Саха сиригэр баянистар бэйэлэрэ сойуустаах буоллулар. Сойуус бэрэссэдээтэлэ, сүүстэн тахса ырыа ааптара, эстрада ырыаһыта Алексей Потапов ол туһунан кэпсээтэ:
— Дьиҥэр, миигин ордук эстрада ырыаһытын быһыытынан билэллэр уонна билинэллэр эрээри, мин баяниспын. Бэйэбин өйдүүр буолуохпуттан оонньуубун. Муусука учуутала буолуохпун баҕарар этим. Ол баҕа санаабын ситтим: Уус Алдан улууһун Суоттутугар, Чурапчы улууһун Мырылатыгар оскуолаҕа үлэлээбитим. Үлэлээбит сирдэрим дьоно-сэргэтэ күн бүгүҥҥэ диэри саныырыттан, ахтарыттан олуһун үөрэбин. Өрөспүүбүлүкэбит араас улуустарыгар элбэх ырыа кэлэктииптэрин, ансаамбылларын уус-уран салайааччытын, ону таһынан кулууптарга, оскуолаларга баянист эрэ быһыытынан буолбакка, вокалга, бырааһынньыктары тэрийээччи, тамада быһыытынан үлэлээбитим. Сорох сирдэргэ тиийэн, баян киэһэлэрин ыытабын, ханна тиийдим да, баяммын кыбыммытынан сылдьарым, – диэн Алексей Потапов түбүктээх үлэтиттэн кылгастык билиһиннэрдэ.
Кини араас гостуруолга, “Истиий дуу, баяным” бырайыакка, кэнсиэртэргэ сылдьан өрөспүүбүлүкэ баянистарын, аккордионистарын уонна хормуоскаһыттарын кытары ыкса билсэрэ.
Сотору: “Биһиги, баянистар, кэнсиэртэргэ, куонкурустарга эрэ кыттан, көстө түһэн баран, харах далыттан сүтэн хаалар курдукпут. Ыччаттарбытыгар тугу эрэ хаалларар туһуттан түмсүү дуу, тэрилтэ дуу тэриниэххэ баар этэ”, – диэн баҕа санааларын этинэр буолбуттара.
Дьиҥэр, судаарыстыбаннай регистрацията суох да буоллар, айылҕаттан талааннаах виртуоз Мичил Петрович Березкин бэрэссэдээтэллээх ассоциация баара. Алексей Потапов биир идэлээхтэрин кытары сүбэлэһэн бараннар, 2020 сыллаахха Саха сиригэр аан бастакытын улахан сүбэ форумун тэрийбиттэрэ. Форумҥа өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыттан 50-тан тахса мелодист-баянист, ону тэҥэ муусукаҕа уһуйааччылар тоҕуоруһа мустубуттара. “Хаһааҥҥа диэри улахан тэрилтэтэ суох олоруохпутуй?! Уолбутун өйүөҕүҥ”, – диэн 100 бырыһыан куоластарын биэрэннэр, Алексей Потаповы салайааччынан талбыттара.
– Дьиҥэр, Саха сиригэр байаан хормуоска кэнниттэн баар буолбут национальнай үнүстүрүмүөммүт кэриэтэ буоллаҕа, эдэриттэн эмэнигэр тиийэ бары оонньууллара. Биһиги баян үнүстүрүмүөн быһыытынан сүтэн-симэлийэн хаалбатын туһугар улахан кылаатын киллэрэ сылдьар СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Степан Иванович Васильевка “Истиий дуу, баяным” бырайыагын иһин уонна Оҕо дыбарыаһыгар махтаныахпытын наада”, – диэн этэр Алексей.
Муусукаан, баян дьүрүскэн тыаһын муза оҥостубут Алексей биир саамай долгуйар уонна сытыытык турар кыһалҕанан баян кылаастара аҕыйаабыттарын ааттыыр.
– Баянистар мусукаалынай оскуоланы бүтэрэн баран, сорохторо училищеҕа, үрдүк үөрэх кыһаларыгар киирбэттэр эбэтэр соҕуруу хаалан хаалаллар. Тыа сиригэр баянистар тиийбэттэр. Баары баарынан эттэххэ, баянистарбыт кыһалҕаттан эбэтэр урукку кэмнэрин санаан чуҥкуйан пааркаҕа, ырыынактарга оонньууллар. Төһө да анал үөрэҕэ суохтарын иһин, баян диэн баран муннукка ытаабыт дьоннордоохпут. Сааһырдыбыт диэн олорунан кэбиспэттэр. Ханна да буоллаллар, баяннарын доҕор оҥостоллор. Ол эрээри, мусукаалынай оскуолалар олох суохтар диир сыыһа. Сорох улуустарга бааллар. Арай, баян кылаастаах улуустар тарбахха баттаналлар. Хоту улуустарга кыһалҕа олус сытыытык турар. Бу улуустар 90 бырыһыаннара баян кылааһа, преподавателэ суох олороллор.
Итинтэн сиэттэрэн, аккомпаниатор кылааһын аһан, диплом да буолбатар, саатар үөрэммиттэрин туһунан квалификация иҥэриллиэн баҕарабыт. Төһөлөөх элбэх аккомпаниатор үөрэнэн идэлэниэ этэй? Кыра да үөрэх элбэҕи биэрэр. “Мин үөрэҕэ суох баяниспын эбэтэр сааһырдым” диэбэккэ, бэйэтин үрдүктүк сананарыгар да үчүгэй буолуо этэ буоллаҕа.
