80 сыл анараа өттүгэр, 1941 сыллаахха бэс ыйын 22 күнүгэр, Фашистскай Германия Сэбиэскэй Сойууска соһуччу саба түһэн, Аҕа дойду уоттаах сэриитэ саҕаламмыта.
Коммунистическай партия норуоттар бука бары биир сомоҕо санааны ылынан, кырыктаах өстөөҕү кыайарга күүһү-уоҕу ууралларыгар ыҥырбыта. Саха сирэ, төһө да ыраах буоллар, ол ыҥырыыга көхтөөх кыттыыны ылбыта. Уонунан тыһыынча сэриилэһэр кыахтаах дьон Ийэ дойдуларын көмүскүү, Кыһыл Армия кэккэтигэр ыҥырыллыбыттара. Саха Автономнай өрөспүүбүлүкэтин бары муннугуттан эйэлээх олох туһугар Ийэ дойдуларын көмүскүү сэрии толоонугар аттаммыттара. Саха сириттэн барыта 62509 киһи, ол иһигэр 418 дьахтар ыҥырыллыбыта биллэр. Онтон 26129 киһи дойдуларыгар эргиллибэтэхтэрэ.
Саха буойуннара өстөөҕү кытары хабыр хапсыһыыга холобур буолар хорсун быһыыны оҥорон бүтүн Сойуус устуоруйатыгар киирбиттэрэ. Кинилэргэ Сэбиэскэй Сойуус дьоруойун үрдүк аатын иҥэрбиттэрэ. Кинилэр ортолоругар Днепр өрүһү бастакынан харбаан тахсан уоту аспыт, 70-ча өстөөҕү кыдыйбыт Федор Попов, 479 өстөөҕү самнарбыт Федор Охлопков, бэргэн ытааччы Дмитрий Гуляев, 200-тахса фашиһы кыргыбыт минометчик Яковлев, соҕотоҕон отучча фашиһы кытары утарыласпыт автоматчик Степан Кобров, Клавдий Краснояров уо.д.а. сүгүрүйэ ааттыыбыт. Кинилэр сырдык ааттара төрөөбүт дойдуларын эрэ буолбака, бүтүн дойду киэн туттуута буолбута.
Тыылга хаалааччылар Кыайыыны уһансыыга күүстээх үлэҕэ туруммуттара. “Кыым” хаһыат сэрии сылларынааҕы саһарбыт илиистэрэ кэпсииллэринэн, туох ханнык иннинэ өрөспүүбүлүкэҕэ бырамыысыланнас күүскэ сайдан барбыта. Ол курдук Алдан кыһыл көмүһүн хостооһуҥҥа былааны таһынан толоруу күннээҕи үлэ көрдөрүүтүнэн буолбута. Саха сирин булчуттара былааннарын аһары толорон сэрии иннинээҕи кэмҥэ тэҥнээтэххэ, бултааһыны балтараа төгүл улаатыннарбыттара. Балыктааһын биллэ үрдээбитэ.
Ону тэҥэ Саха сирэ фроҥҥа аһынан-таҥаһынан, харчынан улахан көмөнү оҥорбута. Сэрии сылларын тухары Саха Автономнай өрөспүүбүлүкэтэ Аҕа дойду оборонатын пуондатыгар барыта 37.8 мөл солк кэриҥэ көмөнү оҥорбута.
Сэрии туһунан “Кыым”, “ Социалистическая Якутия” хаһыаттар тиһигин быспакка таһаара турбуттара. Коммунистическай партия туруорар соругун, ыҥырар идеятын ис сүрэхтэриттэн өйөөн, саха суруйааччылара айымньыларын кэм ирдэбилигэр сөп түбэһиннэрэн, патриотическай өйү-санааны күүһүрдэн, сэрии сылларынааҕы уус-уран история кэрэһитинэн буолбуттара.
Надежда Ильина