Бүтүн Сойуустааҕы пионерскай тэрилтэ төрүттэммитэ 100 сылыгар
70-с сылларга Таатта улууһун Баайаҕа орто оскуолатын пионерскай тэрилтэтин үлэтин туһунан араадьыйаҕа, хаһыакка үгүстүк сырдаппыттара. Сэбиэскэй кэм “Бэлэм буол” хаһыата Баайаҕа пионердарын туһунан суруйбатах нүөмэрэ суоҕа.
Бүгүн Бүтүн Сойуустааҕы пионерскай тэрилтэ төрүттэммитэ 100 сылынан педагогическай үлэ бэтэрээнэ, СӨ үөрэҕин үтүөлээх үлэһитэ, ССРС, РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна, кыраайы үөрэтээччи Татьяна Андросованы кытта сэһэргэһэбит.
Биир дойдулаахтарын аатынан – пионерскай дружина
– Татьяна Игнатьевна, Баайаҕа оскуолатын пионерскай дружината ким аатын сүгэр этэй?
– 1967 сыллаахха Баайаҕаҕа партийнай тэрилтэ сэкирэтээринэн үлэлээбит, кэрэспэдьиэн, учуутал Василий Мандаров “биир дойдулаахпыт, бастакы артыалы тэрийсибит дьонтон биирдэстэрэ, учуутал, пропагандист Николай Андросов аатын хайаан даҕаны пионерскай дружинаҕа иҥэриэххэ наада” диэн күүстээхтик туруорсубута. Онон ити сыл баартыйа, хомсомуол тэрилтэлэрэ өйөөн, Баайаҕа орто оскуолатын пионерскай дружинатыгар Николай Андросов аата иҥэриллибитэ. Бэйэм үлэлиир кэммэр кини аатын түһэн биэрбэтэхпит, чиэстээхтик сүкпүппүт. Оҕолорго даҕаны бэйэлэрин биир дойдулаахтарын аатын пионерскай дружина сүгэрэ Ийэ дойдуга бэриниилээх буоларга олугу уурбута чахчы. Дружинабыт сыл түмүгүнэн үлэ түмүгүн таһаарыыга бастаан, алта төгүл “правофланговай” бочуоттаах ааты сүгэ сылдьыбыта.
Биир сибээстиир үлэ түмпүтэ
– Эн санааҕар, тоҕо өрөспүүбүлүкэ бары оскуолаларыгар пионерскай үлэ тигинэччи үлэлиир этэй?
– Бүтүн Сойуустааҕы пионерскай тэрилтэни хомсомуол салайар этэ. Ол тэрилтэ биһиги өрөспүүбүлүкэбит пионерскай тэрилтэтигэр билиҥҥинэн, арааһа, бырайыак буолуо, уруккунан быраагыраама курдук сорудах ыытар. Үөһээҥҥилэр оройуоннааҕы хомсомуоллар тэрилтэлэригэр ыытан, оскуола отделыгар эппиэттиир сэкирээтээрдэргэ соруйаллар. Биһиэхэ оччолорго “Революционный держим шаг”, “Мы делу Ленина верны” диэн тус туһунан тиэмэлээх анал сорудахтар кэлэллэрэ. Ол ону бары күргүөмүнэн толорор, үлэбит түмүгүн хайаан да отчуоттуур этибит. Онон дойдуну, улууһу, нэһилиэги биир сибээстиир үлэ наада.
Күөстүү оргуйар үлэ
– Пионерскай дружинаҕыт ыытар үлэтиттэн тугу ойуччу тутан холобурдуоҥ этэй?
