Бытарҕан тымныылаах уһун кыһын ааһан, сандал саас эргиллэн, хаар ууллан, сылаас күннэр үүннүлэр. Сотору самаан сайыммыт салаллыа. Ону кытары даҕаспытынан ойуур баһаарын турар куттала күүһүрэр.
edersaas.ru
Баай хара тыабытын уоттан харыстааһыҥҥа быйылгы дьаһаллар тустарынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин экологияҕа, айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатыгар миниистирин солбуйааччы Алексей Агеев маннык кэпсээтэ:
Анал үөрэхтэр ыытылыннылар
— Саха Өрөспүүбүлүкэтэ бэрт киэҥ сиринэн тайаан сытар. Ити иһин, баай хара тыаны кытарартан араҥаччылыыр уорганнар олохтоох салайыныы уорганнарын кытары ыкса үлэлииллэр. Кыһыҥҥы өттүгэр сайын ыытыллыбыт үлэни ырытар, итэҕэстэри туоратар сыалтан улуустар дьаһалталарын, быраабы араҥаччылыыр уорганнары уонна нэһилиэнньэни кытары мунньахтары ыыталлар, кэлэр сыллаах үлэ былаанын ылыналлар, үөрэтиилэри тэрийэллэр.
Итинник үлэ түмүгэр, быйылгы үлэҕэ тирэх буолар сүрүн докумуоннар – ойуур баһаарыттан сэрэхтээх буолууга ирдэниллэр сокуон-быраап аакталара, ойуур баһаардарын умуруоруу холбоһуктаах былаана бигэргэннилэр. Бырабыыталыстыба кулун тутар 20 күнүгэр «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр ойууру баһаартан көмүскүүр дьаһаллар тустарынан» дьаһалы таһаарда. Холбоһуктаах былаан быһыытынан, ойуур баһаарын утары охсуһууга 4 тыһыынча 263 киһи, 1 тыһыынча 328 тиэхиньикэ туруоруллуоҕа.
«Ойуур баһаарын умуруоруу дьаһалларын бырагырааматын» чэрчитинэн анал үөрэтии тэрилиннэ. Онон барыта 82 киһи, ол иһигэр «Авиалесоохрана» судаарыстыба бүддьүөтүн тэрилтэтин, «Якутлесресурс» судаарыстыба аптаныамынай тэрилтэтин, лесничестволар исписэлиистэрэ, улуустар уонна нэһилиэктэр дьаһалталарын үлэһиттэрэ тыа баһаарын умуруорууга тустаах бэлэмнэниини аастылар. Парашютнай-десантнай баһаарынай сулууспа (ПДПС) үлэһиттэригэр тиэхиньиичэскэй үөрэх ыытылынна, мэдиссиинискэй көрүү оҥоһулунна. ПДПС 101 үлэһитэ Ми-8 бөртөлүөттэн КС-К мааркалаах анал тэрилинэн түһүүгэ, “Ан-2” сөмөлүөттэн парашютунан ыстаныыга дьарыктаннылар. Десантник-баһаарынайдары бэлэмнээһин алын сүһүөх кууруһугар 17 эдэр киһи үөрэннэ. Алта кэтээн көрөөччү лүөччүк квалификациятын бигэргэттэ, икки кэтээн көрөөччү лүөччүк кылааһы үрдэтии эксээмэннэрин туттарда.
РДС төгүрүк суукка үлэлиир
Биэдэмистибэлэр икки ардыларынааҕы бииргэ үлэлээһини хааччыйар, баай хара тыаны баһаартан араҥаччылааһыҥҥа ыытыллар үлэни-хамнаһы сырдатар сыалтан Ойуур хаһаайыстыбатын эрэгийиэннээҕи диспетчерскэй сулууспата (РДС) үлэлиир. Бу сулууспа ойуурга уот туруутун, ойуурга сыһыаннаах сокуоннары, ирдэбиллэри кэһии, тыаны радиационнай уонна химическэй эттиктэринэн киртитии тустарынан суһал чахчылары Ойуур хаһаайыстыбатын федеральнай диспетчерскэй сулууспатыгар, федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи былаас уорганнарыгар, ол иһигэр ыксаллаах быһыыны-майгыны туоратыыга Кэлим судаарыстыбаннай систиэмэ управлениетыгар, быһата бары интэриэстээх биэдэмистибэлэргэ тиэрдэр соруктаах.