Форум кэнниттэн хамсааһыннар саҕаламмыттара
Ол курдук, Аммаҕа Валерий Ноев, Гелярий Сидоркевич ааттарын үйэтитэр аналлаах баянистар, аккордеонистар уонна хормуоскаһыттар куонкурустара буолбуттара. Гелярий Сидоркевич үбүлүөйдээх сааһын көрсө ыытыллыбыт куонкуруска 70-тан тахса мусукаан кыттыбыта. Ол кэнниттэн эмиэ Аммаҕа баянистар, хормуоскаһыттар параадтара аан бастакытын буолан ааспыта. Дьэ, киһи үөрэ көрөр көстүүтэ этэ, аммалар дьолломмуттарын, соһуйбуттарын көрүө этигит! Маны соҕотох киһи кыайбат үлэтэ этэ, иннибэр-кэннибэр өйүүр, кынаттыыр дьонноохпун. Онон, түгэнинэн туһанан, көмөлөспүт, кыттыспыт биирдиилээн да дьоҥҥо, тэрилтэлэргэ махталбын биллэрэбин.
Иккис күнүгэр Валерий Ноев төрөөбүтэ 80 сылын көрсө министиэристибэлэр, спонсордар үбүлээннэр, 80 тыһыынчалаах бириис туруорбуттара. Онтон Г.Сидоркевичка эмиэ 70 тыһыынчалаах бириис оонньоммута. Манна даҕатан эттэххэ, биһиги дьоммутун итинник улаханнык үөрдэбит. Холобур, Хабаровскай куоракка “Смуглянка” ырыаны Егор Матвеев тылбааһыгар, Анатолий Новиков мелодиятыгар сахалыы толорон, Кылаан бирииһи ылбыт, икки сыллааҕыта Кириэмилгэ ыҥырыллан баяҥҥа оонньообут киһи эттэхпинэ, соҕуруу куораттарга кыайыылаахха ыстакаан эрэ туттарар түгэннэрэ баар буолар. Ыраахтан кэлбит дьоҥҥо син дьоһуннаах бэлэҕи-туһаҕы туттарыахтарын сөп этэ буоллаҕа. Онно холоотоххо, сахалар дьоммутун наһаа хадаҕалыыр эбиппит. Биһиги үчүгэй бириистэри туттарарбытынан киэн туттуохтаахпыт, ол аата биһиги кыахтаах эбиппит”.
Икки сыллаах туруулаһыы кэнниттэн
Дьэ, ол форум ыытыллыбытын уонна бэрэссэдэтээли талыы кэнниттэн Алексей Потапов, этэргэ дылы, утуйар уутун умнубута, бэйэтэ этэрин курдук, кэтэҕэр сүгэһэрдээх таас ыйана сылдьыбыта.
Ресурснай киин үлэһитэ Ольга Анатольевна Вешникова салайааччылаах юристар көмөлөрүнэн икки сылы быһа туруулаһан, сүүрэн-көтөн, федеральнай сокуоҥҥа олоҕурбут бэйэтэ устааптаах, юридическай докумуоннардаах сойуус тэрилиннэ.
Алексей онуоха Ресурснай кииҥҥэ, төрөппүт аҕатыгар, юрист идэлээх Алексей Михайлович Потаповка, маны тэҥэ Елена Николаевна Ильина-Намчыга, Зарианна Александровна Гороховаҕа уод.а. муҥура суох махтанар.
Наадалаах докумуоннар сөптөөхтүк оҥоһулланнар, бигэргэнэннэр, “Саха Өрөспүүбүлүкэтин баянистарын, аккордеонистарын уонна хормуоскаһыттарын өрөспүүбүлүкэтээҕи сойууһа” эрэгийиэннээҕи уопсастыбаннай тэрилтэ диэн Саха сирин устуоруйатыгар биир бастакынан РФ Госреестригэр киирдилэр.
– Дьоммор мэктиэлээбит тылбын толордум. Тыалы салгыҥҥа көтүппэтим, өсөһөммүн, ньоҕойдоһоммун, сүүрэн-көтөн, сыалбытын, баҕа санаабытын ситтим. Билиҥҥи үйэҕэ эн тулуурдаах, сыаллаах-соруктаах эрэ буоллаххына, тугу эрэ ситиһэҕин, – диэн салайааччы үөрүүтүн үллэһиннэ.
Алексей доруобуйаларынан хааччахтаах, тулаайах хаалбыт айар талааннаах 50-ча киһини түмэн, “Эйгэ” диэн уопсастыбаннай хамсааһыны алтыс сылын салайар. Бу эмиэ туспа кэпсэниллэр олус дьоһуннаах дьыала.
Онон, Арассыыйа судаарыстыбаннай реестригэр киирбиттэринэн, билигин бэйэлэрэ устааптаах уонна бэчээттээх сойуус буоллулар.
Алексей “мин кэпсиирбинээҕэр бэйэҥ тутан-хабан көрбүтүҥ ордук итэҕэтиилээх буолуо” диэн 2022 сыл муус устарыгар оҥоһуллубут баян оҥоһуулаах бэчээтин, устаабын хайаан да көрдөрөр киһи буолан биэрдэ.
“Онон, саха норуотугар, саха култуурата, мусукаалынай ускуустубата сайдарыгар уонна сүрүнэ, баянистарга, хормуоскаһыттарга, аккордионистарга туһалаах дьыаланы ситистим дии саныыбын», – диэн Алексей Потапов үөрүүтүн үллэһиннэ уонна инникитин элбэх үлэ, сонунтан сонун хамсааһыннар, дьону үөрдэр тэрээһиннэр уо.д.а. баар буолуохтарын туһунан эттэ.
Надежда Егорова, «Саха сирэ» хаһыат