» Океан» лааҕырыгар, Иркутскай «Алые паруса» лааҕырдарыгар идэбин үрдэтинэн кэлбитим. 12 сылы быһа Ленин болуоссатыгар оҕолору пионерга ыла сылдьар киһи буолан, үбүлүөйдээх сылга саамай дьоллоох киһинэн ааҕынабын, —— диир Людмила Оконешникова. Кырдьык, төлөннөөх баһаатай Людмила Оконешникова билигин да пионерскай барабааны охсубутунан, горны тыаһаппытынан сылдьар киһи.
Ленин болуоссатыгар параадтаан баран, эбиэттэн киэһэ бэтэрээн пионер-баһаатайдар үөрүүлээх ахтыы киэһэтигэр мустан, Саха сирин пионериятын 95 сылын бэлиэтээтилэр. Үөһээ Бүлүүттэн сылдьар 85 cаастаах Елена Егорова пионерскай үлэтин 1967 сыллаахха саҕалаабыт. Бүлүүтээҕи педучилищены бүтээрэтин кытта, эдэркээн кыысчааны Үөһээ Бүлүүтээҕи Исидор Барахов аатынан орто оскуола ыстаарсай пионербаһаатайынан анаабыттар.
— 75 сааспар диэри пионербаһаатайдаабытым. Бастаан үлэлиирбэр 700-тэн тахса пионердаах этим. Баһаатай дууһалаах киһиэхэ кырдьар саас диэн суох. Бастаан утаа пионерскай тэрилтэ суох буолбутун кэннэ куһаҕан курдук этэ. Онтон оҕо уопсастыбаннай тэрилтэлэригэр араас хайысхалаах үлэни ыытар буолан, үөрэнээччилэри араас куруһуоктарга дьарыктаабытым. Оҕолорум өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкурустарга, көрүүлэргэ тиийэ бастаабыттара. Оҕо иитиитин үлэтиттэн тэйэн, бочуоттаах сынньалаҥҥа олорбутум үс эрэ сыл буолла, — диэн кэпсиир биир эмиэ ааттаах-суоллаах, Үөһээ Бүлүү улууһун легендарнай пионербаһаатайа Елена Егорова.
Томпо улууһун Кириэс Халдьаайыттан ырааҕы ыраах, эмиэ суол-иис куһаҕанын, хаайтарыытын аахсыбакка, үөлээннээхтэрин көрсө кэлбит Светлана Матаркина 20 сыл төрөөбүт нэһилиэгэр үлэлээбит. Онтон 16 сыла — Пионердар дьиэлэрин дириэктэрэ. 50 сыл педагогическай ыстаастаах бэтэрээн-баһаатай билигин Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Федор Охлопков аатынан кыраайы үөрэтэр мусуой исписэлииһэ. Байаҕантай нэһилиэгин бэтэрээннэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ. Кини аттыгар «Баайаҕа оскуолатын пионерскай дружината дуо?» дэппит, төрөөбүт Тааттатын аар-саарга аатырдыбыт эмиэ бэтэрээн-пионербаһаатай, быйыл үбүлүөйдээх 80 сааһын бэлиэтээбит Татьяна Андросова турар. Кырдьык да, легендарнай баһаатайдар!
Ньурба улууһун биир аатырбыт пионербаһаатайа Татьяна Сидорова үөлээннээхтэригэр Саха сирин пионериятын 95 сылыгар анаан «Пионер оҕо сааспыт» диэн Ленинскэй оройуонун (Ньурба улууһа) II Хаҥалас Павлик Морозов аатынан пионерскай дружинатын юнкордарын оройуоннааҕы «Коммунизм суола», өрөспүүбүлүкэтээҕи «Бэлэм буол», «Кыым», «Эдэр коммунист» уо. да. а. хаһыаттарга тахсыбыт суруйууларын ааҕааччы киэҥ араҥатыгар бэлэмнээн таһаарбытын билиһиннэрдэ. Юнкордар бу суруйууларын баһаатайдара 70-c сыллартан мунньа сылдьыбыт эбит. Ол ону архыыбыттан хостоон, аныгы үйэҕэ баһаатайдара кинигэ гынан үйэтиппит.
Ньурбаҕа «Баһаатай Натааһа» диэн аатынан биллэр Наталья Иванова дьүөгэтин кинигэтин арыйан көрө олорон бэйэтин туһунан «Оҕо аймах кутун тутар» диэн ыстатыйа суруллубутун булан олуһун үөрдэ.
— Өрөспүүбүлүкэ бэтэрээн-баһаатайдарын бииргэ мунньан үбүлүөйдээх тэрээһиннэри ыытаргыт олус бэрт. Ыҥырдаргыт эрэ ханнык да ыарахаттары, уустук айаны туораан, биһиги кэлэргэ бэлэммит! — диэн санаатын тиэртэ Баһаатай Натааһа. Кырдьык, оннук дьон эбит, Ньурба баһаатайдара!
Нам улууһун легендарнай пионербаһаатайа Клавдия Сивцева үлэтин 1971 сыллаахха Бөтүҥ оскуолатыттан пионербаһаатайынан саҕалаабыта. Кини салайбыт Илья Винокуров-Чаҕылҕан аатынан пионерскай дружината өрөспүүбүлүкэҕэ 4 төгүл правофланговай, 8 төгүл өрөспүүбүлүкэтээҕи «Зарница» оонньуутугар оройуон чиэһин көмүскээбитэ. Билигин Клавдия Сивцева бэтэрээн-баһаатайдар туллар тутаахтара. Саха сирин Пионериятын 95 сыллаах үбүлүөйдээх тэрээһиннэрин бэтэрээннэри кытта ыытыыга кини оруола сүҥкэн.
— Маладьыастаргыт, олох эдэр-сэнэх сылдьаҕыт! Өрүү бүгүҥҥүгүт курдук төлөөннөөх пионерскай сүрэххит эдэрдии-эрчимнээх буоллун! — диэн үөлээннээхтэрин бэтэрээн-баһаатай Клавдия Сивцева бэрт истиҥник эҕэрдэлээтэ.
Бэтэрээн пионербаһаатайдар Саха сирин Пионериятын 95 сыллаах үбүлүөйүн өрөспүүбүлүкэтээҕи Оҕо хамсааһынын тэрилтэтэ тэрийэн ыытта. Быйыл бэтэрээн-баһаатайдар аны ахсынньы ый саҥатыгар көрсөргө быһаарыы ылыннылар. Онон баһаатайдар өрүү инники кэккэҕэ сылдьан, бу сыл саҕаланыаҕыттан — кыһын, саас, сайын, күһүн — биир сылы төгүрүччү үбүлүөйү бэлиэтиэхтэрэ. Ахсынньыга диэри улуустарынан пионербаһаатайдар тустарынан кинигэлэр, өрөспүүбүлүкэтээҕи улахан энциклопедия бэчээттэнэн тахсара былааннанар.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскаҕа ааптар түһэриитэ.