Хатаска, норуокка ааттанарынан »Даамбаҕа», сарсыарда эрдэттэн кэлии-барыы, “Дружба” эрбии уонна сүгэ тыаһа, массыыналар сыбыытааһыннара оргуйан олордо. Төһө да сыыдам, сымса хамсаныылар саҕаланналлар, эмиэ да ис-иһиттэн сырдык, наҕыл, “тып-тап” курдук эйгэ үөскээтэ.
edersaas.ru
Эрдэттэн күрдьүллэн, ыраастанан бэлэмнэммит лоскуй сир сыыйа-баайа былаахтарынан, саламаларынан киэргэтилиннэ, күрэхтэһии барар бэлиэлэрэ биир-биир туруталаатылар, оттук мас тиэйиллэн кэлэн сүөкэннэ. Атыы-тутуу остуоллара кэккэлээтилэр, кылбаччы ыраастаммыт сылабаардар буруолара унаарыйда, олгуйга күөс (кус миинэ) уурулунна.
Санаабар, бу сир-уот 2014 сылтан саҕалаан, сыл аайы ыытыллар тэрээһини күүппүт, кэтэспит уонна дьэ, саҕаланан эрэриттэн үөрбүт-көппүт курдук. Бэл диэтэр, айылҕабыт барахсан кэрэ бэлэх оҥорон, халлааҥҥа кыырпах да саҕа былыт да, тыал да суох.
Быйыл алтыс сылын ыытыллар »Байанай -2019» күрэхтэһиитигэр бэлэмнэнии түбүгэ, сүүрүүтэ-көтүүтэ итинник саҕаланна.
Бу сырыыга күрэс кыттыылаахтарынан «Моисеевка», «Туймаада», «Маалгын», «Баҕарах-1», «Баҕарах-2», «Агрогородок» түөлбэлэр олохтоохторо буоллулар. Аҕыс түөлбэттэн алтата толору састаабынан тэринэн-бэринэн, сэп-сэбиргэл булунан, таҥас-сап тиктэрэн, эмблемэлэнэн, этэргэ диэри, ох курдук оҥостон кэлбиттэрэ көрөргө да, саныырга да астык көстүү. Дьэ, санаан да көрүҥ, хас да көлүөнэ эр дьон бииргэ мустубуттарын — хамаанда аайы тоҕустуу киһи, аны тэрийэр хамыыһыйа, судьуйалар биригээдэлэрэ,ыалдьааччы, көрөөччү, күөс өрөөччү. Бүтүн дьиэ кэргэнинэн кэлбиттэр эмиэ бааллар.
ххх
Саха сиригэр Булчут күнүгэр анаммыт быйылгы күрэс аҕыс түһүмэҕинэн ыытылынна. Чуолаан, өрөспүүбүлүкэ таһымыгар ыытыллар булчуттар күрэстэригэр баар көрүҥнэр киирдилэр. Мин санаабар, хаһан эрэ Хатас хамаандата туспа тэриллэн, ол күрэскэ киирсэр күнэ кэлиэ. Хас биирдии көрүҥ туһунан чулуулардаах буолла.
“Лууҥканы үүттээһиҥҥэ” мууһу анал тэрилинэн эрийэн, күөгү эрэ киирэр кыра хайаҕаһын оҥордулар. Хаар, муус кыырпахтара эриллэ-эриллэ тахсаллара, күн уотугар чаҕылыйаллара, араас өҥүнэн оонньууллара чахчыта да кэрэ. Манна кыттарга сис, илии күүһэ, уһун тыын уонна, биллэн турар, күүстээх санаа наада. Көрдөххө, кыттааччылар бэрт чэпчэкитик хамсаналлар. Хаар, муус өрө ытыллан олорор. Ол да буоллар, син биир ким эрэ түргэн, ким эрэ орто баайыылаах, ким эрэ хаала быһыытыйда. “Баҕарах-1” бэрэстэбиитэлэ Александр Софронов ылбыт тэтимин ыһыктыбакка, олус үөрүйэхтик хамсанан, кыайыылааҕынан таҕыста уонна Ньургун Алексеев салайааччылаах »Мастерфайбер актив» ХЭУо анал бирииһин – Швейцария чаһыытын бэлэх тутта. Ньургун Николаевич Хатас нэһилиэгэр биир да улахан тэрээһини көтүппэккэ, бириис туруорарын бары да билэбит.
