Бе‑200 сөмөлүөт туһунан тус бэйэм 2018 сыллаахха истибитим. Ити сыл сайыныгар сонуннарга амфибия-сөмөлүөт ойуур баһаардарын умуруора кэлбитин туһунан бэрт үгүстүк суруйар буолбуттара. Онтон былырыыҥҥы улахан уоту салгынтан умуруоруу өссө үрдүк таһымҥа тахсыбыта — оҥоруу ардах, өрүстэн уу баһар сөмөлүөттэр үлэлээбиттэрэ. Үгүс ааҕааччыларбыт Бе‑200 сөмөлүөт туох оҥоһуулаах, төһө кыамталаах көтөр аал буоларын туһунан интэриэһиргииллэрин биллэрдилэр. Кырдьык, бу судургу дьону таһар сөмөлүөт буолбатах, устуоруйата киэҥ, оҥоһуута туспа. Ырытан көрүөҕүҥ.
“Альбатрос” кыра быраата “Альтаир”
Бу сөмөлүөт аҕа дойдубут авиацията күөннээн сылдьыбыт үйэтэ уостан эрэр кэмигэр, 80‑с сыллар бүтүүлэригэр, Таганрог куоракка Бериев аатынан авиационнай научно-техническэй комплекса бырайыактаммыта. Гражданскай авиацияҕа ууга быыһыыр, кэтиир, уоту умуруорар аналлаах сөмөлүөт ирдэнэрэ биллэриллибитэ. Бериев аатынан КБ салгын уонна уу аалларын холбуур бырайыактарынан дьарыгырара биллэрэ, онон бу амфибия-сөмөлүөт дьылҕата Таганрог куоракка саҕаламмыта. Ити кэмҥэ Бериев бюротун сүрүн үлэтинэн эрдэ оҥоһуллубут А‑40 (Бе‑42) “Альбатрос” диэн ааттанар 90 туонна ыйааһыннаах сүүнэ улахан реактивнай байыаннай амфибия-сөмөлүөтү тупсарыы этэ. Бу аан дойду саамай улахан реактивнай амфибия-сөмөлүөтэ, байҕал ханнык баҕар муннугар өстөөх подлодкаларын бултаһарга аналлаах суостаах массыына. Гражданскай туһаныыга бастаан турбовинтовой мотуордаах сөмөлүөтү оҥорор туһунан толкуй баара, ол эрэн, ырытыы кэнниттэн, реактивнай двигатель туруоруллубут сыалларыгар ордук табыгастаах диэн быһаарыыга кэлбиттэр. Норуот хаһаайыстыбатыгар анаан, А‑40 байыаннай сөмөлүөккэ олоҕуран, арыый дьоҕус, сыанатынан чэпчэки аппарааты оҥорорго быһаарыы кэлэр. Ити курдук, аан дойдуга бэйэтин кылааһыгар ханыыта суох, сабыс-саҥа оҥоһуулаах көтөр аалы тутууга киирбиттэр.
Оҥоруута бэрт уустук 90‑с сылларга түбэспитэ. Ол да буоллар, 1998 сыл күһүнүгэр Бе‑200ЧС “Альтаир” маҥнайгы тургутар көтүүтэ ситиһиилээхтик ааспыта. Бу кэнниттэн өр кэм устата араас сертификациялары ааспыта, аан дойдутааҕы авиационнай салоннарга кыттыбыта. Аан дойду авиационнай көрүүлэригэр уһулуччу ситиһиилэри көрдөрбүтэ. Холобур, «Гидроавиасалон‑2012» күрэххэ Бе‑200ЧС 26 аан дойду рекордун олохтообута. Airbus Defence and Space чинчийиитэ көрдөрөрүнэн, аан дойдуга 20 сыл устата 320 маннык сөмөлүөт сакаастаныан сөбүн ааҕан таһаарбыта. Туспа аналлаах туттууга анаммыт сөмөлүөккэ бу бэртээхэй көрдөрүү.