РДС муус устар 15 күнүттэн төгүрүк суукка устата үлэлиир эрэсиимҥэ киирдэ. Манна штат быһыытынан 12 киһи үлэлиир. Кинилэр суһал чахчылары уонна тиэтэллээх иһитиннэриилэри тиэрдэргэ туттуллар тэриллэринэн толору хааччылыннылар. Ойуур хаһаайыстыбатын төлөпүөнүнэн (8-800-100-94-00) биир кэлим сибээһи тутан олороллор.
60 идэтийбит тэрилтэ
Ойуур баһаарын утары охсуһарга 60 идэтийбит тэрилтэ үлэлиир. Ол иһигэр, «Якутлесресурс» 43 ыстаансыйата уонна баай хара тыаны салгынынан араҥаччылыыр «Авиалесоохрана» 17 авиаотделениета бааллар. Бу икки тэрилтэ быйыл 464 киһини туруоран үлэлиэ: «Якутлесресурс» 244 (168 бастайааннай, 76 быстах) үлэһити, «Авиалесоохрана» 220 (168 бастайааннай, 28 быстах үлэһити, 24 кэтээн көрөөччү лүөччүгү).
Тиэхиньикэ – сүрүн күүс
Ноҕурууска улахан буолан, ойуур баһаарын тиэхиньикэтэ түргэнник эргэрэр. Ол иһин, федеральнай киини кытары үлэлэһэммит, «Экология» национальнай бырайыак чэрчитинэн былырыын хаһааҥҥытааҕар даҕаны элбэх тиэхиньикэни атыыласпыппыт. Онон «Якутлесресурс» 160, «Авиалесоохрана» 54, холбоон 214 араас мааркалаах тиэхиньикэнэн сэбилэннилэр. Манна эбэн өссө 25 тиэхиньикэни ылар туһунан кэпсэтии ыытылла сылдьар.
Ойууру салгынтан араҥаччылыырга көтөр ааллар өҥөлөрүнэн туһанарга электроннай киэбинэн 15 аһаҕас аукциону ыытан, «Полярные авиалинии», «АЛРОСА», «Регионавиа», «Дельта-К», «Авиапатруль-ДВ» хампаанньалары кытары 14 хантараак түһэрсэн, 47 аалы (17 «АН-2» сөмөлүөтү уонна араас мааркалаах бөртөлүөттэри) туһанар буоллубут.
Үбүлээһин элбэҕи быһаарар
Хас эмит сүүһүнэн тыһыынчанан гектар иэннээх тыаҕа уот туруута улахан аймалҕаны, ороскуоту оҥорор. Чаҕылҕан охсуутуттан, киһи сыыһа-халты туттуутуттан, ордук кураан дьылга ойуурга баһаар күөдьүйэр куттала күүһүрэр. Ити иһин тыаҕа уоттан сэрэхтээх буолуу, баһаар турар кутталын бохсуу уонна баһаары умуруоруу дьаһалларын тэрийиигэ дойду салалтата улахан болҕомтотун уурар. Федеральнай бүддьүөттэн биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр ойуур баһаарын умуруорарга 110,6 мөл. солк., тыаҕа баһаар турар кутталын уонна ойуур баһаардарын мониториннааһыҥҥа 129,5 мөл., ол иһигэр сөмөлүөтүнэн көтөн көрүүгэ-истиигэ 115,7 мөл., сиринэн патруллааһыны тэрийиигэ 13,7 мөл. солк. субсидия көрүлүннэ.
Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru