Барабыай – билгэһит чыычаах

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Барабыай эбэтэр моойторуктаах чыычаах барабыайдар кэргэннэригэр киирэр дьиҥнээх барабыайдар уустарыттан саамай тарҕаммыт көрүҥ. Киһи олорор дьиэтин таһыгар олохсуйар көтөр буолан тас көрүҥүнэн да, саҥатынан да үчүгэйдик биллэр.

Барабыайдар Саха сиригэр 1960 сылларга кэлэн баран, манна хаалбыттарын курдук этэллэр. Кыһын элбэх барабыай тоҥон өлөр эбит. Саас биллэ аҕыйыыр. Ол оннугар сайын төрүөҕэ элбэх буолан, күһүн элбиир.

Барабыай уйатын сарай иһигэр, дьиэ кырыыһатын анныгар, түннүк үрдүгэр, истиэнэ хайаҕастарыгар туттар. Уйатын хаппыт оту, түүнү, баатаны, пакляны туһанан оҥостоллор. Аһылыга сайын үөн-көйүүр, от сиэмэтэ, отон. Кыһын от сиэмэтэ, ас тобоҕо тохтубутун сиир. Туһата суох үөннэри сииллэр, барабыайдар элбэх буолуулара экология ыраас буолара  дакаастанар эбит.

Буортута култуурунай үүнээйини сиэн тыа хаһаайыстыбатыгар хоромньуну аҕалаллар, инфекционнай ыарыыны тарҕатыахтарын сөп.

Мин Иннокентий Сосин. «Барабыай тыалы билгэлиир.”, “Барабыайдар” кэпсээннэрин, Баал Хабырыыс  “Боростуой бороҥ дьүһүннээх”, Дария Васильевна-Амма Даайыс “Барабыай барахсан”, Сергей Петрович Васильев “Бытархай оҕуруолуу” хоҺооннорун аахтым.

Барабыайдар биһиги дьиэбит кырыыһатыгар олохсуйбуттара 3-с  сыла буолла. Мин кинилэри аһатабын, харыстыыбын, таптыыбын. Кырачаан барабыайдары чинчийэн көрөргө быһаарынным. 

Кинилэр олус эрдэһиттэр, күн сырдаата да уһукталлар. Бастаан сууналлар, ол кэнниттэн ас көрдүү бараллар. Аһаан баран ыллыыллар. Онтон эмиэ аһыыллар, сууналлар. Оннук күн саҕахха түһүөр дылы сылдьаллар.

Олус сүрэхтээхтэр, уйаларын оҥостоллор, оҕолорун көрөллөр, ас булан аҕалан аһаталлар.

Кэтээн көрүүбүттэн ыллахха:

2.10.21 Сарсыарда 7 ч турбуттара, ону мин тыастарыттан истэбин. 7.30 ч. ас көрдүү көппүттэрэ. 9 ч. тахсан бэйэбит оҥорбут “остолобуойдарыгар” ас куппутум. Килиэп, ириис куруппатын бытарытан биэрэбин. Аҕыйах мүнүүтэ буолбат көтөн кэлэн аһыы олорор буолаллар. Кыһыҥҥы күн кылгас буолан 3.30 — 4 чааска дылы уйаларыгар  утуйардыы киирэллэр. Онтон киэһэ тахсыбаттар. Аны олус сэргэх, ыраахтан да көрөр эбиттэр, олох аттыларыгар чугаһаппаттар. Ыраахтан көтөн тахсаллар. Үксүн үөрүнэн сылдьаллар.

Тымныы, тыаллаах күҥҥэ аҕыйахтык көтөллөр. Сылаас күннээх күн элбэхтик көтөллөр.

Сылаас күҥҥэ 30 тахсата да аһыан сөп эбит, аһыыр бириэмэтэ холбоон 2 чаас, тымныы күҥҥэ 3 мүнүүтэ эрэ көтөр, сууккаҕа тымныыттан саһар кэмэ 21 чаас.

Тымныы күннэргэ сылаас тахсар сиригэр ордук мунньусталлар, биһиэхэ кырыыһа үрдүгэр уонна дьиэҕэ сылааһы киллэрэр турбаларга олорор буолаллар.

Дьиҥэ, барабыай урут Африкаҕа олорбут эбит. Наһаа биллибэт- көстүбэт чыычаах Африка материгыттан Средиземнай муораны уҥуордаан Евразия сиригэр кэлбит. Саха сиригэр 1960 сылларга кэлэн баран манна хаалан хаалбыттар.

Онон барабыай маннык эбит:

1. Бытарҕан да тымныыга иллэҥ буолбат үгэстээх-үлэһит

2. Кыбыыга, далга от сыатын күнү быһа тонсуйаллар

3. Сайын устата иккитэ сымыыттаабыттара. Атырдьах ыйыгар биһиги кырыыһабыт анныгар ийэ барабыай оҕолорун саҥа таһаарбыта.

3. Барабыайдар, ойуур мастарын, култуурунай үүнээйилэри буортулуур үөннэри — көйүүрдэри сиир буоланнар, киһиэхэ олус улахан туһалаахтар.

4. “Барабыай тымныы, тыал кэлэригэр хахха сиргэ саһа сатааччы”-барабыай -билгэһит.

5. Үлүскэн тымныы кэмигэр үөлэскэ киирэн хоноллор.

Буортачыка да иһигэр утуйаллар хоонньоһоннор.

Гоголева Жанна, Томпо улууһун Кириэс Халдьаайы 5 кылааһын үөрэнээччитэ

Хаартысканы: Ж.Гоголева ыытта

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0