Өймөкөөн улууһун Уус Ньара олохтоохторун икки саастаах оҕолоро улаханнык ыалдьан, сүүрбэччэ хонук устата киин балыыһаҕа эмтэнэн үтүөрбэккэ сыппыта.
Эмчиттэр «инньэ-манньа диэбиттэр», «итинник эмтээбиттэр» диэн эмчиттэр толору ааттара суруллан, улуустааҕы батсаап бөлөхтөрүгэр араас сурах-садьык тарҕаммыта. Батсаап сорох бөлөхтөрүгэр киһи сатаан аахпат үөхсүүтэ, тулуйбат маатырата-куутарата үгүс этэ. Ама да абарбыттарын иһин, туттуна түһэр диэн толкуй суоҕуттан киһи сонньуйар эрэ.
Дьаһалта баһылыга Михаил Захаров оҕо ийэтиттэн, дьыала ис дьиҥин билэн баран, киин балыыһа кылаабынай бырааһа Владимир Коголлыын кэпсэппитэ. Ол кэннэ Доруобуйа харыстабылын миниистирэ Михаил Охлопковы кытта сүбэлэспитэ. Баһылыгы кытта кэпсэтии кэнниттэн бу түбэлтэни Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ бэйэтин болҕомтотугар ылан, оҕо доруобуйатыгар телемедициинэ нөҥүө анал консультация ыыттылар. Ол түмүгэр икки саастаах оҕо доруобуйатын Дьокуускайга анал клиникаҕа бэрэбиэркэлиэхтэрэ.
Онон батсаап иһитиннэриитэ икки өрүттээҕэ көстөн таҕыста. Бастакынан, сүүрбэччэ хонукка туга ыалдьара биллибэтиттэн (диагноһа биллибэт эбит), доруобуйата мөлтөөн испит оҕо дьылҕата хайдах буолуо биллибэт этэ. Онон батсаап «оргуйан», кырачаан киһиэхэ тустаах болҕомто уурулунна. Иккиһинэн, араас сурах-садьык төһө уһуннук баран, туох айдаан тахсыаҕа биллибэт этэ. Онуоха уопуттаах улуус салайааччыта боппуруоска кэмигэр орооһон, кырдьыктаах иһитиннэрии утары тахсан биэрдэ. Онон бэйэлэрин тустарыгар хобу-сиби туһанааччылар айахха бэрдэрдилэр.
Бу түбэлтэни холобурдаан туран, мин бүгүн батсаап омсолоох өрүтүн уонна ол онтон хайдах сэрэниэххэ сөбүн дьон санаатын хомуйан ырыттым.
Бастаан батсаап кэрэхсэтэр өрүтүн холобурдуох.
Айталы ЕГОРОВА, «Тэтим» араадьыйа суруналыыһа:
— Батсаап наадалаах бөҕө буоллаҕа. Күннээҕи олохпутугар, үлэбитигэр-дьаһахпытыгар олус көмөлөһөр. Ийэ буоларым быһыытынан, дьон оҕолорун хаартыскаларын туруоралларын соччо ахсарбаппын, оҕо кутун харыстыахха наада.
Дмитрий ЛЕБЕДЕВ, саха эстрадатын ырыаһыта:
— Аныгы олох тэтимигэр батсаап наһаа наада. Ордук оскуолаҕа үөрэнэр оҕолоох төрөппүттэргэ. Дьиэҕэ үлэлэрин ситэри суруйбакка кэлбит буоллахтарына батсаап нөҥүө ыйытан кэбэҕэстик билэҕин. Оҕо оскуолаҕа кэлиитэ-барыыта — барытын батсаап быһаарар.
Полина ДОМНИНА, култуура үлэһитэ:
— Дьааҥы улууһугар олорор буолан, батсаап ыраах баар оҕолорбун, аймахтарбын, доҕотторбун бииргэ түмэр, ыксаллаах түгэҥҥэ быыс хайаҕас буларга көмөлөһөр. Онон батсаап, инстаграм саататар эрэ социальнай ситимнэринэн буолбакка, олохпутун интэриэһинэй оҥороллор.
Аида ЛЕОНТЬЕВА, Бүлүү улууһун Лөкөчөөн орто оскуолатын дириэктэрэ:
— Билиҥҥи кэмҥэ олохпут батсааба суох сатаммат курдук. Ол курдук мин үлэбинэн «Салайааччылар», «Лөкөчөөн оскуолатын учууталлара», «Саха сирин физикаҕа учууталлара», «Бүлүү улууһун физикаҕа учууталлара» бөлөхтөргө баарбын. Өссө ийэм, аҕам өттүнэн аймахтарым, бииргэ оскуолаҕа, университекка бииргэ үөрэммит оҕолорум, дьиэ кэргэним, Үөһээ-Бүлүү физматын бүтэрбит выпускниктар, нэһилиэкпит биллэриилэрин бөлөхтөрө… Түргэнник биллэриини, сонуну билэ охсорго, үлэҕэр туһата, эбии матырыйааллары ыларга абыраллаах курдук.
Батсаап “алдьатар” өрүтэ
Батсаабынан туһанар киһи аатын-суолун, хаартыскатын көрдөрбөт: баҕардаҕына туруорар, суох да суох. Онон туһанан араас сураҕы-садьыгы холкутук тарҕатыы, киһини баһааҕырдыы үгүс. Төһөлөөх үтүө дьоннору эрдэ «өлөрөн», кыра иһитиннэриини күүркэтэн, дьону баһааҕырдан, аатын-суотун алдьатыы, араас айдаан тахсарый? Кэлиҥҥи сылларга батсаабы быыбардарга хото туһанар буоллулар. Быйыл улахан быыбардар буолаары турар буолан, батсаап ис хоһооно эмиэ быыбар тиэмэтигэр халыйда. Батсаап алдьатан өрүтүн туһунан дьон санаата маннык.
Степан РОЖИН Хатастааҕы сибиинньэ комплексын кылаабынай зоотехнига:
— Бэлиитикэ араас хайысхаларыгар түмсүү, арахсыы баара чахчы. Бу — олох ирдэбилэ. Сайдыы баран истэҕин аайы өй-санаа, батсаабы туттуу, туһаныы эмиэ уларыйыа, сайдыаҕа.
Надежда ВАСИЛЬЕВА, психолог:
— Батсаап омсолоох өрүтэ – олус элбэх бириэмэни ылар. Санаан көрүҥ, 100-500 мунньуллан хаалбыт иһитиннэриини ааҕа олордоххуна, күнүҥ бүтэр буоллаҕа. Аны тугу да көтүтэриҥ сатаммат курдук – барыта наада. Ол эбэтэр, бэрт уһун кэмҥэ эн “виртуальнай” дэнэр олоххо киирэн, дьиҥнээх олохтон арахсаҕын диэххэ сөп.
Татьяна ГОГОЛЕВА, “Хотугу сулус” оҕо телерадиоакадемиятын дириэктэрэ:
— Хомойуох иһин, батсаап нөҥүө дьону баһааҕырдар, куһаҕан дьаллыгы уонна куһаҕан сураҕы тарҕатар дьон үгүс. Ордук быыбар саҕана. Онон куйаар ситимигэр дьону кытта ситимнэһэргэ анал сокуоннар тахсыахтарын наада.
Анатолий НИКОЛАЕВ, Саха академическай тыйаатырын дириэктэрэ:
— Биһиги омук быһыытынан тыыннаах хааларбыт мэктиэтэ – ис турукпут, култуурабыт-өйбүт-санаабыт. Ону батсаап ситимэ буорту гыныан сөп. Сунтаарга оҕону быраҕыы дьыалата эмиэ бу маннык ситими кытта сибээстээх. Голливуд киинэлэригэр киһини күлэ сылдьан өлөрөллөр. Өлөрбүт киһилэрин үрдүгэр кыыстаах уол сыллаһаллар. Куһаҕаны оҥоруу туох да накааһа суох курдук. Мин батсааба суох төлөпүөннээх киһибин. Төрдүттэн утарар дьыалам.
ЭКСПЕРТ САНААТА
УЛЬЯНА ВИНОКУРОВА бу этиллибити барытын олус сөптөөхтүк түмүктээбит социологическай наука доктора, Арктическай институт профессора санаата маннык:
— Туох барыта үчүгэйдээҕин-куһаҕаннааҕын курдук, батсаап эмиэ оннук. Кини Саха сирин иилии сабардаабыт ис кыаҕа сахалар «Кэпсээҥҥит, хайдах олороҕут?» диэн сураһан, ситимнэһэн, санаа атастаһан билсиилээх-түмсүүлээх буолар майгыларыгар сытар. Онтон атын эбитэ буоллар маннык киэҥ нэлэмэн сири баһылаан, биир тыллаах-култууралаах буолуо суох этибит. Онон батсаап дьон-сэргэ итинник баҕатын суһаллык, чэпчэкитик толорор кыах биэрдэ. Быһата, этэрбэс араадьыйата аны батсаап буолла.
Мөлтөх өрүтэ — сахаларга суругунан култуура үөрэх-билии эйгэтигэр үөскээбит буолан, «суруллубут — суоруллубат» диэн суруллубут эрэ барыта дьиҥ кырдьыктаах, итэҕэтиилээх диэн санаа олохсуйбут. Онон суруллубуту ыараҥнатан, ырытан, кырдьыгын-сымыйатын тус бэйэ быһаара сатаабат сыһыан үөскээбит. Ол түмүгэр араас сыыһа-халты, анаан да буккуйуунунан дьарыктанар дьоннор, тэрилтэлэр батсаапка күөх окко күрүөлээн киирбит сүөһү курдук күннүүллэр.
Маны кыайа, дьааххана туттахха, батсаап туһата күүһүрүө этэ. Өссө социальнай ситим бу көрүҥэр суруйар култуура үөскүөхтээх эбит. Бастатан туран, суруйар киһиҥ аатын-суолун суруйуохха, суруйар киһигин ытыктыыргын да бэлиэтээн уонна араас сыыһа-халты ыытыһыы, өйдөммөт түгэн үөскээбэтин туһуттан. Аны «тыл барда – бас барда» диэбит курдук, кэлин кэмсиннэргин да кыайан көннөрбөт тыллартан тардыныахха. Бу мээнэ сэлэһии буолбатах, докумуоннаммыт кэпсэтии.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru