Уһук Хотугу дойду, Сибиир уонна Уһук Илин эрэгийиэннэрин олохтоохторо балыгы ууһатар хаһаайыстыбаларга сыһыарыллыбыт уу эбийиэктэриттэн ураты, уопсай туһаныллар ууларга (күөллэргэ уонна өрүстэргэ) утарынан сииргэ илиминэн балыктыыллара көҥүллэннэ.
edersaas.ru
Балыктыыр учаастактарга бэйэ утарынан сииригэр (любительскэй) уонна спортивнай интэриэскэ балыктааһыны бэрээдэктиир сыалтан, 2010 с. «Балыктааһын уонна уу биологическай ресурсаларын харыстабылын туһунан» федеральнай сокуоҥҥа уларытыылар киллэриллиэхтэриттэн, илимнээһин бобуллан, күөгүлүүр эрэ көҥүллэммитэ. Инньэ гынан, хотугу дойду олохтоохторо “быраканьыар” дьаралыгын сүгэр дьылҕаламмыттара.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбата күүскэ туруорсубутун, тыйыс айылҕалаах хотугу дойду олохтоохторо балыгы утарынан сииргэ илимнээн аһаан-сиэн олороллорун итэҕэппитин түмүгэр, сыыһа балаһыанньа 2014 с. уларытыллыбыта. Онон Уһук Илиннээҕи балык хаһаайыстыбатын бассейныгар балыктааһын саҥа Быраабылатын быһыытынан, бэйэ утарынан сииригэр анаан илиминэн балыктааһын аҕыс хотугу улууска (Абый, Аллайыаха, Булуҥ, Эдьигээн, Усуйаана, Аллараа Халыма, Орто Халыма уонна Үөһээ Халыма улуустарыгар) 28 учаастакка итиэннэ өрүһү кытары ситимэ суох, туспа сытар соболоох күөллэргэ көҥүллэнэр буолбута. Биллэн турар, 36 улуустан аҕыһыгар эрэ көҥүл киллэриллибитэ тутах этэ. Ити иһин өрөспүүбүлүкэ салалтата оҥоһулла сылдьар сокуон барылыгар уларытыылары киллэрэргэ салгыы үлэлээбиттэрэ.
Саҥа сокуон, саҥа быраабыла
«Бэйэ утарынан сииригэр балыктааһын уонна Арассыыйа Федерациятын кэккэ сокуоннарыгар уларытыылары киллэрэр туһунан» федеральнай сокуон барыла сэттэ сыл устата чочуллан уонна ырытыллан, 2020 сыл тохсунньу 1 күнүттэн олоххо киллэриллибитэ. Ол чэрчитинэн Уһук Илиннээҕи балык хаһаайыстыбатын бассейныгар балыктааһын Быраабылалара саҥаттан оҥоһуллан, тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ Дмитрий Патрушев бирикээһинэн бигэргэнэн, от ыйын 15 күнүгэр регистрацияланна.
Саҥа Быраабыла быһыытынан, Уһук Хотугу дойду, Сибиир уонна Уһук Илин эрэгийиэннэрин олохтоохторо балыгы ууһатар хаһаайыстыбаларга сыһыарыллыбыт уу эбийиэктэриттэн ураты, уопсай туһаныллар ууларга (күөллэргэ уонна өрүстэргэ) утарынан сииргэ илиминэн балыктыыллара көҥүллэннэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин олохтоохторо анаан быһыллыбыт 177 өрүс итиэннэ 365 күөл учаастактарыгар, Сибиир хатыыһыттан ураты балыктарга, илимниир кыахтаннылар! Онуоха илими тустаах биэдэмистибэҕэ учуокка туруортарар эрэ ирдэннэ.
Сууккатааҕы нуорма
Утарынан сиир балыгы бултааһын сууккатааҕы нуормата өссө 1987 с. олохтонон, 2004 с. диэри “үлэлээбитэ” итиэннэ кэнники кэмҥэ кээмэйэ-кэрдиитэ суох мээнэ балыктааһын тэнийбитинэн, 2017 с. сөргүтүллэн, саҥа сокуонунан бигэргэннэ. Балыктааһын сууккатааҕы нуормата эрэгийиэннэринэн уонна эрэгийиэн иһигэр бөлөхтөрүнэн тус-туһунан.
