Горнай улууһун Бэс Күөлүгэр ойуур баһаарыттан эмсэҕэлээбиттэргэ дьиэлэри тутуу саҕаламмыта син балачча буолла. Алдьархай тахсаатын кытта Бэс Күөлүгэр балаһыанньаны билсэ тиийэ сылдьарбар, олохтоохтор дьиэлэрин буруус маһынан тутары туруорса сатаабыттара. Ол эрээри, Дьокуускай куоракка буруус мас суоҕунан сибээстээн, баар балаһыанньаны өйдөөн нэһилиэнньэ МХМ технологиятын ньыматын ылыннылар.
Билигин тутуу бара турбутун үрдүнэн үгүс киһи син биир мунаахсыйара чуолкай. Онон сибээстээн, РФ Үтүөлээх тутааччыта уонна Бэс Күөлүттэн төрүттээх Андрей Даниловтан ити ньыма хайдаҕын-тугун кэпсииригэр көрдөстүбүт.
— Бастатан туран, бу ньэмиэскэй технология буолар. Онон хаачыстыбалааҕа чуолкай, — диэн Андрей Лукич кэпсиир. — Судургутук быһаарар буоллахха, хаптаһыннары эрээтинэн кириэстии саайан, дьиэ эркинин биирдэ оҥорон таһаараллар. Тоһоҕолоро боростуой буолбатах, дьэбиннирбэт аналлаахтар. Бу манан дьиэттэн саҕалаан гарааһы, улахан ыскылааттары кытта тутуохха сөп. Нэһилиэнньэ үчүгэйин биллэ, онон дьон хамаҕатык атыылаһан эрэр. Иккис үчүгэй хаачыстыбатынан, буруус курдук түргэнник умайбат. Тоҕо? Тоҕо диэтэххэ, хаптаһын хаттыгастаах уонна буруустар икки ардыларыгар туһаныллар паклята суох. Буруус дьиэҕэ үксүгэр уот пакляны сиэн «айанныыр”. Аны ити хас да хаттыгастаах буолан, уот сиэбитин хастаан ылан, атын хаптаһынынан төһө баҕарар солбуйуллар. Онон абыраллаах ньыма. Үһүс үчүгэй өрүтүнэн, буруус дьиэ курдук түспэт, сааллыбат. Онон дьиэ эркиннэрэ турдулар да, иһигэр туга баҕарар эбии оҥорон биэриэххэ сөп. Төрдүһүнэн, экология өттүнэн туох даҕаны буортута суох. Тоҕо инньэ диэтим? Дьон хайа эмэ технологиянан оҥоһуллар табаары, бородууктаны туох эрэ буортулааҕа буолуо дии саныыр. Бу ньымаҕа оннук суох, буруус маһы кытта тэҥнэр. Аны бэсиһинэн, үгүс дьиэ акылаатынан тымныйара биллэр. Бу дьиэлэр акылааттарын эргиирэ анал технологияны ааспыт көбүс-көнө буруус мас буолаллар. Хара муостатыгар итиини тутар матырыйааллар хас даҕаны хаттыгастанан ууруллуохтара, онон адьас сылаас дьиэлэр буолуохтара.
— Бэс Күөлүттэн төрүттээх буолаҥҥын да буолуо, хас да дьиэни бэйэҥ салалтаҕынан тутан эрэҕин.
— Былаан быһыытынан 10 дьиэни тутан эрэбит. Биллэн турар, дьиэлэр кээмэйдэрэ араас, 60 кв. м саҕалаан 100 кв. м диэри. Сыбаайаларын саайдыбыт, билигин дьиэлэр эргиирдэрин оҥоро сылдьабыт. Балаҕан ыйын 1 күнүн диэкиттэн ити ньэмиэскэй технологиянан тутуллубут МХМ эркиннэри туруортуохпут. Эрдэ этиллибитин курдук дьиэлэр толору хааччыллыылаах буолуохтара.
***
Дьиҥэр, «АЛМАС” тэрилтэ бу ньыманы олоххо киллэрбитэ ыраатта, 10-тан тахса сыл буолла. Холобур, аҕыйах сыллааҕыта Анаабыр улууһун Үрүҥ Хайа бөһүөлэгэр эдэр исписэлиистэргэ уонна тулаайахтарга анаан 4 кыбартыыралаах дьиэ ити ньыманан тутуллан киирбитэ. Оттон улуус киинигэр, Сааскылаахха, эмиэ итинник 8 кыбартыыралаах уонна 12 кыбартыыралаах дьиэлэр дьэндэспиттэрэ. Саамай махталлааҕа, бу дьиэлэри толору хааччыллыылаах гына оҥорбуттар. Сытыы, тымныы тыаллаах туундара олохтоохторо ити дьиэлэр тымныыларын туһунан этэ иликтэр.