«Ойбону алларыы» түһүмэххэ икки анньыылаах, биир күрдьэхтээх үстүү киһи киирдэ. Эмиэ сэниэ-сылба баранар, күүс-уох барар көрүҥэ. Манна үс киһи биир тэтимҥэ, биир тыыҥҥа, өйдүүн-санаалыын, хамсанардыын биир буолуохтарын наада. Ыалдьааччылар ыһыылара-хаһыылара, чуорааннарын тыаһа эбилиннэ. Оруобуна бу кэмҥэ таһынааҕы ойбоннорго ынах-сүөһүбүт кэлэн уулаан барда. Инньэ гынан, чахчыта да саха дьоно мустан, түөлбэлээн олорорбут туоһута буолар, киһи сүрэҕин сылаанньытар көстүү буолла. Кэтэһиллибитин курдук, убайдыы-бырааттыы Афанасий, Геннадий Ларионовтар хамаандалара (“Агрогородок”) иннилэрин кимиэхэ да биэрбэтилэр. Быйыл кинилэри кытта тэҥҥэ Александр Жирков үлэлэстэ. Дьэ, субу тутан туран көрдөххө, кырдьыга да астык хартыына, чахчыта да чаҕылхай көрдөрүү.
Бу хамаандаҕа Алексей Пинигин салайааччылаах »Сириус» ХЭУо уонна Артур Соловьёв ийэтиниин туруорбут бириистэрэ – термосуумка, гаас оһоҕо, »Охотник» маҕаһыын 2000 солкуобай суумалаах сэртипикээтэ бэрилиннэ. »Сириус» ХЭУо Хатас нэһилиэгэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар бэлиэ суоллаах-иистээх, барыбыт махталбытын ылыан ылар тэрилтэ. Оттон Артур Соловьёв ийэтиниин бэйэлэрэ баҕа өттүлэринэн спонсордаан, соһуттулар да, үөртүлэр да, санаабытын да көтөхтүлэр.
Онтон бука бары “кутаа оттуу, чэйи оргутуу” түһүмэх ыытыллар сирин диэки хаамыстыбыт. Бу көрүҥҥэ маспытын Илья Пестряков, Александр Софронов спонсордаан биэрдилэр.
Манна иккилии киһи кытынна. Түһүмэх буолуон иннинэ судьуйалар туттар тэриллэри бэрэбиэркэлээтилэр, чиэһинэй буолууну ирдээтилэр. Уматарга аналлаах испиискэттэн ураты туох да суох буолуохтааҕын тоһоҕолоон туран өйдөттүлэр. Манна, бэл диэтэр, туос көҥүллэммэт, испиискэ эрэ буолуохтаах.
Ким да сэмэҕэ тиксибэтэҕэ олох үчүгэй көстүү дии саныыбын. Хамаанда бэриллээтин кытары уолаттар түһүнэн кэбистилэр. Бу көрүҥҥэ биһиги, хатастар, өрөспүүбүлүкэ таһымыгар киирсиэхпитин сөп. Тоҕо диэтэххэ, Александр Софронов, Иван Ксенофонтов рекордарын кэккэ сылларга ситэ иликтэр. Бүгүн кинилэр икки аҥы хамаандаҕа бааллара күрэхтэһиини өссө сытыырхатта. Сымса хамсаныы, уоту күөдьүтүү араас албаһа бөҕө буолла. Ыраахтан көрдөххө, бастатан туран, чыыппааны эҥин араастаан оҥордулар, онтон үс атахтаах тэриллэрин туруоран, уулаах биэдэрэни ыйаатылар уонна дьэ, мастарын хайытан араастаан кыстаатылар. Кэтэһиллибитин курдук, бастакы икки миэстэни Александрдаах Иван хамаандалара ыллылар. Бу сырыыга Александр бастаата. Хамаандалар бары да хамсаналлара-имсэнэллэрэ, тутталлара-хапталлара үөрүйэхтээхтэрин көрөн үөрдүбүт. Ол эрээри, үтүө үрдүгэр үтүө, үчүгэй үрдүгэр үчүгэй баара манна эмиэ көһүннэ. Бу түгэҥҥэ »Байанай-2019» сулустара Александр Софронов уонна Петр Баишев тэҥнээхтэрин булбатылар.
Кинилэр »Эгэлгэ», »Дэлэй» маҕаһыыннартан уонна Парасковья Козловаттан анал бириистэри туттулар.
“Сааны ыһыы, хомуйуу» көрүҥҥэ »чуумпутук барыаҥ, ыраах тиийиэҥ” диэн нуучча өһүн хоһооно оруобуна тоҕоостоох. Ыксаан сыыһа-халты тутуннуҥ да, эбиискэ сөкүүндэлэри эбиннэҕиҥ ол. Аны саабыт араас кыра-улахан чааһа элбэҕин. Манна урукку И.Кузьмин рекорда куоһарыллыбата эрээри, биллэн турар, бастыҥнар бааллар. Били, сэриилээх киинэҕэ Штирлиһи этэллэрин курдук, »характер нордический» диэбит дьоннорун талан киллэрдилэр. Дьэ, манна бэл, көрөөччүлэр кытта иһийэн, налыйан, болҕойон турдулар. Инньэ гынан, этэргэ дылы, бары биир ыал оҕолорун курдук буоллубут. Кыайыылааҕынан Николай Попов (“Баҕарах-1”) таҕыста. Кыайыылаахха »Охотник» маҕаһыын сэртипикээтэ бэрилиннэ.
Онтон «Массыынаны соһуу» буолла. Бэтэрээн уруулга олордо, уолаттара состулар. Манна халтараан мэһэйи-моһолу оҥордо. Ол оннук буолуохтаах, онон омнуо буолбатах. Бу түһүмэххэ сып-сап туттунуулаах, тыын ылардыын, хардыылыырдыын биир тэтимҥэ, биир санааҕа киирбит “Баҕарах-1” хамаандата кыайда.
Кинилэргэ спонсордартан Михаил Егоров бэйэтэ оҥорбут манога, «Серебряный ручей» икки тиэримэһэ, похуокка илдьэ сылдьарга иһит кэмпилиэгэ, »Байанай» маҕаһыын сэртипикээтэ тигистилэр.
Михаил Егоров дьикти, умсулҕаннаах дьарыгын туһунан урут суруйбутум. Онтон Петр Андреевич тэрийээччи буоларын ааһан, спонсордыыра хайҕаллаах суол.
“Ытыыга» бэтэрээн уонна оскуола оҕото кытыннылар. Кыраҕы харах, хамсаабат илии, кытаанах санаа ирдэниллэр көрүҥэ. Бэтэрээннэр да, оҕолор да сулустаах чаастара манна буолла. Манна сыал тупсарыллан оҥоһуллубута харахха быраҕылынна. Бу иннинээҕи күрэскэ Михаил Окороков оҥоһуга да куһаҕана суох этэ. Быйылгыны Василий Тихонов оҥорбут. Уолаттар маладьыастар.
Күрэхтэһии түмүктүүр өрөгөй түгэнэ – «сэттэ түһүмэхтээх эстафета». Манна бастакы түһүмэххэ оскуола оҕолоро хатаннарын, буһууларын-хатыыларын тургуттулар, тоҥуу хаарынан сүүрдүлэр. Быйыл хаар балай эмэ халыҥ.
Эстафета сэттэ түһүмэхтээх. Хас биирдии түһүмэххэ кытаанах ирдэбиллээх судьуйалар үлэлээтилэр. Манна бинокль илдьэ кэлбиттэр барытын ытыска ууран олорон көрдүлэр. “Дьэ-бээ, бэйиккэй, эһиил аҕалыныам да буоллаҕа” диэччилэр эмиэ баар буолан биэрдилэр.
Түмүк тахсар кэмигэр көрөөччүлэр ортолоругар булчут көрдөөх кэпсээнигэр уонна Иван Ксенофонтов анал бирииһигэр (ботуруон) хаатыҥканы ыраах быраҕыыга бириистээх оонньуулар тэрилиннилэр.
Онтон дьэ, кыайыылаахтары биллэрэр долгутуулаах түгэн тиийэн кэллэ.
Уопсай түмүккэ:
1 миэстэни ылбыт “Баҕарах-1” хамаандаҕа СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) дьокутаата Дмитрий Семёнов 13 000 солкуобайдаах сэртипикээти туттарда.
2-с миэстэлээх “Агрогородок” хамаанда “Баҕарах” ХЭУо уонна »Хатас булчуттара» туруорбут 9000 солкуобай суумалаах сэртипикээтин ылла;
3-с миэстэни ылбыт “Баҕарах-2” хамаанда Александр Павлов бирииһинэн – 7000 солкуобай суумалаах сэртипикээтинэн наҕараадаланна.
Наҕараадалааһын кэнниттэн түөлбэ салайааччылара этии киллэриилэринэн, бука бары бэйэ оҥорбут лапсалаах кус миинин иһэннэр, “Байанай-2019” күөн күрэс ис хоһоонун өссө чиҥэттилэр.
Мэлдьи да буоларын курдук, маннык тэрээһиннэр бүддьүөттэн үбүлэммэттэр. Онон, тэрийээччилэр спонсордары кытары күүскэ үлэлэһэллэр. Киһи астынара диэн, биэрэриттэн үөрэр, кыттыһарыттан астынар тэрилтэлэр да, биирдиилээн да дьон бааллар.
Көрөөччүлэри көҕүлүүр туһуттан Клара Захарова Александра Прокопьеваҕа биэс киилэ эти бириис биэрдэ, оттон мин Дарья Пермяковаҕа анал бириис туттардым.
Аныгыскы »Байанай-2020» көрсүөххэ диэри!
Наталья РУФОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru сайтка анаан