– Мин кэлиэм инниттэн оскуолаҕа “Ленинскэй муннук” тэриллибит этэ. 1968 сыллаахха ол “муннугу” аны “Ленинскэй хоско” уларыппыппыт. Онон үлэбит ыытар үлэтин ис хоһооно уларыйбыта. Биһиги оскуолабыт төрүттэммит сылынан В.И. Ленини кытта эт саастыы буолан (кэлин архыыпка үлэлэһэ сылдьан, оскуола төрүттэммит сылын уларыппытым, биир сылынан “эрдэлээбиттэр” этэ), оччолорго Ленини кытта тэҥҥэ оскуолабыт 100 сылын көрсүөхтээх этибит. Ол инниттэн В.И. Ленин туһунан суруйар суруйааччылары, кинини көрбүт-истибит, сэбиэскэй былааһы олохтоспут дьону, дойду үрдүнэн Ленин аатын сүгэр оскуолалары кытта суруйсан барбыппыт. Истэн кэбистэххэ боростуой курдугун иһин, сыраны эрэйэр үлэ этэ. Онтон матырыйаалбыт сыыйа мунньуллан, 1970 сыллаахха “Ленинскэй мусуойу” тэрийбиппит. Наһаа элбэх оскуоланы кытта суруйсубуппут. “Эта дружба на все времена” диэн иһитиннэрэр-көрдөрөр истиэндэлээх этибит. Онно туох матырыйаал, эспэнээт кэлбитин барытын быыстапкаҕа оҕо уонна учуутал көрүүтүгэр ууран иһэр этибит.
1973 сыллаахха “Алгыс” диэн КИД-ы (клуб интернациональной дружбы) аспыппыт. 13 бырааттыы өрөпүүбүлүкэни кытта суруйсубуппут. Сорох оҕолор күн бүгүҥҥэ диэри доҕордоһоллор. Суруйсар сирдэрбититтэн араас тэрээһиннэргэ ыҥырыы бөҕө кэлэрэ. Холобур, Ригаҕа уонна Кишиневкэ оҕолорбутун иккилиитэ кэккэ бэстибээллэргэ ыытан кытыннарбыппыт. Златоуст куорат 25 №-дээх оскуолатын кытта наһаа үчүгэйдик суруйсубуппут. Ыҥырбыттарыгар, билиэппит табыллыбакка, барбатахпыт. Ити ыһыллыы-тоҕуллуу кэмигэр этэ.
В.И. Ленин туһунан суруйбут аатырбыт суруйааччы Зоя Воскресенская бэйэтэ иккитэ ыҥыран, бастаан 9 оҕону кытта үөрэх завуһа Любовь Андросова баран кэлбиттэрэ. Онтон 1986 сыллаахха “Ньургуһун” оҕо ансаамбылын 30 оҕото Зоя Ивановна Переделкиноҕа баар даачатыгар тиийэн көрсүбүттэрэ. Зоя Воскресенская “Отзовитесь, горнисты!” диэн Бүтүн Сойуустааҕы тэлэбиидэнньэҕэ анал биэриилээх этэ. Онно 1979 сыллаахха биһигини устан, дойду үрдүнэн көрдөрбүттэрэ. Аны ол биэриини көрөн баран, 300 сурук биирдэ тигинээн кэлбитэ. Ону хайаан барытын ааҕыахпытый, кыах суох. Улууска КИД-тэр кэмпириэнсийэ тэрийэн, суруктарбытын онно киллэрэн “бэрсэ” сатаабыппыт.
Тирэх буолар пионердар
– Оччолорго көхтөөх пионердарыҥ – тирэх дьонуҥ буоллахтара.
– Буолунай оҕону ааттыахпын сөп. Күн бүгүҥҥэ диэри билсэ сылдьабын бырааттыы Кеша уонна Ваня Андросовтары, Валера Луковцевы, Марина Леонтьеваны, Рита Егорованы, Шура Кустурованы, Ваня Неустроевы, Валя Чахованы, Стасик Луковцевы, Аня Луковцеваны, Надя уонна Мотя Андросовалары кытта. Мин оҕолорум билигин үгүстэрэ эбээ, эһээ аатын сүгэллэр, ааттаах-суоллаах убаастанар дьон. Ол да буоллар, кинилэр миэхэ өрүү “Ваня, Аня” буоллахтара. Бастыҥ пионердарбын күнү быһа ааттыы олоруохпун сөп. Пионер саҕанааҕы кэм кэнниттэн кэлиҥҥи көлүөнэ оҕолор мусуойбар ыытар үлэбэр көхтөөх дьон этилэрэ. Холобура, Ганя Андросов, Аня Андросова. Билигин Гаврил Андросов “Чолбон” сурунаал кылаабынай эрэдээктэрэ. Оҕолорум барахсаттар ситими быспаттар.
