Бастакы учууталбыт Георгий Алексеевич Слепцов туһунан ахтыы

Бөлөххө киир:

Георгий Алексеевич Слепцов 1930 сыллаахха муус устар 21 күнүгэр Мэҥэ Хаҥалас улууһун Тараҕай нэһилиэгэр күн сирин көрбүтэ. Ийэтэ Наталья Николаевна Слепцова ыанньыксыттыыра, 1939 сыллаахха тыа хаһаайыстыбатын өрөспүүбүлүкэтээҕи быыстапкатын кыттыылааҕа этэ, 1945 сыллаахха өлбүтэ. Аҕата, стахановец Алексей Филиппович Слепцов 1953 сыллаахха күн сириттэн күрэммитэ.

edersaas.ru

Георгий Алексеевич 1940 сыллаахха Доллуга көрбөт уонна мөлтөхтүк көрөр оҕолор өрөспүүбүлүкэтээҕи сэттэ кылаастаах оскуолаларыгар үөрэнэ киирбитэ. Кини оҕо эрдэҕиттэн хараҕынан 1 группалаах инбэлиит этэ. Георгий 1947 сыллаахха оскуолатын туйгун сыананан бүтэрбитэ уонна тута хомсомуол кэккэтигэр киирбитэ. Үөрэҕин салгыы сырыттаҕына, 1948 сыллаахха биһиги оскуолабытыгар начаалынай кылаастар учууталларынан анаабыттара. Кини манна 1957 сыллаахха диэри үлэлээбитэ.

Брайль кинигэлэригэр тапталы иҥэрбитэ

Устуоруйа уонна литература уруоктарыгар ааҕыы тиэхиньикэтин сайыннаран, билиибитин элбэтэн, олус элбэҕи ааҕарбыт. Учууталбыт Георгий Алексеевич үөрэнээччилэрэ төһө ааҕалларын мэлдьи бастакы миэстэҕэ туруорара. Бэйэтин иитиллээччилэригэр Брайль кинигэлэригэр дьиҥнээх тапталы иҥэрбитэ уонна: «Литератураны бэйэтин тарбахтарынан (Брайль систиэмэтинэн) ааҕар киһи эрэ көрбөт киһинэн ааҕыллар, кини дьиҥнээх билиилээх уонна тутулуга суох, уопсастыбаҕа туһалаах уонна тэҥ бырааптаах киһи буолуоҕа”, – диирэ. Кини биһиэхэ Брайль кинигэтигэр тапталы бэйэтин холобурунан иҥэрбитэ. Ол эбэтэр бэйэтэ хас нэдиэлэ аайы бибилэтиэкэттэн үрүксээгинэн кинигэни ылара.

Георгий Алексеевич 1951 сыллаахха Саха сиринээҕи педагогическай училищеҕа кэтэхтэн үөрэнэ киирэн баран, 1956 сыллаахха бүтэрбитэ. 26 саастааҕар ССКП чилиэнинэн ылыллыбыта. 1957 сыллаахха Саха судаарыстыбаннай университетыгар устуоруйа отделениетыгар үөрэххэ киирбитэ. Ити сыл көрбөттөр уопсастыбаларын бэрэссэдээтэлэ Николай Иннокентьевич Кононыхин эмискэ суох буолбута, Георгий Алексеевич, бырабылыанньа чилиэнин быһыытынан, аныгыскы кэмпэриэнсийэҕэ диэри бэрэссэдээтэли эбээһинэһин толорооччунан анаммыта. Кини 1959-1961 сылларга биһиэхэ, көрбөттөр уонна мөлтөхтүк көрөр өрөспүүбүлүкэтээҕи оскуолаҕа, начаалынай кылаас учууталынан үлэлээбитэ (Төҥүлүттэн Дьокуускайга көһөрүллүбүт оскуолаҕа).

Георгий Алексеевич 1961-1965 сылларга А.И.Герцен аатынан Ленинградтааҕы судаарыстыбаннай педагогическай институкка дефектология факультетыгар үөрэммитэ уонна начаалынай кылаас, нуучча тылын уонна литературатын учууталын идэтин ылбыта. Үөрэҕин бүтэрбит киһини үлэлээбит оскуолатыгар анаабыттара. 1965-1969  сылларга оскуола бартыйыынай тэрилтэтин сэкирэтээринэн талыллыбыта.

Улахан буукубаттар суруллар киһи

1969 сыллаахха ыам ыйыгар көрбөттөр тэрилтэлэрин өрөспүүбүлүкэтээҕи XII кэмпириэнсийэлэрэ буолбута. Кэмпириэнсийэ пленумугар Георгий Алексеевиһы көрбөттөр бүтүн сойуустааҕы уопсастыбаларын өрөспүүбүлүкэтээҕи бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлинэн талыллан, 1990 сылга диэри үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.

Георгий Алексеевич үөһээ турар тэрилтэлэр салайааччыларыгар хаһан да илин-кэлин түспэт этэ, үҥэ-сүктэ сылдьыбата, үлэни, уопсастыба чилиэннэрин култуурунай уонна социальнай өттүнэн хааччыйыы боппуруостарыгар оҥоһуллуохтаах көмөнү дакаастаан туран ирдиирэ.

Өйүнэн-санаатынан уонна майгытынан-сигилитинэн киһи бастыҥын кытары күннэтэ уонна хас эмэ сылы быһа алтыһыы биһиэхэ төһөлөөх астыныныы уонна дьиҥнээх дьолу биэрбиттэрэ буолуой? Кини курдук дьону улахан буукубаттан суруллар дьон диэн кырдьыктаахтык этэллэр. Кини курдук дьон билигин биһиэхэ хайдахтаах курдук тиийбэттэрий?

Күн бэҕэһээ курдук этэ…

1960 сыл балаҕан ыйын 1 күнүгэр ийэм миигин көрбөттөр уонна мөлтөхтүк көрөр оҕолор өрөспүүбүлүкэтээҕи оскуолаларын бастакы кылааһыгар аҕалбытын күн бэҕэһээҥҥи курдук өйдүүбүн. Оскуолабыт Геологтар бөһүөлэктэригэр баара (2008 сылга диэри). Биһиги уһун уулуссанан олус өр хааман тиийбиппит, уулусса уҥа өттүгэр бүтэн биэрбэт күөх ойуур баара, онно хаста да тохтоон сынньаммыппыт. Оскуолабытыгар дьэ, тиийэн кэлбиппит. Мин манна, сибиэһэй кырааска сыттаах паартаҕа аан бастаан олорбутум. Миэхэ бастакы учууталым – сымнаҕас майгытынан, дьоҥҥо болҕомтолоох сыһыанынан, оҕолорго аҕалыы кыһамньытынан мин дууһабар сүппэт суолу-ииһи хаалларбыт Георгий Алексеевич чугаһаан кэлбитэ. Учууталым мин уҥа илиибэр бэйэтин илиитигэр “сылыйбыт” грифели туттарбыта уонна Брайль приборугар туочукалары баттыыры көрдөрбүтэ. Онтон мин итини сөпкө оҥорорго сылайбыт илиибэр сэҥийэбинэн көмөлөһө-көмөлөһө, бүтүн ыйы быһа үөрэммитим. Ити курдук, биһиэхэ буукубалар уонна сыыппаралар эйгэлэрин билиһиннэрбитэ.

«Икки биллэр дьон икки ардыгар төрөөбүтэ»

Георгий Алексеевич естествознание уруогар огурсу, помидор уонна моркуоп аҕалара. Бу оҕуруот астара оччолорго Дьокуускай куоракка олох суох этилэр. Биһиги бу оҕуруот астарын үөрэ-көтө сыттаан, тутан-хабан, биһиги айылҕабыт дьиҥин билэрбит. Уруок бүтүүтэ итини барытын тэҥ өлүүскэлэргэ араартаабытын биһиги астына сиирбит.

Мин СГУ физматын бүтэрэн баран, бэйэм оскуолабар математика учууталынан үлэлээбитим. Арай биирдэ төрдүс чиэппэр саҕаланыытыгар Георгий Алексеевич миэхэ: «Мин төрөөбүт күнүм күнүн-дьылын таай. Мин муус устарга икки биллэр дьон икки ардыларыгар төрөөбүтүм”, – диэн ыйытыыны биэрдэ. Мин, биллэн турар, Владимир Ильич Ульянов-Ленин төрөөбүт күнүн билэрим, ол иһин, арааһа муус устар 21 эбэтэр 23 күннэрэ диэбитим. Онуоха Георгий Алексевич: “Сөп. Муус устар 21 күнүгэр Гитлер уонна Ленин икки ардыларыгар”, – диэбитэ.

Георгий Алексеевич сүүрбэттэн тахса сыл көрбөттөр бүтүн Арассыыйатааҕы уопсастыбаларын Саха сиринээҕи бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ. Бу бочуоттаах дуоһунаска мин бары санааларбын уонна дьулуһууларбын куруук өйүүрэ.

Таптал сылаас иэйиитинэн

 Биһиги оскуолабытыгар олус элбэх уһулуччулаах дьон үлэлээбитэ. Кинилэр ортолоругар Ленинград уобалаһыттан төрүттээх, көрбөт оҕолорго бэйэтин билиитин биэрэ кэлбит, хараҕынан көрбөт Зинаида Зыкова диэн эдэркээн нуучча кыыһа баара. «Бочуот знага» уордьан кавалера, үлэ бэтэрээнэ Зинаида Федоровна биһиги өйбүтүгэр-санаабытыгар мэлдьи хаалыаҕа. Кини биһиги учууталбытыгар Георгий Алексеевичка кэргэн тахсыбыта уонна оскуолабытыгар олоҕун тухары үлэлээбитэ. Кинилэр биһиги уонна бүтүн оскуола тэҥнэһэргэ дьулуһар дьонноро этилэр. Слепцовтар дьиэ кэргэттэрэ Коля уонна Лида диэн оҕолору иитэ ылбыттара. Мин Коляны кытары орто дойду олоҕуттан барыар диэри сибээстэһэрим.

Зинаида Федоровна мин улахан убайым Семен Романович үөрэнэр кылааһын салайааччыта этэ, ол да иһин, кинилэргэ элбэхтик ыалдьыттаабыппыт. Хаһаайыстыбаны барытын Зинаида Федоровна көрөрө-истэрэ, оттон маҕаһыыннарга бородуукта атыылаһа Георгий Алексеевич сылдьара. Доҕор диэн ааттаах, хара өҥнөөх ыттаахтара. Доҕор олус өйдөөх ыт этэ, хаһаайыттара көрбөттөрүн билэр буолан, кинилэргэ кыһамньылаахтык уонна өйдөөхтүк сыһыаннаһара.

Слепцовтар оскуолаттан чугас сэттэ кыбартыыралаах уопсай дьиэ кыра хоһугар олорбуттара. Ыттара кинилэри мэлдьи үлэлэригэр арыаллыыра. Үгүс көрбөт дьон курдук, Зинаида Федоровна бэйэтин хаһаайыстыбатын олус чэнчистик уонна ыраастык тутара. Олус минньигэстик астыыра, сибэкки үүннэрэрин сөбүлүүрэ. Кэлин икки хостоох, тупсаҕай оҥоһуулаах кыбартыыра ылан баран, болкуонугар оҕурсу уонна да атын күөх үүнээйини олордоро. Зинаида Федоровна нуучча да, саха да норуодунай ырыаларын олус үчүгэйдик ыллыыра. Кинилэр элбэхтик ааҕалларын сөбүлүүллэрэ, улахан билиилээх, интэллигиэн дьон этилэр.

Киһи туһунан оҥорбут дьыалата кэпсиир

Георгий Слепцов көрбөттөр Бүтүн Арассыыйаатааҕы уопсастыбаларын киин бырабылыанньатыттан Николай Островскай аатынан кулуубу тутууну үбүлээһини ситиспитэ. Саҥа дьиэ 1969 сыллаахха сайын үлэҕэ киллэриллибитэ. Кэлин кулуупка эбии тутууну ыытарга олорор дьиэни тутууга өлүүлээн кыттыһарга үп бэриллиитин ситиспитэ. Дьэ, бу саҥа дьиэлэргэ 1971-1990 сылларга дьиэҕэ-уокка олус наадыйар 19 ыал тупсаҕай оҥоһуулаах кыбартыыралары ылан, үөрбүтэ-көппүтэ. Көрбөттөр уонна мөлтөхтүк көрөр дьон өрөспүүбүлүкэтээҕи бибилэтиэкэтигэр “саҥарар” кинигэлэр кииннэнэн кэлэллэрин уонна саха тылынан “саҥарар” кинигэлэри устарга үбү биэриини эмиэ кини туруорсубута. Учууталбыт тус кыттыытынан 1970-с сыллар саҥаларыгар бибилэтиэкэ иһинэн саҥарар кинигэлэри устар сүҥкэн устуудьуйа арыллыбыта. Билигин манна Саха сирин биллэр суруйааччыларын уонна бэйиэттэрин хас да тыһыынча сахалыы кинигэ оҥоһулунна.

Бүтүн Арассыыйатааҕы уопсастыба Саха сиринээҕи бырабылыанньата бэйэтин кэмигэр көрбөт уонна мөлтөхтүк көрөр оҕолор өрөспүүбүлүкэтээҕи оскуолаларын, 1 уонна 11 нүөмэрдээх оҕо саадтарын кытары күүскэ сибээстэһэрэ.

Биһиги оскуолабыт бараах тииптээх эргэ дьиэҕэ баара. Ааспыт үйэ 60-сылларыгар Георгий Алексевич эбии тутууну үбүлээһини ситиспитэ, онон оскуола иэнэ икки төгүл кэҥээбитэ. Ааспыт үйэ 70-с сылларын бүтэһигэр учууталбыт туруорсуутунан биһиги оскуолабыт икки мэндиэмэннээх дьиэҕэ көспүтэ.

Георгий Слепцов биһиги оскуолабыт сайдарыгар дууһатынан ыалдьара уонна бырабылыанньа бэрэссэдээтэлэ буолан баран, киин бырабылыанньаттан үөрэх процеһын өйүүргэ уонна оскуола материальнай-техническэй базатын тупсарарга, Брайль уонна улахан шрифтээх учуобунньуктарын атыылаһарга, наадалаах тэриллэри, миэбэллэри уонна массыынаны атыылаһарга, ону өрөмүөннүүргэ сыл аайы үп-харчы көрүллэ турарын ситиспитэ.

Кини  дириҥ билиилээх уонна үтүө суобастаах салайааччы быһыытынан көрбөттөр Бүтүн Арассыыйатааҕы уопсастыбаларын чилиэннэрин ортотугар улахан аптарыатынан туһанара, ССКП XXVI куораттааҕы кэмпэриэнсийэтин, көрбөттөр Бүтүн Арассыыйатааҕы уопсастыбаларын XII–XV сийиэстэрин дэлэгээтинэн талыллыбыта. Кини 1975-1990 сылларга көрбөттөр Бүтүн Арассыыйатааҕы уопсастыбаларын киин бырабылыанньатын чилиэнэ этэ.

Георгий Алексеевич Слепцов үлэлээбит сылларыгар хаста даҕаны Хомсомуол, САССР олохтоох бырамыысыланнаһын уонна социальнай хааччыйыы министиэристибэтин бочуотунай грамоталарынан наҕараадаламмыта. Киниэхэ «ВОС туйгуна», «РСФСР социальнай хааччыйыы туйгуна», «Үлэ бэтэрээнэ», «ВОC бочуоттаах чилиэнэ» ааттар иҥэриллибиттэрэ. 1990 сыллаахха өрөспүүбүлүкэ норуотун хаһаайыстыбатын сайдыытыгар өҥөтүн уонна өр сыллаах үтүө суобастаах үлэтин иһин, “Саха АССР норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ” үрдүк ааты ылбыта.

“Саха сирэ”, edersaas.ru саайтка анаан 

педагокика наукатын хандьытаата

Пантелеймон ЕГОРОВ.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0