«Биһиэхэ, Дьөппөҥҥө, куораттан итэҕэһэ суох наггетс, гедза бэлимиэн, фри хортуоска сакаастаан сиибит» диэн билэр устудьуон оҕом кэпсээтэ. Мин ону олус сэргии иһиттим. Тута, бу эдэр ыалы кытта билсэ охсон кэпсэтиэх санаам баһыйда. Хаҥалас улууһун Дьөппөнүгэр Юлия, Иннокентий Прокопьевтар диэн икки оҕолоох эдэр ыал олорор.
Мин Амма улууһун Абаҕа нэһилиэгиттэн төрүттээхпин. 2008 сыллааха оскуоланы бүтэрэн баран, Чурапчытааҕы физкультурнай институкка туттарсан киирбитим. Онон устудьуоннаабыт сырдык сылларым Чурапчыга ааспыттара. 2012 сыллаахха үөрэхпин бүтэрэн, педагог-тириэнньэр идэлээх дьупулуоммун туппутунан Дьокуускайга биир сыл чааһынай уһуйааҥҥа үлэлээбитим. Куоракка бэйэ дьиэтэ-уота, уопута суох олоҕу саҕалыыр эдэр киһиэхэ хаһан баҕарар уустук. Биир сыл үлэлээн баран, кэлэр күһүнүгэр хаһан да харахтаабатах сирбэр, Хаҥалас улууһун Дьөппөнүгэр физкултуура учууталынан ананан кэлбитим. Кэлбит иккис ыйбар Кешалыын билсибиппит. Уһуннук билсэн, эн-мин дэсиһэн баран, 2015 сыллаахха ыал буолбуппут. Эдэр дьиэ кэргэҥҥэ аналлаах бырагырааманан дьиэлэммиппит. Кэргэним мончуорунан үлэлиир. Быыһыгар таһаҕас тиэйэр массыынанан эбии харчылаһар. Улахан кыыспыт Лилиана төрөөбүтүн кэннэ, оҕоҕо олорор кэммэр эбии дохуоттанар туһуттан полимернай туойунан, оҕуруонан араас киэргэллэри оҥорон дьарыктанан барбытым. 2016 сыллаахха уһуйааҥҥа инструкторынан үлэҕэ ыҥырбыттара. Үлэм быыһыгар быыс буллум да, сөбүлүүр дьарыкпынан үлэлээн барарым.
ТӨРӨППҮТТЭРИМ ТУЙАХТАРЫН ХАТАРАН…
Мин төрөппүттэрим, ийэлээх-аҕам туруу үлэһит дьон. Ийэм Саргылаана Ильинична Кириллина – норуот маастара, «Амма улууһун киэн туттуута” диэн аат хаһаайката. Кылынан быысыбайдаабыт үлэлэрэ өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник тарҕаммыттара. «Чороон XXI үйэ» худуоһунньуга этэ, кэлин бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсан баран, Абаҕаҕа Устин Нохсоороп аатынан култуура киинигэр үлэлиир. Ийэм аҕата, эһээм Илья Николаевич Атласов (1939-2008) СӨ култууратын бочуоттаах үлэһитэ, норуот маастара, туойдьут, худуоһунньук этэ.
Аҕам Сэмэн Власьевич Кириллин (1966-2003) — мас тардыһыытыгар успуорт маастарыгар хандьыдаат, хапсаҕайдьыт, успуорду өрө тутар киһи этэ. 1991 сыллаахха өрөспүүбүлүкэтээҕи «Үрүҥ Уолан» күрэхтэһии чөмпүйүөнэ этэ. Мин эмиэ аҕам курдук успуорду таптыыбын, ол эрээри, ийэм курдук айар куттаахпын.
ОҔОЛОРБУТУН БЫЛЫРГЫЛЫЫ ИИТЭБИТ
Биһиги дьиэ кэргэн оҕолорбутун уу сахалыы, төрөөбүт тылларынан саҥардан иитэбит. Ону сэргэ, былыргылыы, аһары атаахтаппакка, иитэргэ дьулуһабыт. Эрэсиими кытаанахтык тутуһуннарабыт. Киэһэ тоҕус чааска оронноругар сыталлар. Кинилэр да сынньаналлар, биһиги да сынньанабыт. Иитэр ньымабыт уратыта – улахан дьоҥҥо ытыктабыллаах сыһыаҥҥа, дуоспуруннаах буолууга уонна эйэҕэс майгыга иитэбит. Оҕолорбут быйылгыттан «ийээ», «аҕаа» дииргэ үөрэннилэр. Манна оҕолор үгүстэрэ, гаджет да оруолуттан буолуо, нууччалыы саҥараллар. Ол иһин биһиги оҕолорбутун уу сахалыы саҥардабыт. Дьиэ иһигэр сахалыы кэпсэтэбит. Төрөөбүт тылын билбэт киһи – муммут киһи дии саныыбын. Олоххо уустуктары көрсүөн сөп. Ханнык баҕарар киһи төрөөбүт тылын билэр эрэ буоллаҕына, сайдар.
БЭРЭСКИТТЭН САҔАЛААБЫТЫМ
Мин төһө да идэм успуорду кытта сыһыаннаах буоллар, айар-тутар баҕа испэр оргуйа сылдьар. Ол да иһин илиибинэн оҥорорбун, саҥаны үөрэтэрбин наһаа сөбүлүүбүн. Ити мин төрүттэрбиттэн илдьэ кэлбит бэлэҕим быһыылаах. Биир кэмҥэ хаартыскаҕа түһэриинэн үлүһүйэ сылдьыбытым. Сахалыы моһуоннаах куукулалары, араас киэргэллэри оҥоро-оҥоро хаартыскаҕа түһэрэн үйэтитэр этим. Уһуйааҥҥа үлэлии-үлэлии, оҕуруо тиһэн, киэргэл оҥорон эбии дохуоттанарым. 2018 сыллаахха уолбут Иван күн сирин көрбүтэ. Ол кэннэ аны үлэбэр сарбыйыыга түбэһэн, 0.5 ыстаапкаҕа эрэ хаалбытым. Эбиэт кэннэ иллэҥ бириэмэм элбээн хаалбыт курдук буолбута. Бастаан бэрэски буһаран баран биллэрии таһааран атыылаан көрбүтүм. Дьиэ бэрэскитэ начаас атыыга барбытыттан кынаттанан, уруккуттан да ас астыырбын сөбүлүүр киһи, кыралаан атыылаан саҕалаабытым. Бииргэ алтыһар, куруук кэпсэтэр кыргыттарым астаабыт астарбын анал хоруопкаларга уган атыылыырбар сүбэлээбиттэрэ.
Дьэ, ити күнтэн аны ас араас көрүҥүн астаан атыылыыр буолбутум. Гедза бэлимиэн, пицца, фри хортуоска, чебурек, бэрэски, наггетс, салаат, удон лапса, аһыы-минньигэс тумалаах сибиинньэ этэ, бургер астыыбын. Дьон сөҕөр этэ, кыра оҕолордоох киһи хайдах бириэмэҕин аттарынаҕын дииллэрэ. Туох кистэлэ кэлиэй, ыллыы-ыллыы, астына-астына астыыбын диибин. Эдэрбин, туттуум-хаптыым түргэн диэн быһаарабын. Тыа сирэ буолан, улахан үлэтэ арай, иһит сууйааһына буолар, ону да начаас элэҥнэтэбин. Ону сэргэ, кэргэним күүс-көмө, өйөбүл буолар, аспын сакаастаабыт дьоммор тиэрдэр. Ардыгар, соҕотох буоллахпына, төлөпүөнүм оргуйан олорор. Мин оннукка хаһан да ыгылыйбаппын, сакаас киирэриттэн наһаа үөрэбин. Дьөппөн нэһилиэгэр тыһыынчаны кыайбат киһи олорор. Билигин аныгы үйэ буолан, дьон дьиэҕэ тиэрдэн биэрии өҥөтүн хото туһанар. Маны сэргэ, оннооҕор аттынааҕы нэһилиэктэртэн кытта сакаас киирэр.
Бэйэ дьыалатын тэринэр туһуттан социальнай хантараакка киирсэн көрбүтүм да, тиксибэтэҕим. Социальнай хантараакка тиксэргэ, үлэлээбэт буолуохтаах эбиккин. Инникитин бу дьоҕус биисинэспитин Покровскай куоракка тиийэ тарҕатар курдук кэҥэтиэхпитин баҕарабыт. Барыта табыллыа, сатаныа диэн бигэ эрэллээхпит.
ТЫА СИРИГЭР, ЧЭБДИК САЛГЫҤҤА КЭЛИҤ!
— диэн ыччаты ыҥырыам этэ. Чахчы, хамнастаах үлэ элбэх да буолбатар, киһи саҥаны толкуйдаан олоххо киллэрэрэ судургу, санаа күүһэ уонна сүрэх эрэ наада дии саныыбын. Дьиҥэ, улууска олорор наһаа үчүгэй. Өрүү чэбдик салгын, холку олох. Оттон сайдыы таһыма бэйэбититтэн тутулуктаах. Нэһилиэкпитигэр искибиэр, сынньалаҥ паарката, оҕолорго аналлаах былаһаакка, остолобуой баара буоллар диэн баҕа санаалаахпыт. Сыыйа олоххо барыта киирэн иһиэ дии саныыбыт.
Ульяна Захарова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскалар — дьоруой тиксэриитэ.