Былыргы бырааба дьиэтэ – нэһилиэк түмэлэ
– Олох тутула уларыйаатын кытта, “Ленинскэй хос” үлэтин хайысхатын эмиэ уларыттаххыт дии.
– Ыһыллыы-тоҕуллуу кэнниттэн мусуойбут аатын уларытар наада курдук буолбута. Биллэн турар, олох хаамыытын сиэринэн, уруккулуу үлэ ис хоһоонун эмиэ уларытан атын хайысханы тутуспуппут.
Оройуоҥҥа киирэ сылдьыбытым. Саха сирин, оройуону, нэһилиэги сибээстээн мусуой оҥороору. Онно “туох да матырыйаал суох” диэбиттэриттэн, “чугастыы” оскуолам устуоруйатыгар ылсарга санаммытым. Билигин кэлэн саамай сөптөөхтүк тайаммыт эбиппин дии саныыбын. Ити курдук, “Ленинскэй хос” түмэлим аны оскуола мусуойа диэн уларыйбыта. Пенсияҕа тахсан баран, кыраайы үөрэтэр куруһуогу ылбытым. Онно материалым элбээн, туспа дьиэ наада буолбута. Мин кэлэ-бара сылдьан, 1871 сыллаахха тутуллубут Байаҕантай улууһун быраабатын дьиэтин ымсыыра көрөр этим. Урут буоста буолан турбута. Онон олохтоох дьаһалтаҕа туруорсан, көмө бөҕөнү ылан, Петр Алексеев сопхуос дириэктэрэ Семен Жирков кытта өйөөн, 1995 сыллаахха мусуой дьиэлэммитэ.
“Элбэҕи ситиһиэххэ сөп…”
– Татьяна Игнатьевна, эн, уопуттаах киһи санааҕар, аныгы кэмҥэ пионерскай тэрилтэни сөргүтүөххэ сөп дуо?
– Үөһэттэн биир идеология наада. Дойду үрдүнэн хамсааһын таҕыстаҕына, кыаллар суол буоллаҕа. Билигин олох өссө сайдыылаах. Элбэҕи ситиһиэххэ сөп.
… Кэпсэтиибит түмүгэр сэһэргэһээччим “баһаатай төһө атын да үлэҕэ көстөр, син биир дууһата “баһаатай”. Үлэм хайысхата эрэ атын уонна оҕону кытта алтыспаппын эрэ. Уоннааҕы толкуйум, санаам, дууһам туруга оннук тэтиминэн сылдьар. Кырдьар сааска да баһаатай дууһата бэриммэт эбит. Бүтүн Сойуустааҕы Пионерия 100 сылынан үөлээннээхтэрбин – сэбиэскэй кэм баһаатайдарын ис сүрэхпиттэн идэлээх бырааһынньыкпытынан – Пионерия күнүнэн итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибин! “Эн-мин” дэһиспит “баһаатай бастыҥа” диэн убаастанар дьоммун кытта билигин да сибээспин быспаппын. Кыынньар кыһыл өҥнөөх пионерскай хаалтыһым, пилоткам – өрүү бэйэбин кытта. Саамай сыаналаах күндү өйдөбүнньүгүм ол…” диэн этиитэ, пионер баһаатай идэтигэр үөрэммит, баһаатайдаабыт киһи сүрэхпэр сып-сылааһынан сыдьаайда.
Елена Потоцкая.