Бастыҥнары батыс: «Сэрии тулаайаҕа» ырыа саҥалыы тыыннанна

Бу күннэргэ «Саха» НКИХ Улуу Кыайыы 80 сылыгар Кыайыы ырыаларынан килииби устууга «Победа за нами» диэн күрэһин түмүктээтэ, кыайыылаахтарын быһаарда. Хас да улуустан бэртээхэй үлэлэр киирэннэр, дьүүллүүр сүбэ үлэлэри сыаналаата. Күрэх сыла-соруга – улуус, нэһилэк, түөлбэ историятын билиһиннэрии, киэҥ араҥаҕа тарҕатыы.

Улуу Кыайыы 80 сылыгар анаммыт күрэскэ өрөспүүбүлүкэ араас улуустарыттан дириҥ ис хоһоонноох, киһи уйулҕатын таарыйар үлэлэр киирбиттэр. Дьүүллүүр сүбэ түмүгүнэн, кылаан миэстэни Сунтаардааҕы гимназия «Чэлгийдин мин сирим» диэн килиибэ ылла, үһүс миэстэҕэ Дьокуускай куорат оскуола иннинээҕи тэрилтэлэрин бөлөҕүн «Баллада о солдате» үлэтэ таҕыста.

Ол эрээри, көрөөччүнү ордук долгуппут, уус-уран киинэҕэ тэҥнээх үлэнэн норуодунай артыыс Анастасия Варламова тылларыгар «Сэрии тулаайаҕа» килиип иккис миэстэҕэ тигистэ.  Сэрии тулаайаҕа… Бу икки тыл киһи сүрэҕин хамсатар, хараҕын уулуур күүстээх. Үөһээ Бүлүү улууһун Кэнтик нэһилиэгин бибилэтиэкэрэ Мария Ушницкая бу ыар тиэмэни килиипкэ тылыннаран, бүтүн өрөспүүбүлүкэни уйадытта. Биир киһи көҕүлээһинэ хайдахтаах курдук нэһилиэги бииргэ түмэн, историяны саҥалыы арыйбытын туһунан Мария Ушницкая «Эдэр саас» саайтка анаан-минээн кэпсээтэ.

-Бу улахан суолталаах тиэмэҕэ килиип оҥорон күрэскэ кыттарга туох төрүөтүнэн буолла?

— Бу биһиги эбээһинэспит. Күөх халлаан, эйэлээх олох туһугар сырдык тыыннарын толук уурбут дьоммут кэриэһин үйэтитии, кэлэр көлүөнэҕэ тиэрдии – хас биирдиибит ытык иэһэ. Биһиги үлэбит – ол иэскэ, дойдуга тапталга уонна бэриниилээх буолууга сүгүрүйүүбүт бэлиэтэ.

-Килиип сүрүн санаатын, сюжета хайдах үөскээбитэй? Баҕар, туох эрэ кинигэттэн, историяттан эбэтэр бэтэрээн ахтыытыттан саҕыллыбыта буолуо?

— Мин бибилэтиэкэр буоларым быһыытынан, нэһилиэкпит историятын дириҥник үөрэтэбин. Аҕа дойду сэриитигэр Кэнтиктэн 204 эдэр киһи ыҥырыллыбыта, олортон 130-та эргиллибэтэҕэ… Бу ыар сүтүк. Ол кэмҥэ нэһилиэккэ тимир уустарын артыала тэриллэн, 40-ча тулаайах оҕо дьахталлары кытта тэҥҥэ үлэлээн, Кыайыыга бэйэлэрин кылааттарын киллэрбиттэрэ. Килииппит бу кырдьыкка олоҕурар.

-Бибилэтиэкэҕэ үлэҕит килииби оҥорорго төһө көмөлөстө? Баҕар, бибилэтиэкэ пуондатыттан архыып докумуоннарын, хаартыскалары туһаммыккыт буолуо?

-Элбэх кинигэни хасыһан ааҕан, нэһилиэк ытык кырдьаҕастарыттан ыйыталаһан-сураһан, сүбэ-ама ылан видеобут күн сирин көрбүтэ.

-Бу санааҕытын олоххо киллэрэргэ кимнээх көмөлөстүлэр?

—  Бу – бүтүн нэһилиэк үлэтэ. Көҕүлээһини улуустааҕы киин библиотека, салайааччыбыт Наталия Кирилловна Петрова уонна биир идэлээхтэрим биэрбиттэрэ. Оттон устууга саамай күүс-көмө буолбут киһибит – ытык кырдьаҕаспыт, нэһилиэк уонна улуус Бочуоттаах олохтооҕо Вера Алексеевна Максимова. Ону тэҥэ нэһилиэкпит Аҕа баһылыга, билигин Үөһээ Бүлүү улууһун баһылыга буолан олорор Валерий Валерьевич Николаев, доҕотторбут Захар Анатольевич Иванов, Никита Николаевич Филиппов, Анна Николаевна Николаева, Варвара Игнатьевна Саввинова, Сардана Михайловна Иванова, Михаил Ионович Саввинов,  Анатолий Саввич Таркаев, Анатолий Николаевич Алексеев, сүрүн дьоруойу оонньуур Света Кырдьагастырова, дьүөгэлэрим, табаарыстарбыт өйөөбүттэрэ  уонна саамай тутаах киһим кэргэним Алексей Васильевич.  Манан туһанан, бу үлэ күн сирин көрөрүгэр кыттыбыт бар дьоммор муҥура суох махтанабын

-Аҕа дойду Улуу сэриитин тиэмэтэ эһиэхэ тус бэйэҕитигэр туох суолталааҕый? Дьиэ кэргэҥҥит историятыттан ситимнээҕэ буолуо дуо?

— Оннук буоллаҕа дии. Мин икки эһэм, Давид Николаевич Семенов уонна Семен Михайлович Сивцев, Аҕа Дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтара. Онон бу тиэмэ миэхэ чугас, мин историям сорҕото. Хас биирдии дьиэ кэргэҥҥэ сэрии хаалларбыт бааһа баар. Ол умнуллуо суохтаах.

— Бу кыайыы эһиэхэ тус бэйэҕитигэр уонна төрөөбүт Кэнтиккитигэр тугу түстүүрүй?

— Дойдубуттан киэн туттууну, патриотическай санааны үөскэтии.

— Маннык ситиһиилээх бырайыак кэнниттэн саҥа айар санаалар, былааннар үөскээтилэр дуо? Салгыы да айар үлэнэн дьарыктаныаҥ дуо?

-Олорон ааспыт дьоммутун үйэтитэн элбэх дьон-сэргэ махтанна, онон мин наһаа үөрдүм, өссө күүскэ дойдум историятын видеоҕа уһулуох санаалар киирдилэр.

Мария Ушницкая үлэтэ – эдэр киһи баҕа санаата, дьулуура хайдахтаах курдук улахан дьыаланы оҥорор кыахтааҕын, уопсастыбаны бииргэ сомоҕолуур күүстээҕин чаҕылхай холобурунан буолар. Биир килиип нөҥүө Кэнтик нэһилиэгин историята саҥалыы тыыннанан, кэлэр көлүөнэ сүрэҕэр тиийдэ.