Сүрүн характеристикалара
Бе‑200 кырата суох сөмөлүөт — уһуна 32 миэтирэ, кынатын далааһына 32,8 миэтэрэ, үрдүгэ 8,9 миэтэрэ. Кураанах ыйааһына 28 туонна. Муҥуутуур түргэнэ 610 км/ч, көтүү кэмигэр 190 км/ч бытаарар кыахтаах. Муҥутуур көтөр үрдүгэ 8000 миэтэрэ. Ууттан көтөн тахсарыгар гидроаэродром уһуна кырата 2,7 км буолуохтаах. Уу сомсоругар кырата 3,2 км усталаах уу түөлбэтэ баар буолуохтаах. Икки Д‑346 ТП турбореактивнай двигателлар көмөлөрүнэн көтөр. Аэродромтан көтөр муҥутуур ыйааһына 41000 кг, ууттан 37900 кг, көтөн иһэн уу сомсор (глиссирование) ыйааһына 43000 кг тэҥнэһэр. Ууну 8 секцияҕа куттан барытын бииргэ эбэтэр өлүүлээн быраҕар кыахтаах. Араас сыалга анаммыт көрүҥүттэн тутулуктанан дьону, таһаҕаһы, ууну тиэйэр кыаҕа уларыйа сылдьар.
Тиэйэр, быыһыыр, умуруорар
Чуолаан Бе‑200 диэн бэлиэлээх сөмөлүөт биир эрэ устуука оҥоһуллубута, 1998 сыл балаҕан ыйын 24 күнүгэр маҥнайгы тургутуу көтүүнү оҥорбут базовай мадыал. Ол кэнниттэн Бе‑200 П, Бе‑200 ПС, Бе‑200ЧС уонна Бе‑210 диэн араас сыалга туттуллар көрүҥнэрэ тахсыбыттара. Бе‑200 П — патрульнай көтөр аал, өр кэм салгыҥҥа дайан кэтиир аналлаах сөмөлүөт. 9 киһилээх элбэтиллибит экипажтаах, олортон иккитэ лүөччүктэр. Бе‑200 ПС — көрдүүр уонна быыһыыр аналлаах модификация (ПС — поисково‑спасательный). Ууга уонна сиргэ быыһыырга аналлаах тэриллэринэн хааччыллыбыт, экипаһа икки лүөччүктэн, икки кэтээччиттэн, икки быыһааччыттан уонна биир бортмеханиктан турар. Бе‑200 — уустук, сөмөлүөт түһэр сирэ суох сиргэ пассажирдары тиэйэргэ анаммыт көтөр аал. Бу ууга түһэр дьоҕурун туһанан ыраах сытар сирдэргэ дьону тиксэрэргэ анаммыт модификация. Сөмөлүөт иһигэр 72 пассажир кириэһилэтэ турар. Бу көрүҥ дөбөҥнүк таһаҕас тиэйэр сөмөлүөккэ кубулуйар, оччоҕуна 3000 кг таһаҕаһы кытта 28 пассажиры ылар кыахтанар. Муҥутуур тиэйэр ыйааһына 7500 кг.
Уоту утары киирсэр Бе‑200ЧС
Бе‑200ЧС — саамай тарҕаммыт, туттуллар көрүҥэ — баһаары халлаантан умуруорарга аналлаах модификация. Кабинатын анныгар 12 м3 уу киирэр баахтардаах, иһигэр уоту умуруорууну күүһүрдэр ууга эбиллэр убаҕастарынан толоруллар баахтар эмиэ бааллар. Чуолаан бу көрүҥ Саха сиригэр кэлэн ойуур баһаарын утары киирсэргэ көмөлөһөр.
Бе‑200ЧС сүрүн соругунан уустук сиргэ күөдьүйбүт уоту умуруоруу ууну аэродромҥа куттуон сөп, көтөн иһэн бэйэтэ күөлтэн, өрүстэн баһар кыахтаах. Бу туһугар 150–190 км/ч түргэҥҥэ диэри бытааран (реактивнай сөмөлүөккэ олус уустук дьоҕур) уу үрдүнэн дайар эрэсиимҥэ (глиссирование диэн ааттанар) алларааҥҥа баахтарыгар сомсон ылар. 12 сөкүүндэ иһигэр 12 туонна ууну баһар кыахтаах. Аэродромтан Умайа сытар сиргэ 250 км/ч түргэннээх көтөн иһэн 0,8–1 сөк. иһигэр уутун олоччу быраҕыан сөп. Биир кутуммут уматыгынан, аэродромтан 100 км тэйиччи сылдьан, Бе‑200ЧС 27 туонна кэриҥэ ууну баһаар үрдүгэр кутар кыахтаах. Халлаантан ууну кутарга икки көрүҥ тиэхиньикэ туттуллар — сөмөлүөттэр уонна бөртөлүөттэр. Хайата ордугун чопчу этэр кыах суох — араас түгэннэргэ тиэхиньикэ арааһа ордук туһалаах буолар. Сөмөлүөт сүрүн хааччаҕа — баһарыгар сөптөөх иэннээх уу түөлбэтэ ирдэнэр. Кыра күөлтэн бөртөлүөт курдук баһар кыаҕа суох. Ол оннугар ыраах сытар сиргэ түргэнник тиийэргэ сөмөлүөт бөртөлүөтү ырааҕынан куоһарар.
Омук дойдуларыгар, Арассыыйа эрэгийиэннэригэр
Бе‑200ЧС 2003 сылтан баһаары умуруорууга туттуллар. Бу кэм иһигэр сөмөлүөт араас дойдуларга уоту кытта охсуспута. Ол курдук, 2016 сыл Европаҕа өҥүрүк куйаас туран Бе‑200ЧС Португалияҕа, Израильга тиийэн үлэлээбитэ. Португалияҕа 26 ойуур баһаарын умуруорууга кыттыбыта, 13 нэһилиэнньэлээх пууну уоттан быыһаабыта. 122 ууну быраҕыы түмүгүнэн 1500 туонна ууну уот үрдүгэр куппута. Израильга 7 кырыныы оҥорон, 22 уу быраҕыы түмүгүнэн 264 тыһ. лиитирэ ууну тохпута. 2017 сыл бэс ыйыгар Иркутскай уобалас Качуга оройуонугар 20 уотунан төгүрүтүллүбүт баһаарынай быыһааччылары өрүһүйбүтэ. Көтөр аал хамандыыра Александр Марнохай аттынааҕы Слюдянскай оройуоҥҥа уоту кытта киирсэ сылдьан иэдээҥҥэ түбэһии сигналын ылан, эбии уматык куттубакка эрэ дьону быыһыы барарга быһаарыныы ылар. Тиийэн 200 га иэннээх икки баһаар силбэһэн, дьону куотар сирэ суох хаалларбытын көрөллөр. Үс уу быраҕыытынан куотар көрүдүөр олохтоон баран, өссө уу аҕалан баһаары олоччу умуруорбуттар.
2019 сыл Сибиир тайҕатын умуруорууга улахан көдьүүстээҕин бигэргэтэр. 2021 сылга Турцияҕа, Кипрга, Грецияҕа, уонна биллэн турар, Саха сиригэр уоту утары охсуһууга Бе‑200ЧС көхтөөхтүк туһаныллар. Быйыл бэс ыйын саҥатыгар Саха сиригэр Бе‑200ЧС сөмөлүөт кэлэн кэтиир уонна умуруорар үлэни ыыта сылдьар. От ыйын 27 күнүгэр Ыксаллаах быһыы-майгы министиэристибэтин икки Бе‑200ЧС көтөр ааллара кэлээт, үргүлдьу Уус Майа улууһугар ойуур баһаардарын утары үлэҕэ көппүттэрэ. Тыһыынчанан туонна ууну тиэйэн, үгүс саҥа саҕаланан эрэр уот туочукаларын булан, тыын харбас кэмҥэ бу амфибия-сөмөлүөт уоту сыһытыыга улахан өҥөнү оҥорор.