Саха сиригэр Анаабыр, Өлөөн, Мирнэй улуустарыттан уратылар сэттэ бөлөххө (Өлүөнэ өрүс Арктикатааҕы, Өлүөнэ өрүс орто сүүрүгүнээҕи, Бүлүү, Дьааҥы, Индигир, Халыма эҥээрдэр уонна атын улуустар диэн) араарыллыбыттар. Онно көрдөххө, хотугу улуустарга биир киһи сууккаҕа 50 күндүөбэйи (ряпушканы) хаптарара көҥүллэнэр буоллаҕына, Өлүөнэ өрүс орто сүүрүгэр (Кэбээйи, Нам, Уус Алдан улуустарыгар) нуорма – 10 күндүөбэй. Чыыр балык хотугу улуустарга үстүү, Бүлүү эҥээргэ биирдии, Өлүөнэ орто сүүрүгэр иккилии буолбут. Оттон собону бултааһын нуормата бары бөлөхтөргө 250-нуу устууканан, сыалыһар биэстиинэн быһыллыбыт. Таба иитиитинэн, булдунан уонна балыгынан дьарыктанар аҕыйах ахсааннаах хотугу омуктар түөлбэлээн олорор сирдэригэр маннык нуормалааһын көрүллүбэт.
Илим учуоттанар
Аан дойдуга ылыллыбыт быраактыка быһыытынан, илим булгуччу учуокка ылыллара, маркировкалаах буолара ирдэнэр. Өрүстэр, күөллэр экологияларыгар хорумньуну оҥорор, мөлтөх хаачыстыбалаах хоппуруон илим көҥүллэммэт, онон сертификаттаах илими ылбыт ордук.
Илими Балыктааһын федеральнай ааҕыныстыбатын (Росрыболовство) Илин-Сибиирдээҕи территориальнай управлениета (677027, Дьокуускай к., Каландаришвили уулусса, 5 №-рэ, электроннай буостатын аадырыһа: harbour@ltufar.ru.) учуокка туруорар.
Чугас баар дьон бэйэлэрэ кэлэн, оттон ыраах олорооччулар электроннай почтанан сайаапка ыытан, нүөмэр ылаллар. Ол нүөмэрдэрин 10 см кэтиттээх, 15 см усталаах бииркэҕэ суруйан баран, илимнэригэр иилэн кэбиһэллэр. Ити барыта туох да төлөбүрэ суох, босхо оҥоһуллар.
Даҕатан эттэххэ
Ааспыт өттүгэр «бэйэ утарынан сииригэр (любительскэй) балыктааһын» уонна «спортивнай балыктааһын» диэн өйдөбүллэр тус-туһунан туттуллар этилэр. Саха Өрөспүүбүлүкэтин салалтатын этии киллэриитинэн, бу икки тыл биир өйдөбүлгэ туттуллар буоллулар. Онон саҥа федеральнай сокуон сүрүн өйдөбүллэри быһаарар 2-с ыстатыйатыгар маннык этилиннэ: «Любительскэй балыктааһын диэн гражданнар уу биологическай ресурсаларыгар бэйэлэрин туһаларыгар, утарынан сииллэригэр итиэннэ официальнай физкультурнай дьаһалларга, спортивнай күрэхтэһиилэргэ анаан балыктааһыннара».
Эксперт санаата
Прокопий Кириллин, Экология, айылҕаны туһаныы уонна ойуур хаһаайыстыбатын министиэристибэтин Балыктааһыны тэрийии уонна сүрүннээһин отделын салайааччы:
– Ааспыт өттүгэр илимнээһин төрүт бобуллубута диир сыыһа буолуоҕа. Хотугу аҕыс улуустан ураты тыа улуустарыгар өрүһү кытары сибээһэ суох күөллэргэ 30 миэтэрэҕэ диэри усталаах, 40 мм киэҥ «харахтаах» илиминэн итиэннэ 100 миэтэрэ усталаах муҥханан балыктыыр көҥүллэнэрэ. Оттон хотугу аҕыс улуустартан уратыларга өрүскэ илимнээһин бобуллар этэ. Биһиги министиэристибэбит Балыктааһын федеральнай ааҕыныстыбатын (Росрыболовствоны), Балык хаһаайыстыбатын институтун кытары бииргэ үлэлэһэн, саҥа Быраабылаҕа илимнээһин 514 учаастагынан эбиллэн биэрдэ.
Төһө да көҥүллэммитин иннигэр, хааччах син биир наада. Көмүс хатырыктаахпытын наһаа эһэ бултуо суохтаахпыт. Ол иһин, балыктааһын сууккатааҕы нуормата киллэрилиннэ. Иккиһинэн, балыгы хайыытыттан ылар (жабернай) илимнэри, электрическэй күөгүлэри, дэлби тэптэрэр эбэтэр химиялаах састааптары туттар, балык ханан сылдьарын көрөр-истэр электроннай тэриллэринэн, уу аннынан балыктыыр бобулунна. Анал сэртипикээттээх эрэ илиминэн туттар ирдэннэ.
Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru